Trump dönemi mahkemelerde geçecek

ABD Başkanı Donald Trump, perşembe g&uuml;n&uuml; 9. B&ouml;lge Federal Temyiz Mahkemesi&rsquo;nin, yedi &uuml;lke vatandaşının &uuml;lkeye girişini durduran başkanlık kararnamesinin y&uuml;r&uuml;tmesini durduran karara h&uuml;k&uuml;met tarafından yapılan itirazı oybirliğiyle reddinin akabinde Twitter hesabından şu yorumu yaptı: &ldquo;Mahkemede g&ouml;r&uuml;ş&uuml;r&uuml;z. &Uuml;lkemizin g&uuml;venliği s&ouml;z konusu!&rdquo; Trump&rsquo;ın ve muhaliflerinin sonraki hamleleri tartışıladursun, kısa s&uuml;re zarfında yaşananlar, her bakımdan Trump d&ouml;neminin &ccedil;ok sayıda hukuki m&uuml;cadeleye sahne olacağı y&ouml;n&uuml;nde g&uuml;&ccedil;l&uuml; işaretler veriyor.Hakikaten, 27 Ocak 2017 tarihinde &ccedil;ıkarılan ve Meksika sınırına duvar meselesini de i&ccedil;eren &uuml;&ccedil; &ouml;nemli kararnameden 13769 sayılı &ldquo;Ulusu Yabancı Ter&ouml;ristlerin Girişinden Koruma&rdquo; (Protecting the Nation From Foreign Terrorist Entry Into the United States) başlıklı kararname, tartışmaların ve bir dizi mahkeme kararının konusunu teşkil ediyor.&Uuml;lke sathında uygulaması Seattle kentindeki bir federal yargı&ccedil; tarafından durdurulan ve artık ge&ccedil;en haftaki kararla 9. B&ouml;lge Federal Temyiz Mahkemesi tarafından da onaylanan bu son derece tartışmalı kararnameye bakıldığında, 11 Eyl&uuml;l olaylarına referansla, bir&ccedil;ok ter&ouml;r hadisesinin yabancı &uuml;lkelerde doğmuş kimseler tarafından ger&ccedil;ekleştirildiği ve &uuml;lkeye giren kişilerin Birleşik Devletler&rsquo;e ve onun kurucu değerlerine karşı d&uuml;şmanca tutum i&ccedil;inde olmamaları gerektiği vurgulanıyor. Buna ilave olarak, bazı &uuml;lkelerde savaş, &ccedil;atışma, afet ve i&ccedil; savaş nedeniyle ter&ouml;ristlerin Birleşik Devletler&rsquo;e girmek i&ccedil;in her t&uuml;rl&uuml; imkanı kullanacakları ileri s&uuml;r&uuml;l&uuml;yor. Trump y&ouml;netimi b&ouml;ylece vize verirken detaylı g&uuml;venlik soruşturması (extreme vetting) olarak adlandırdığı yeni uygulama geliştirilene kadar seyahat yasağına ihtiya&ccedil; olduğunu iddia ediyor.- Tartışmalı kararnamenin ayrıntılarıS&ouml;z konusu kararnamenin getirdiği d&uuml;zenlemelere bakıldığında vatandaş olmayanlar bakımından şu kısıtlamaları getirdiği g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor:Kararnamenin 3 (c) maddesine g&ouml;re, 90 g&uuml;n s&uuml;reyle şu yedi &uuml;lke vatandaşlarının ABD&rsquo;ye girişi durduruluyor: Irak, İran, Libya, Somali, Sudan, Suriye ve Yemen.Kararnamenin 5 (c) maddesi de Suriyeli m&uuml;ltecilerin ABD&rsquo;ye girişini s&uuml;resiz olarak askıya alıyor.Milli menfaatler s&ouml;z konusu olduğunda Dışişleri ve Ulusal G&uuml;venlik Bakanlıklarının somut vaka bazında bu kısıtlamalara istisna getirebileceği de &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor (m. 3 (g) ve 5 (e)). Keza m. 5 (e)&rsquo;te dini nedeniyle zulme uğrayan bir kimse i&ccedil;in istisna getirmek, milli menfaat gerektiren durumlardan biri olarak sayılıyor. Buradan yola &ccedil;ıkarak, kararnamenin Suriyeli Hıristiyan azınlığa mensup m&uuml;lteciler i&ccedil;in bir istisna