Ekonominin yüzde 28'i kayıt dışı

Maliye Bakanlığına g&ouml;re, T&uuml;rkiye de ekonominin y&uuml;zde 28 i kayıt dışında bulunuyor. 8 yıllık d&ouml;nemde kayıt dışılık sadece Katma Değer Vergisinde 104 milyar liralık ekonomik kayba neden oldu.Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu, ge&ccedil;en yıl T&uuml;rkiye de kayıt dışı ekonominin boyutlarıyla ilgili kapsamlı bir araştırma başlattı. Başhesap Uzmanlarından Cenk Murat Arslan tarafından ger&ccedil;ekleştirilen araştırma sonucunda, Hesap Uzmanları Kurulu - Kayıt Dışı Ekonomi Mali ve Ekonomik Raporu hazırlandı.Kayıt dışı ekonominin, beyan dışı, enformel ve yasa dışı ekonomik faaliyetler olarak &uuml;&ccedil; başlık altında toplandığı Raporda, kayıt dışılığın sosyal g&uuml;venlik ve vergi tabanını aşındırarak, vergi ve prim tahsilatında azalışa neden olduğu, bunun da b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ıklarını artırdığı belirtildi. Bu nedenle vergi oranlarında sık sık artış yapılmasının g&uuml;ndeme geldiğine işaret edilen raporda, bu şartlarda kayıt dışılığın bir devlet politikası olarak benimsenmesinin, kararlı ve s&uuml;rekli m&uuml;cadelenin, bu m&uuml;cadeleye toplumsal destek ve katılımın &ouml;nemine dikkat &ccedil;ekildi.T&uuml;rkiye de sekt&ouml;rler, b&ouml;lgeler, gelir unsurları ve yasal faaliyetlerin gizlenmesi ya da gayri yasal faaliyetler itibariyle bir Kayıt Dışı Ekonomi Haritası &ccedil;ıkarılmalı zorunluluğuna da işaret edilen raporda, daha sonra T&uuml;rkiye de kayıt dışılığın boyutları ortaya kondu.-DEVLET, 104 MİLYARLIK KDV DEN OLDU-Hesap Uzmanları Kurulu nun, 2002-2009 d&ouml;nemini ele alan Raporda, kayıt dışılık 2 farklı şekilde hesaplandı.İlk modelde, &ouml;ncelikle sekt&ouml;rlerin yarattıkları katma değerler girdi-&ccedil;ıktı tablolarından yararlanarak hesaplandı. Muafiyet veya istisnaya tabi b&ouml;l&uuml;mler ayıklandıktan sonra vergi tabanı bulundu, sonra da ilgili yıllarda ge&ccedil;erli KDV oranları kullanılarak, tahakkuk etmesi gereken KDV hesaplandı. Ardından da o yıllarda tahakkuk eden KDV ile karşılaştırma yapıldı.İkinci modelde ise &ouml;ncelikle her bir sekt&ouml;r&uuml;n toplam satışlarını yansıtan, toplam arz belirlendi. Bu rakamdan ihracata konu kısım indirildikten sonra yurt i&ccedil;i toplam arz rakamına ulaşıldı. Bu rakamdan da, KDV a&ccedil;ısından muaf ya da istisnaya konu b&ouml;l&uuml;m d&uuml;ş&uuml;lerek, vergi tabanı bulundu. Her bir sekt&ouml;r i&ccedil;in yine KDV rakamları hesaplandı.Bu şekilde 2002-2009 d&ouml;neminde T&uuml;rkiye de kayıt dışı ekonominin boyutları konusunda şu verilere ulaşıldı:KDV Y&ouml;ntemi:YILLAR TAHAKKUK ETMESİ TAHAKKUK EDEN İADEYLE BİRLİKTE UYUMSUZLUK ORANI GEREKEN KDV KDV FARK KDV İADE &Ouml;NCESİ İADE SONRASI (Bin TL) (Bin TL) (Y&uuml;zde) (Y&uuml;zde)------- --------------- -------------- ---------------- ----------- ------------2002 30.537.769,78 18.514.456,13 8.704.590,09 39 292003 38.958.439,79 23.456.211,97 10.612.736,76 40 272004 