2020'ye doğru: Büyüme (I)

2020&rsquo;ye yaklaşırken elimizde yavaşlayan bir d&uuml;nya ekonomisi ve bununla m&uuml;cadele etmeye &ccedil;alışan, gevşeyen bir global para politikası var. Global faiz oranları olduk&ccedil;a d&uuml;ş&uuml;k. Major merkez bankalarından likidite enjeksiyonu devam etmekte. Ticaret savaşlarında ABD-&Ccedil;in ekseninde haber akışı yoğun, kısmi anlaşmaların yapılması beklentisi var. Bu beklenti ile, 2020 yılında b&uuml;y&uuml;menin bu yıla kıyasla daha iyi olması bekleniyor. Bu konuya da temkinli yaklaşmakta fayda var. Halen ortada bir anlaşma yok ve her an Trump g&uuml;mr&uuml;k vergilerini hızla y&uuml;kseltiyorum da diyebilir. Dolayısıyla ticaret anlaşmasına dair pozitif haber gelince, ABD 10 yıllık faizi y&uuml;kseliyor, olumsuz bir haberde de d&uuml;ş&uuml;yor. Global b&uuml;y&uuml;me beklentileri bu anlaşmaya endekslenmiş durumda. B&ouml;yle bir d&uuml;ş&uuml;k global faiz ortamında, T&uuml;rkiye&rsquo;nin hem dış fonlama maliyeti d&uuml;ş&uuml;yor, hem de dış finansman ihtiyacı belirgin azalmış g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Daha &ouml;nceki yıllarda 220 milyar dolarlar civarında olan yıllık d&ouml;viz ihtiyacımız, 2020&rsquo;de 180-185 milyar dolar seviyesinde kalacak. Bu da dış kırılganlıklarımızın bir nebze daha azalması demek. Fitch&rsquo;in son d&ouml;nemde kredi g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;m&uuml;z&uuml; yukarı &ccedil;ekmesinin altında yatan sebep de buydu. Kredi notumuzun y&uuml;kselmesi i&ccedil;in ise &ouml;ncelikle enflasyonu ger&ccedil;ekten d&uuml;ş&uuml;r&uuml;p b&uuml;y&uuml;me yoluna girebilmemiz gerekli. 2020&rsquo;ye girerken makro g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;m&uuml;z ne s&ouml;yl&uuml;yor? B&uuml;y&uuml;me tarafında son d&ouml;rt &ccedil;eyrek ekonomik daralmamız %1 seviyesinde. Perakende satışlar, sanayi &uuml;retimi, g&uuml;ven endeksi gibi g&ouml;stergeler dipten d&ouml;n&uuml;ş&uuml;n belirginleştiğini hatta yavaş yavaş hız kazandığını g&ouml;steriyor. 2019&rsquo;u %0&rsquo;ın bir miktar &uuml;zerinde pozitif bir b&uuml;y&uuml;me ile bitirirken, 2020&rsquo;de de muhtemelen %3 civarı bir b&uuml;y&uuml;me g&ouml;receğiz. Piyasa beklentisi de benzer. Ge&ccedil;en yılın son &ccedil;eyreğinde sanayi &uuml;retimimiz ortalama yıllık %12 daralmıştı. Dolayısıyla i&ccedil;inde bulunduğumuz bu &ccedil;eyrekte sanayi &uuml;retiminde baz etkisi kaynaklı y&uuml;ksek artışlar g&ouml;r&uuml;rsek şaşırmayalım. Ekonomide bu anlamdaki, baz etkilerinden kurtulup asıl gidiş hatı anlamamız ancak 2020&rsquo;nin ikinci yarısında m&uuml;mk&uuml;n olacak. Son d&ouml;nemde, atılan bir takım adımlarla kredi b&uuml;y&uuml;mesinin hızlanmış olması, baz etkilerinin de devreye girmesi ile, b&uuml;y&uuml;me tarafında birka&ccedil; &ccedil;eyrek olduk&ccedil;a iyi veriler g&ouml;rme ihtimalimiz y&uuml;ksek. Sormamız gereken, kalıcı b&uuml;y&uuml;meyi var olan kredi artış politikası ile ne kadar destekleyebileceğimiz. Ve bu politika ile enflasyon yaratmadan faizdeki d&uuml;ş&uuml;ş trendini ne kadar koruyabileceğimiz. İlk soruya cevabımız, kredi b&uuml;y&uuml;mesi ile b&uuml;y&uuml;meyi 2020&rsquo;de destekleyebiliriz. Fakat buradaki alanımız, krediler/GSYH oranımız arttık&ccedil;a, daralmaya başlıyor. &Ouml;te yandan ticari kredilerden ziyade t&uuml;ketici kredilerinde belirgin hızlanma g&ouml;r&uuml;yoruz. Bu bir sonraki d&ouml;nem enflasyonun talep kaynaklı artması ile sonu&ccedil;lanabilir. Bu durum da faizlerin d&uuml;şmesi değil aksi şekilde artması ile sonu&ccedil;lanıp tekrar b&uuml;y&uuml;meyi baskılar. Bu noktadan itibaren, kredi ve faiz politikalarımızı dizayn ederken, enflasyonu da &ccedil;ok dikkate almamız gerekiyor. Unutmayalım, yalnızca faizi d&uuml;ş&uuml;rerek s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir bir kredi b&uuml;y&uuml;mesi inşa etmemiz zor, bunun yanında d&uuml;ş&uuml;k enflasyon ile ekonomide g&uuml;venin tekrar oluşması olduk&ccedil;a &ouml;nemli. B&uuml;y&uuml;meyi takip ederken, bir diğer yakından baktığımız veri, &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n (banka+banka dışı) dış bor&ccedil; &ccedil;evirme rasyosu. Bankalarımız halen bilan&ccedil;o k&uuml;&ccedil;&uuml;ltmeye devam ediyor. Son bir yıla baktığımızda bankalarımızın nette 35 mlr usd dış bor&ccedil; &ouml;dediğini g&ouml;r&uuml;yoruz. Nette dış bor&ccedil; &ouml;deyicisiyiz. Ekonomik b&uuml;y&uuml;me modelimiz maalesef dış fonlamaya bağlı. Kendimizi fonlayabildiğimiz kadar &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;yebilmekteyiz. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; i&ccedil;eride tasarruf az. Bu konu g&uuml;n sonunda &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n yeniden kaldıra&ccedil; kullanarak, yani dış bor&ccedil;lanma yaparak b&uuml;y&uuml;mesine geliyor. Her ne kadar bu b&uuml;y&uuml;me modeli sağlıklı olmasa da şu an elimizde var olan bu. Bu y&uuml;zden de b&uuml;y&uuml;medeki gidişatın seyri, biraz da &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n (banka+bankadışı) ne kadar kaldıra&ccedil; kullanacağı ile yani ne kadar bor&ccedil;lanabileceği ile belli olacak. Global koşullar şu an buna elverişli. Fakat i&ccedil;eride ekonomiye g&uuml;venin yaygınlaşması gerekiyor. Bu olmadığı takdirde dış bor&ccedil;lanma maliyetlerimiz y&uuml;ksek seyretmeye devam eder, ve arzu ettiğimiz kadar finansman kaynağı bulamayabiliriz. &Ouml;zetle faizlerin d&uuml;şmesi elbette kredi b&uuml;y&uuml;mesi i&ccedil;in &ouml;nemlidir, fakat bunun s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir olması başka bir tartışma konusu. Hatırlayacak olursak 2017 yılında olduk&ccedil;a b&uuml;y&uuml;k bir paket ile, kredi garanti fonu ile, &uuml;lke ekonomisini %7 b&uuml;y&uuml;tmeyi başarmıştık. Fakat bu b&uuml;y&uuml;me olduk&ccedil;a suni idi, bu y&uuml;zden de 2018 yılının başı ile beraber b&uuml;y&uuml;mede &ccedil;ok hızlı bir yavaşlama g&ouml;rd&uuml;k. Bu tarz suni yapılan kredi b&uuml;y&uuml;me etkileri (credit impulse) ne yazık ki &ccedil;ok s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir olamıyor. Ve bir d&ouml;nem sonraki b&uuml;y&uuml;menizin &ouml;n&uuml;n&uuml; kesiyor. Bir diğer elimizi zorlaştıracak konu ise b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ığımız. Bu yıl i&ccedil;eriden 200 milyar TL bor&ccedil;lanan Hazine&rsquo;mizin 2020&rsquo;de 300 milyar TL i&ccedil; bor&ccedil;lanma ihtiyacı olacak. Bankalar ellerindeki kaynaklarla ya kredi verirler, ya da menkul kıymet alırlar. Ekonomide b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ığı y&uuml;kseldik&ccedil;e, kamunun bor&ccedil;lanma ihtiyacı y&uuml;kselir, ve bunu da bankalardan bor&ccedil;lanarak finanse ederler. 2020 yılında bankalarımızın &ouml;n&uuml;nde ş&ouml;yle bir sıkışıklık olabilir; ya &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml; fonlayacaklar (kredi vermek) ya da kamuyu fonlayacaklar (hazine tahvili almak). Elbette ki &ouml;ncelik kamu (b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ığı) olacaktır. Ekonomide dışlama etkisi dediğimiz (crowding out) yani &ouml;zel sekt&ouml;r&uuml;n dışlanmak durumunda kaldığı, yeterince fonlanamadığı bir durumla karşılaşma ihtimalimizi azımsamayalım. Tam da bu y&uuml;zden b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ıklarının d&uuml;ş&uuml;k olması (sıkı b&uuml;t&ccedil;e) bazı durumlarda iktisadi b&uuml;y&uuml;meyi baskılamaz aksi şekilde destekler. &Ouml;zetle, ger&ccedil;ekten y&uuml;ksek ve s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir b&uuml;y&uuml;meyi arzu ediyorsak, konuya sadece faiz ve kredi politikası ekseninde bakmaktan ziyade, t&uuml;m makro g&ouml;r&uuml;n&uuml;me, enflasyon, global fonlama imkanları, b&uuml;t&ccedil;e, tasarruf ve yatırımlar ekseninden, b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l bakarak hesap kitap yapmakta fayda var. O zaman arzu ettiğimiz b&uuml;y&uuml;meye daha sağlam adımlarla erişmemiz m&uuml;mk&uuml;n olur.