getirdiği ifade ediliyor.Kararname, derhal y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğe girmesiyle sadece Amerikan havaalanlarında değil, d&uuml;nyanın bir&ccedil;ok havaalanında kaosa ve trajik boyutta olmasa da dramatik olaylara neden oldu. Kararnamenin, yeşil kart olarak adlandırılan s&uuml;rekli oturum belgesi sahiplerini de kapsayıp kapsamadığı konusundaki muğlaklığı da durumu iyice &ccedil;etrefilli hale getirdi. Binlerce vizenin bir anda iptaliyle, ge&ccedil;erli vizeye sahip olsalar bile &uuml;niversitelerine d&ouml;nemeyen hocalar, &ouml;ğrenciler, misafir &ouml;ğretim &uuml;yeleri, eşine, nişanlısına kavuşamayanlar ve niceleri kendilerini bir anda adeta birer &lsquo;persona non grata&rsquo; (istenmeyen kişi) durumda buldular. T&uuml;m bunlar yaşanırken kararnamenin derhal uygulanmaya başlaması, hummalı bir hukuk m&uuml;cadelesinin de fitilini ateşledi.- &Uuml;nl&uuml; hukuk fak&uuml;lteleri m&uuml;dahil olduKararnamenin ilk uygulamaları başlar başlamaz bir&ccedil;ok sivil toplum kuruluşu ve meşhur hukuk fak&uuml;ltelerinin hukuk klinikleri (Harvard, Yale) havaalanlarına akın ederek &uuml;lkeye girişleri engellenen yolculara hukuki yardımda bulundular.&Ouml;rneğin, kararnamenin uygulamasının durdurulması hakkında ilk karar olan &lsquo;Darweesh et al. v. Trump et al&rsquo;, b&ouml;yle bir &ccedil;abanın &uuml;r&uuml;n&uuml; olma &ouml;zelliği taşıyor. Amerikan Sivil &Ouml;zg&uuml;rl&uuml;kler Birliği (ACLU) ve Yale Hukuk Fak&uuml;ltesi İş&ccedil;i, G&ouml;&ccedil;men Haklarını Koruma Kliniği ve Townsend &amp; Stockton hukuk b&uuml;rosunun Irak vatandaşı Hameed Khalid Darweesh adına a&ccedil;tığı davada, Brooklyn&rsquo;de bir b&ouml;lge yargıcının verdiği karar, kararnamenin y&uuml;r&uuml;tmesini durduran ilk karar olma &ouml;zelliğini taşıyor. Dilek&ccedil;eye bakıldığında dikkati &ccedil;eken hususlardan biri, Darweesh&rsquo;in ABD adına Irak&rsquo;ta &ccedil;alışan ve bu nedenle Birleşik Devletler i&ccedil;in kendini riske atan biri olduğunun vurgulanması.Yine kararname yayınlandıktan &uuml;&ccedil; g&uuml;n sonra Washington eyaleti de kararnamenin yukarıda sayılan maddelerinin iptali i&ccedil;in Başkan, Ulusal G&uuml;venlik Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve H&uuml;k&uuml;met aleyhine dava a&ccedil;tı. Dava dilek&ccedil;esinde, kararnamenin anayasaya ve hukuka aykırı olarak yurt dışındaki eyalet sakinlerini son derece zor durumda bıraktığı, onların seyahat imkanlarını sınırladığı ve eyalet ekonomisinin yanında &uuml;niversitelerine zarar verdiği gerek&ccedil;elerine yer veriyor. Washington, kararnamenin Anayasanın din ayrımcılığını yasaklayan birinci değişiklik ile usul haklarını g&uuml;vence altına alan beşinci değişiklik h&uuml;k&uuml;mlerini ve ilgili mevzuatı ihlal ettiğini ileri s&uuml;r&uuml;yor.