47.746.314,25 30.590.995,48 11.213.409,85 36 232005 55.407.241,15 34.326.070,00 13.696.384,90 38 252006 62.638.060,38 45.147.660,00 8.655.427,50 28 142007 70.702.273,19 48.049.473,00 13.096.414,19 32 192008 79.742.739,54 53.607.679,00 15.975.202,54 33 202009 78.703.968,55 46.988.074,00 22.072.476,55 40 28 ---------------- 104.026.642,38-KRİZ D&Ouml;NEMLERİNDE KAYIT DIŞILIK ARTIYOR-Bu y&ouml;ntemle yapılan hesaplamada 8 yıllık d&ouml;nemde tahakkuk edenle, etmesi gereken KDV arasında 104 milyar 26 milyon 642 bin liralık bir fark olduğu anlaşıldı. 2002 yılında KDV a&ccedil;ısından ekonomide y&uuml;zde 39 luk bir kayıt dışılık bulunurken, bu rakam red ve iade rakamları dikkate alındığında y&uuml;zde 29 a d&uuml;şt&uuml;.Rapora g&ouml;re, 2002 yılından 2006 yılına kadarki d&ouml;nemde kayıt dışılıkta bir iyileşme g&ouml;r&uuml;ld&uuml;. Ancak d&uuml;nya ekonomisinde ortaya &ccedil;ıkan krize paralel 2007, 2008 ve 2009 yıllarında kayıt dışılık rakamlarında bir y&uuml;kselme g&ouml;zlendi. Red ve iadeler sonrası 2007 yılında y&uuml;zde 19 a y&uuml;kselen kayıt dışılık oranı, 2008 yılında y&uuml;zde 20, 2009 yılında ise y&uuml;zde 28 olarak ger&ccedil;ekleşti. Red ve iadelerin hesap dışında bırakıldığında ise 2009 yılında T&uuml;rk ekonomisinin y&uuml;zde 40 nın kayıt dışı olduğu gibi bir sonuca ulaşıldı.Raporda, Bu yıllardaki ekonomik krizin m&uuml;kellefleri kayıt dışına y&ouml;nelttiği sonucuna varılabilir. Ekonomik kriz d&ouml;nemlerinde, kayıt dışılıkta da artış oluyor denildi.-KAYIT DIŞILIKTA 2. Y&Ouml;NTEM-Girdi-&Ccedil;ıktı tabloları &uuml;zerinden hesaplanan KDV ye g&ouml;re kayıt dışılıkta ise, 2002 yılında y&uuml;zde 38 olan kayıt dışılık oranı, 2005 sonuna kadar y&uuml;zde 30 ların &uuml;zerinde seyretti. 2006 yılında y&uuml;zde 22 ye d&uuml;şen kayıt dışılık, 2007 ve 2008 yıllarında y&uuml;zde 25, 2009 yılında ise y&uuml;zde 27 oldu.Bu modelde, 2002 yılında T&uuml;rkiye de tahakkuk etmesi gereken ile tahakkuk eden KDV arasında 21 milyar 833,2 milyon lira fark bulunurken, rakam 2009 yılında 56 milyar 631 milyon liraya y&uuml;kseldi.Ancak s&ouml;zkonusu fark, red ve iadelerle birlikte 2002 yılında 13 milyar 380 milyon liraya, 2009 yılında ise 20 milyar 792 milyon liraya geriledi.Girdi-&Ccedil;ıktı tabloları &uuml;zerinden hesaplanan KDV ye g&ouml;re yıllar itibariyle kayıt dışılık oranları da ş&ouml;yle:YILLAR TAHAKKUK ETMESİ TAHAKKUK EDEN İADE SONRASI UYUMSUZLUK GEREKEN KDV KDV FARK KDV ORANI (Bin TL) (Bin TL) (Bin TL) (Y&uuml;zde)------ --------------- ------------- ------------- ----------2002 34.692.073,03 18.514.456,13 13.380.875,76 382003 42.736.493,98 23.456.211,97 15.257.241,35 352004 52.366.564,06 30.590.995,48 17.186.378,66 322005 62.136.011,49 34.326.070,00 21.625.495,33 342006 67.871.636,41 45.147.660,00 15.247.845,48 222007 74.581.967,34 48.049.473,00 19.125.864,92 252008 78.799.297,69 53.607.679,00 21.220.316,58 252009 77.423.610,27 46.988.074,00 20.792.118,27 27 --------------- 143.835.636,35-RAKAMLARIN