Tarım arazilerinde küresel kapışma

Elimde bir kitap var. Vandana Shiva nın kaleme aldığı kitabın ismi &ldquo;K&uuml;resel Gıda Soygunu &ndash; &Ccedil;alınmış Hasat&rdquo; Bu yazıyı kaleme alırken kitapta bir paragraf dikkatimi &ccedil;ekti. Hindistan da 1991 de serbest ticaret politikaları ilk uygulamaya alındığında d&ouml;nemin tarım bakanı Balram Jakhar, &ldquo;Gıda g&uuml;venliği, depolardaki &uuml;r&uuml;n değil cepteki dolardır&rdquo; demiş. Gıda g&uuml;venliğinin kendi kendine yeterlilik e (yerel t&uuml;ketim i&ccedil;in yerel olarak yetiştirilen gıdalara) değil kendi ayakları &uuml;zerinde durma ya (Uluslararası pazarlardan satın almaya) bağlı olduğunu s&ouml;ylemiş. D&ouml;nemin bakanı h&acirc;l&acirc; aynı g&ouml;r&uuml;şte mi bilemeyiz ama Hindistan dahil &ccedil;ok sayıda &uuml;lke elde toprak, tohum ve su olmadıktan sonra cepteki doların gıda g&uuml;venliği a&ccedil;ısından hi&ccedil;bir şey ifade etmediğini uzun s&uuml;re &ouml;nce kavramış olmaları gerekir. Bir tarafta artan n&uuml;fus... Diğer tarafta tarım arazilerinin hızla yok olması ve su kaynakları &uuml;zerindeki baskı... K&uuml;resel iklim değişikliği, artan jeopolitik riskleri de işin i&ccedil;ine kattığınızda gıda g&uuml;venliği konusu her fırsatta karşınıza &ccedil;ıkıyor. End&uuml;striyel tarım oyuncuları ise bu konuda kendi a&ccedil;ılarından sistematik şekilde ve ısrarla uzun zamandır algı oluşturmaya &ccedil;alışıyor. B&ouml;ylece hem gelişmiş hem de gelişmekte olan &uuml;lkelerin diğer &uuml;lkelerdeki tarım arazilerine olan ilgisi her ge&ccedil;en g&uuml;n artırıyor. Hatta uluslararası varlık ve emeklilik fonları da tarım arazilerindeki k&uuml;resel kapışmanın oyuncuları arasına dahil olmuş durumda. Peki bu yeni bir trend mi? Değil. &Uuml;lkelerin ve uluslararası fonların tarım arazilerine olan ilgisi &ccedil;ok eskilere dayanıyor ama 2000 li yıllardan sonra bu ilgi daha da arttı. Hatta 2007-2008 yıllarında iklimin de etkisiyle ortaya &ccedil;ıkan gıda krizi ve fiyat artışları, tarım arazilerinin k&uuml;resel kapışma s&uuml;recinde tetikleyici rol oynadı dersek yanlış olmaz. Peki, yeni olan ne derseniz cevap trendlerdeki değişimler... &Ouml;ncelikle tarım arazilerine ilgi hızlı bir şekilde artıyor. Kiralama ve satın almalarda arazilerin daha da geniş &ouml;l&ccedil;ekli olması dikkat &ccedil;ekiyor. Bir diğer değişim kiralama s&uuml;relerinin 30 yıldan 99 yıla kadar daha da uzatılması. B&ouml;lge bazında bakıldığında ise kiralanan araziler a&ccedil;ısından akla ilk olarak Afrika &uuml;lkeleri gelse de son d&ouml;nemde G&uuml;ney ve Orta Amerika ile G&uuml;ney ve G&uuml;neydoğu Asya da &ouml;n plana &ccedil;ıkıyor. Ge&ccedil;tiğimiz haftalarda Egeli&amp;Co. Araştırma ve Strateji Direkt&ouml;r&uuml; G&uuml;ldem Atabay Şanlı bu konuda bir rapor yayımladı. Raporun ismi T&uuml;rkiye Agro-Sanayi Sekt&ouml;r&uuml;nde Ticarileşmenin Gelişi. Rapor, d&uuml;nyanın yeni ilgi odağı haline gelen tarım arazilerinin finansallaşma s&uuml;recini ele alıyor. Biz de hem Egeli&amp;Co. nun raporu hem de diğer uluslarası raporlardan yola &ccedil;ıkarak son d&ouml;nemdeki trendlere yeniden g&ouml;z atmak istedik. Raporda, &ldquo;Gelişmiş &uuml;lkelerde tarım arazilerinin kısıtlı kalması ve gelişmekte olan &uuml;lkelerde de ranta kurban gitmesi n&uuml;fus projeksiyonlarıyla birleştiğinde ortaya &ccedil;ıkan gıda ihtiyacına paralel, tarım arazilerine y&ouml;nelik yatırımlar daha fazla &ouml;ne &ccedil;ıkmaya