- Muhalifler yargı kararından memnunBuna ek olarak Washington, kararnamenin yabancı &uuml;lke vatandaşlarının ter&ouml;r eylemlerine karşı Birleşik Devletleri koruma amacını g&uuml;tmediğini, kararnamenin Başkan Trump&rsquo;ın se&ccedil;im kampanyasında vaadleri arasında yer alan bir &ldquo;M&uuml;sl&uuml;man yasağı&rdquo; olduğunu iddia ediyor. Netice itibarıyla Washington, b&ouml;lge mahkemesinden kararnamenin ilgili maddelerinin iptalini ve &uuml;lke sathında uygulanmasının yasaklanmasını talep ediyor. Washington dava dilek&ccedil;esiyle beraber acil y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurma talepli dilek&ccedil;esini (a temporary restraining order) de mahkemeye sundu. Davanın a&ccedil;ılmasından iki g&uuml;n sonra Minnesota eyaleti de davaya katıldı.3 Şubat 2017 tarihine gelindiğinde Seattle hakimi James Robart, Washington ın y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurma talebini yerinde g&ouml;rerek t&uuml;m &uuml;lke sathında kararnamenin uygulamasını durdurdu. Mahkeme kararına gerek&ccedil;e olarak, kararnamenin ilgili maddelerinin anayasaya aykırı bulunması ihtimalinin y&uuml;ksekliği ve davacı eyaletlere, binlerce kişiyi etkilemesi nedeniyle &ouml;nemli ve temadi eden zarara yol a&ccedil;masını g&ouml;sterdi. H&uuml;k&uuml;met tarafı da bu karara karşı ertesi g&uuml;n acil y&uuml;r&uuml;tmenin durdurulmasının durdurulması talebiyle temyiz yoluna gitti. Temyiz Mahkemesi olan 9. B&ouml;lge Mahkemesi de bu talebi reddeti. Nihayet Mahkeme 9 Şubat tarihinde verdiği kararla h&uuml;k&uuml;metin neredeyse her arg&uuml;manını reddederek y&uuml;r&uuml;tmenin durdurulması kararının devamına karar verdi. Karar beklendiği &uuml;zere Trump&rsquo;ın siyasi muhalifleri ve ana akım medyada memnuniyetle karşılanırken, h&uuml;k&uuml;met ise sonraki adımlarını planlamaya başladı.- İtirazı reddeden mahkemenin gerek&ccedil;eleriMahkeme y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurma kararına itirazı reddederken, y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurma talebini ileri s&uuml;ren tarafın yargılama neticesinde haklı &ccedil;ıkma ihtimalinin y&uuml;ksek olması, y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurma kararı verilmediği takdirde onarılmaz şekilde zarar g&ouml;r&uuml;p g&ouml;rmeyeceği ve davaya katılan diğer tarafların &ouml;nemli &ouml;l&ccedil;&uuml;de zarara uğrayıp uğramayacağı ile kamu menfaatinin hangi tarafta olduğu kıstaslarına m&uuml;racaat etti. Mahkeme, kararnamede ge&ccedil;en yedi &uuml;lke vatandaşı ziyaret&ccedil;ilerin potansiyel tehlikenin &ouml;tesinde nasıl bir g&uuml;venlik tehdidi teşkil ettikleri ve bu &uuml;lke vatandaşlarının ABD de hi&ccedil;bir ter&ouml;r eylemine girişmemiş olmalarına işaret ederek, y&uuml;r&uuml;tmenin durdurulmasının acil olarak kaldırılması i&ccedil;in gerekli olan telafi edilemez zarar (irreparable injury) koşulunun sağlanamadığı kanaatine vardı.Buna karşılık Washington ve Minnesota, bilhassa eyaletlerinde bulunan &uuml;niversitelerin ve Washington merkezli Amazon ve Expedia gibi firmaların bu yasaktan &ouml;nemli &ouml;l&ccedil;&uuml;de menfi olarak etkilendiği hususunda bir&ccedil;ok delili mahkemeye sundu. Bu &ccedil;er&ccedil;evede, Washington &Uuml;niversitesi&rsquo;ne gelecek olan iki misafir araştırmacının mağdur oldukları Washington ın ileri s&uuml;rd&uuml;ğ&uuml; arg&uuml;manlar arasında yer alıyor.Mahkeme, esasa m&uuml;teallik değerlendirme yapıldığında davacının muvaffak olma ihtimalini h&uuml;k&uuml;metin