ANALİZİ-Hesap Uzmanları Kurulu nun Kayıt Dışı Ekonomi Raporuna g&ouml;re, 2002-2009 d&ouml;neminde GSYH, 2,72 kat, bu d&ouml;nemdeki vergi-s&uuml;bvansiyonlar ise 2,6 kat arttı.Bu s&uuml;re&ccedil;te &Ccedil;in ve Hindistan ın ucuz mallar &uuml;retmesi ve diğer &uuml;lkelere ihra&ccedil; etmesi, d&uuml;nya ekonomisinde değişiklik yaşanmasına, bir &ccedil;ok &uuml;lkede bazı sekt&ouml;rlerde yerli firmaların rekabet edememesine, firmaların kapanmasına ya da sekt&ouml;rden &ccedil;ıkmalarına neden oldu. T&uuml;rkiye de &ccedil;ok eleman istihdam etmelerine rağmen, katma değerin d&uuml;ş&uuml;k seviyelerde kaldığı k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmeler de bu gelişmeden etkilendi. Bu durum &ouml;zellikle de tekstil, gıda ve hizmet sekt&ouml;r&uuml;nde yaşandı.Raporda, Bir danışmanlık şirketinin T&uuml;rkiye de 11 sekt&ouml;rde yaptığı araştırmanın sonucuna g&ouml;re, T&uuml;rk ekonomisi, verim potansiyelinin ancak yarıdan biraz fazlasını kullanıyor. Bunda mevcut şirketlerin k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve verimsiz olmasının etkisinin b&uuml;y&uuml;k olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz denildi.-SEKT&Ouml;RLER İTİBARİYLE DURUM-T&uuml;rkiye de k&uuml;&ccedil;&uuml;k işletmelerin gerek kuruluş aşamasında, gerekse sonraki s&uuml;re&ccedil;te &ccedil;alışmaların aksatılmadan y&uuml;r&uuml;t&uuml;lebilmesi i&ccedil;in gerekli sermayeye sahip olmamalarının bu işletmeleri kayıt dışına y&ouml;nelttiği ifade edilen Rapora g&ouml;re, ithalatın artmasıyla bu firmalar piyasadan &ccedil;ekilmek zorunda kalıyor.Raporda, sekt&ouml;r bazında da analiz yapılıyor. &Ouml;rneğin ayakkabı imalatında kayıt dışı &uuml;retim azalma eğilimi g&ouml;steriyor. Sekt&ouml;r&uuml;n girdilerinin &ccedil;oğunun ithal olmasına paralel sekt&ouml;rde fabrikalaşmanın artmasıyla birlikte kayıt dışı &uuml;retim azalıyor.1950 lerden itibaren toplam istihdamda y&uuml;zde 13,6, imalat sanayi i&ccedil;inde y&uuml;zde 23,9 luk bir paya sahip tekstil ve hazır giyim sekt&ouml;r&uuml;nde de, 2000 li yılların başında yaşanmaya başlanan talep dalgalanmaları ve 2005 de kotaların kalkması ile sıkıntıya girildi. Sekt&ouml;rde son 3 yılda yaklaşık 10 bin işletmenin kapandığı ve sadece 2008 yılında krizin etkisiyle 60 binin &uuml;st&uuml;nde kişinin işsiz kaldığı tahmin ediliyor.Bu gelişmeler de Raporda, T&uuml;rkiye de faaliyette bulunan k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve orta boy işletmelerin k&uuml;reselleşmenin etkisiyle zorlanmaya başladıkları g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Gidişata ayak uyduramayan ve kayıt dışı ekonomiyle dirsek teması &ccedil;ok olan işletmelerin sayılarının ve cirolarının azalması, bir&ccedil;ok sekt&ouml;rde faaliyetlerin kayıtlı hale gelme s&uuml;recini hızlandırmıştır şeklinde değerlendiriliyor.Rapor, Kayıt Dışı Ekonomiyle M&uuml;cadele Eylem Planı, Form Ba ve Bs lerin elektronik ortamda verilmesi ve &ccedil;apraz kontrollerin de kayıt dışılıkla m&uuml;cadelede olumlu sonu&ccedil; verdiğine vurgu yapıyor.