başladı&rdquo; deniliyor. Tarımsal arazilerin kiralanması veya s&ouml;z konusu arazilerden elde edilecek &uuml;r&uuml;nden gelir paylaşımı &uuml;zerine kurulu ortaklıkların yatırım teması haline geldiğine dikkat &ccedil;ekilen raporda tarım arazileri ve &ccedil;ift&ccedil;iliğin &ccedil;ok başka sekt&ouml;rlerden gelenler i&ccedil;in ilgi &ccedil;ekici hale gelmeye başladığına vurgu yapılıyor. Y&uuml;ksek sermaye kazancı, portf&ouml;y &ccedil;eşitliliği ve enflasyona karşı koruma avantajları sayesinde d&uuml;nyada tarım arazilerine artan ilgiye dikkat &ccedil;ekilirken, kurumsal yatırımcılar arasında &ouml;zellikle emeklilik fonları ve &uuml;lke varlık fonlarının &ouml;ne &ccedil;ıktığı belirtiliyor. Bu konuda her ne kadar &ccedil;ok sağlıklı ve net veriler bulunmasa da diğer uluslararası raporlardan da birka&ccedil; bilgiyi paylaşmakta yarar var. 2014 yılında Enviromental Research Letters adlı kurumun yaptığı &ccedil;alışmaya g&ouml;re d&uuml;nyada 126 &uuml;lke k&uuml;resel tarım arazilerinin satılması ve kiralanmasına y&ouml;nelik ticaret i&ccedil;erisinde. D&uuml;nyada tarım arazilerinin y&uuml;zde 2 ye yakını yabancı yatırımcı ve &uuml;lkeler arasında ticarete konu. Bu da Almanya ve Fransa nın toplam y&uuml;z&ouml;l&ccedil;&uuml;m&uuml;n&uuml; aşıyor. Her yıl yaklaşık 30 milyar dolar hacminde tarım arazilerinin satışı ger&ccedil;ekleşiyor. D&uuml;nya Bankası raporuna g&ouml;re &uuml;lke ve yatırım şirketlerinin satın aldığı arazilerin y&uuml;zde 37 si gıda bitkilerinin yetiştirilmesi i&ccedil;in kullanılırken, y&uuml;zde 21 i ihracata y&ouml;nelik &uuml;r&uuml;n yetiştirmek &uuml;zere işleniyor. Arazilerin y&uuml;zde 21 i ise biyoyakıt elde etmeye y&ouml;nelik bitkisel &uuml;retime ayrılmış durumda. Geri alan kısımda ise başta hayvan yemi materyali olmak &uuml;zere &ccedil;eşitli &uuml;retimler yapılıyor. Oxfam a g&ouml;re 2000 yılından bu yana d&uuml;nyada 227 milyon hektarı aşkın arazi, &uuml;lkeler ve şirketler tarafından ya satın alınmış ya da kiralanmış durumda. Peki en &ccedil;ok hangi &uuml;lkeler tarım arazilerini satın alıyor ya da kiralıyor? En b&uuml;y&uuml;k alıcılar arasında ABD, &Ccedil;in, İngiltere, Almanya, Hindistan, Suudi Arabistan, Singapur, Hollanda, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Malezya, G&uuml;ney Afrika ve &Uuml;rd&uuml;n gibi &uuml;lkeler başı &ccedil;ekiyor. Peki en &ccedil;ok arazi satılan ya da kiralanan &uuml;lkeler hangisi? Hedef se&ccedil;ilen b&ouml;lgeler genelde Afrika, G&uuml;ney Amerika ve Asya tarafında. Etiyopya, Filipinler, Brezilya, Sudan, Madagaskar, Mozambik, Tanzanya, Gabon, Kenya, Kongo Cumhuriyeti, Kambo&ccedil;ya, Endonezya ve Nijerya &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. Bu konu t&uuml;m d&uuml;nyada olduk&ccedil;a tartışmalı ve pek &ccedil;ok boyuta sahip. Mesela bu trend ne kadar sağlıklı? Ekosistemde kırılganlık riski yaratıyor mu? Arazileri diğer &uuml;lkeler tarafından kiralanan ya da satılan &uuml;lkelerde kamuoyu bu durumu nasıl karşılıyor? Şirket kaygıları ile insanlığın kaygıları ortak mı? Uluslararası tohum şirketleri neden gıda g&uuml;venliği konusuna ısrarla vurgu yapıyor? End&uuml;striyel tarım fırsat olarak g&ouml;sterilirken kendi i&ccedil;inde riskler barındırıyor mu? T&uuml;m bu sorulara da başka bir yazıda gıda politikalarındaki paradokslara değinerek cevap arayacağız. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml;

Tarım arazilerinde küresel kapışma

Diğer Yazılar