muhtemelen iki temel anayasal ilkeyi &ccedil;iğnemiş olmasına dayandırıyor. Bunlardan ilki, usuli ve maddi hukuk garantilerini ihtiva eden due process haklarıdır. Mahkeme, anayasanın beşinci değişiklik h&uuml;km&uuml;n&uuml;n, h&uuml;k&uuml;metin bildirim ve cevap hakkı tanımadan sınırlandırılamayacağını, s&ouml;z konusu kararnamenin uygulamasında bu hakların tanınmadığını ifade ediyor. Mahkemenin ihlal edilmiş olabileceğini değerlendirdiği ikinci anayasal ilke ise dini ayrımcılık yasağı. Anayasanın birinci değişiklik h&uuml;km&uuml; din temelli ayrımcılığı yasaklıyor (establishment clause). Mahkeme, davacı eyaletlerin mezkur kararnamenin M&uuml;sl&uuml;manların aleyhine olduğunu ileri s&uuml;rd&uuml;klerini ve bunu desteklemek &uuml;zere de Başkan Trump&rsquo;ın daha &ouml;nce &ccedil;eşitli defalar M&uuml;sl&uuml;manların &uuml;lkeye girişini yasaklayacağı ifadesine dayandıklarını ifade ediyor.Kararname a&ccedil;ık&ccedil;a M&uuml;sl&uuml;man yasağı ifadesini kullanmasa da Trump&rsquo;ın &ouml;nceki ifadelerine dayanılarak kararnamenin bir M&uuml;sl&uuml;man yasağı getirmek amacıyla hazırlandığı ifade ediliyor (intended to disfavor Muslims). Mahkeme mevzuatı &ccedil;ıkaran iradeyi esas almak suretiyle, davacı eyaletlerin esasa ilişkin muhakemede başarılı olabileceği neticesine vararak y&uuml;r&uuml;tmeyi durdurmanın durdurulması talebini reddediyor.- Başkanın takdir yetkisi genişBuna karşılık, gerek kararnamenin anayasaya uygunluğu gerekse 9. Federal B&ouml;lge Temyiz Mahkemesi&rsquo;nin kararın doğruluğu konusundaki g&ouml;r&uuml;şler muhtelif. İlk elde Washington ın b&ouml;yle bir dava a&ccedil;maya yetkisi olup olmadığı veya h&uuml;k&uuml;met kanadının ileri s&uuml;rd&uuml;ğ&uuml; başkanlık kararnamesinin yargı denetimi dışında olduğu (unreviewability) gibi usule ilişkin tartışmalar akla geliyor.Eyaletlerin kararnameden ger&ccedil;ekten zarar (injury in fact) g&ouml;r&uuml;p g&ouml;rmedikleri bir başka deyişle davayı a&ccedil;ma yetkilerinin (standing) olup olmadığı tartışmalı hususlar arasında yer alıyor. Diğer taraftan, kararda Başkan&rsquo;a federal mevzuat tarafından tanınan &uuml;lkeye girişleri askıya alma veya sınırlama getirme yetkisine hi&ccedil; yer verilmemiş olması da ş&uuml;phesiz bir eksiklik. Ayrıca yeşil kart sahiplerinin mevzuat ve i&ccedil;tihatlar doğrultusunda kendilerine bildirimde bulunulması ve cevap hakkına sahip oldukları (notice and a hearing prior to an individual&rsquo;s ability to travel) ileri s&uuml;r&uuml;lebilse de m&uuml;lteci ve vize sahiplerinin daha sınırlı hakları haiz oldukları a&ccedil;ık. Beyaz Saray Danışmanı F. McGahn II kararnamenin daimi ikamet hakkına sahip olanları kapsamadığını ifade eden resmi bir a&ccedil;ıklama yapsa da mahkeme bunu tatmin edici bulmadı.Din ayrımcılığı arg&uuml;manı da kararnameyi değil Trump&rsquo;ın siyasal y&ouml;nelimini ve se&ccedil;im kampanyasındaki beyanlarını esas aldığı i&ccedil;in eleştiriliyor. Genel olarak hangi gerek&ccedil;eyle olursa olsun ABD hukuk sisteminde Başkan&rsquo;ın kimin &uuml;lkeye girip giremeyeceği konusunda geniş takdir yetkisi olduğu ifade ediliyor.