-İLLER VE B&Ouml;LGELERDE DURUM-Rapor, iller ve b&ouml;lgeler itibariyle de şu tespitlere yer veriyor: &Ccedil;eşitli &ccedil;alışmalarda T&uuml;rkiye deki illerin gelişme oranlarının &ccedil;ok heterojen ve birbirinden kopuk b&ouml;lgeler arasında yayıldığı, bunun doğal sonucu olarak iller arası ve b&ouml;lgeler arası gelişmenin &ccedil;ok dengesiz bir karakter arz ettiği sonucuna varılmıştır. T&uuml;rkiye de GSYH de en b&uuml;y&uuml;k paya sahip 5 ilin ilk sırasındaki İstanbul un Adana ve Sakarya ile, Ankara nın Afyon ve Bursa ile, İzmir in Hatay ve Antalya ile, Kocaeli nin İzmir ve Hatay ile, Bursa nın da Manisa ve Ankara ile en y&uuml;ksek korelasyona sahip olduğu tespit ediliyor.İlişkilerin en y&uuml;ksek olduğu iller Adana-İstanbul-Sakarya, Bursa-Manisa-Afyon-Niğde ve Denizli-Kayseri arasındaki korelasyonun nedenlerinin araştırılması gerektiği, birbirine komşu olmayan bu iller arasındaki ekonomik ilişkilerin b&ouml;lge, sekt&ouml;rler, arz ve talep a&ccedil;ısından değerlendirilmesine ihtiya&ccedil; vardır. Sekt&ouml;rlerin birbirleriyle bağlantılarına işaret edilen Raporda, enerjide bir birimlik artışın, hizmetler sekt&ouml;r&uuml;nde 1,2 birimlik &uuml;retim artışı yarattığı, bunun da hizmetler sekt&ouml;r&uuml;nde 0,000134 l&uuml;k vergi artışını, 0,001228 lik &ccedil;alışanlara &ouml;deme artışını, 0,010880 gayri safi katma değer artışını, 0,000964 l&uuml;k mal ve hizmet ithalat artışını doğurduğu ifade edildi.Rapora g&ouml;re, 59 sekt&ouml;r&uuml;n her birinde bir birimlik talep artışı, ekonomide 104,4 birimlik &uuml;retim artışı yaratıyor.-DENETİM SİSTEMİ DEĞİŞMELİ-Kayıt Dışı Ekonomi Raporunda, s&ouml;zkonusu bulgular ışığında denetim ve incelemelerin yapısının değiştirilmesi de &ouml;neriliyor.Denetim ve incelemelerin nerelerde ya da hangi m&uuml;kellefler &uuml;zerinde yoğunlaştırılacağının belirlenmesinde, sekt&ouml;rlerin &ccedil;ıkış noktası olarak alınabileceği belirtilen Raporda, bu konuda da şu g&ouml;r&uuml;şler savunuluyor: Sekt&ouml;r odaklı bir sınıflama ile aynı sekt&ouml;rde faaliyet g&ouml;steren m&uuml;kelleflere ilişkin d&uuml;zenli veri sağlanabilir. Bu şekilde sekt&ouml;rle ilgili veriler toplanacak, sekt&ouml;re ilişkin oranlar, riskler, sık&ccedil;a yapılan işlemler belirlenecek. Bu bilgiler doğrultusunda sekt&ouml;rde faaliyet g&ouml;steren m&uuml;kelleflerin olağan dışı durumları, kısa zamanda fark edilip inceleme konusu yapılabilecek. Ayrıca sekt&ouml;rde faaliyet g&ouml;steren diğer firmalar da, incelemelerde tespit edilen eleştiri konuları a&ccedil;ısından incelemeye alınabilecek.T&uuml;m ekonomi i&ccedil;in ortalama karlılık &ccedil;oğu zaman bir anlam ifade etmezken, sekt&ouml;rel ortalama karlılık se&ccedil;me kriterlerinden birisi olarak kullanılabilir.

Ekonominin yüzde 28'i kayıt dışı

Maliye Bakanlığına göre, Türkiye'de ekonominin yüzde 28'i kayıt dışında bulunuyor

Öne Çıkanlar