- Trump y&ouml;netiminin muhtemel adımlarıBundan sonra Trump y&ouml;netiminin hangi yolu izleyeceği hakkında değişik g&ouml;r&uuml;şler mevcut. Her hal&uuml;karda &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki g&uuml;nlerde daha dikkatli hazırlanmış bir kararnamenin &ccedil;ıkması olduk&ccedil;a muhtemel g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Trump&rsquo;ın Temyiz Mahkemesi nin kararını 4&rsquo;e 4 b&ouml;l&uuml;nm&uuml;ş Y&uuml;ksek Mahkeme ye acil başvuru usul&uuml;yle g&ouml;t&uuml;rmesi zayıf bir ihtimal olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;rken, davanın esastan g&ouml;r&uuml;ş&uuml;lmesi sırasında yeni bilgi ve belgeler sunarak mahkeme heyetini ikna etmeye &ccedil;alışması da ihtimaller arasında yer alıyor.Nitekim Başkan Trump da ge&ccedil;en hafta yaptığı a&ccedil;ıklamada yeşil kart sahiplerini dışarıda bırakan yeni bir kararname &ccedil;ıkaracaklarını ve mevcut kararnameyle ilgili hukuk m&uuml;cadelesine devam edip nihayetinde kazanacaklarını ifade etti. Elbette yeni kararname ve uygulaması yeni davaları da beraberinde getirecek; ancak her seferinde daha dikkatli hazırlanmış ve aslında vize verme ve ulusal g&uuml;venlik konularında geniş yetkilerle donanmış Başkan&rsquo;ın gecikmeyle de olsa istediği siyaseti hayata ge&ccedil;ireceği &ouml;ng&ouml;r&uuml;s&uuml;nde bulunmak abartı olmayacaktır.- Yargı ile y&uuml;r&uuml;tme arasındaki gerilimGenel olarak bakıldığında, y&uuml;r&uuml;tmenin başı olan başkanla yargı arasındaki eski deyimle m&uuml;naferet Trump d&ouml;nemine has bir durum değil. 11 Eyl&uuml;l sonrası ulusal g&uuml;venlik adına hareket ettiği gerek&ccedil;esiyle George W. Bush da zaman zaman yetkilerinin sınırını aşmıştı. Obama d&ouml;neminde ise yasama organlarında Cumhuriyet&ccedil;i etkisi nedeniyle bir&ccedil;ok kanun &ccedil;ıkarılamamış, başkanlık kararnameleriyle &ouml;nemli meseleler halledilmeye &ccedil;alışılmıştı.Trump d&ouml;neminde de Cumhuriyet&ccedil;ilerin yasama organlarında ağırlığını artırmasıyla genel olarak Trump muhaliflerinin yargı mecrasında, son yaşanan hukuk m&uuml;cadelelerinde g&ouml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; gibi sivil toplum kuruluşları ve &uuml;niversiteler eliyle kesif bir m&uuml;cadeleye girecekleri değerlendiriliyor. Siyasi bakımdan ise aslında bu hukuk m&uuml;cadelelerinin kazananı Trump oluyor. Zira, kendi se&ccedil;men kitlesine onların g&uuml;venliği i&ccedil;in icraatta bulunduğunu ancak sınırlarını aşan yargının, Başkan ın yetkilerini gasbettiğini ileri s&uuml;r&uuml;yor. Trump&rsquo;ın izlediği siyasetin isabetliliği ve Amerikan değerleriyle bağdaşıp bağdaşmadığı ise kendi &uuml;lkesi dışında da hararetle tartışılmaya devam edeceğe benziyor.[Yrd. Do&ccedil;. Dr. Ali Emrah Bozbayındır. Lisans derecesini Sel&ccedil;uk, Y&uuml;ksek Lisans ve Doktora Derecelerini K&ouml;ln &Uuml;niversitesi Hukuk Fak&uuml;ltesi nden aldı. Max-Planck Mukayeseli Ceza Hukuku Enstit&uuml;s&uuml; ve Cambridge &Uuml;niversitesi nde misafir araştırmacı olarak bulundu]AA

Trump dönemi mahkemelerde geçecek

Trump döneminin çok sayıda hukuki mücadeleye sahne olacağı yönünde işaretler artıyor

Öne Çıkanlar