Zeytincilikte ters giden bir şeyler var!

Uluslararası Zeytin Konseyi nin kararıyla artık her yıl 26 Kasım D&uuml;nya Zeytin G&uuml;n&uuml; ilan edildi. Biz de bu &ccedil;er&ccedil;evede ge&ccedil;tiğimiz hafta sonu Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi Başkanı &Uuml;mm&uuml;han Tibet in davetlisi olarak İzmir Urla da D&uuml;nya Zeytin G&uuml;n&uuml; etkinliğine katıldık. Sekt&ouml;r paydaşlarının bir araya geldiği organizasyonda zeytinciliğin bug&uuml;n&uuml; ve geleceği konuşuldu. Gelin aldığımız notlar ve yayımlanan son raporlar ışığında sekt&ouml;r&uuml;n durumunu analiz etmeye &ccedil;alışalım. Sekt&ouml;r temsilcileri ile konuştuğumuzda bu sezon i&ccedil;in beklenen rekolte 170 bin ton seviyelerinde ama sonbahardan bu yana etkili olan kuraklık ve zeytin sineği etkisiyle hem kalitede hem de verimde bir kısım kayıplar s&ouml;z konusu. Biz konuya bu yıl &ouml;zelinden &ccedil;ok, orta ve uzun vadeli bakmak istiyoruz. T&uuml;rkiye&rsquo;de toplam zeytin ağacı sayısı 2004-2015 yılları arasında y&uuml;zde 55&rsquo;den fazla artış g&ouml;stererek bug&uuml;n 172 milyona ulaşmış durumda. Bunun 145 milyonu meyve veriyor, geriye kalan 27 milyonu ise aşısız, meyve vermiyor. İspanya, İtalya, Yunanistan d&uuml;nya zeytin &uuml;retiminde ilk &uuml;&ccedil;&uuml; temsil ediyor. T&uuml;rkiye, yılına g&ouml;re zeytin &uuml;retiminde d&uuml;nya sıralamasında d&ouml;rd&uuml;nc&uuml;l&uuml;k ile altıncılık arasında gidip geliyor. G&uuml;mr&uuml;k ve Ticaret Bakanlığı nın 2016&rsquo;da yayımlanan son raporuna g&ouml;re 2015-2016 sezonunda İspanya nın zeytinyağı &uuml;retimi 1.2 milyon ton. İtalya 350 bin ton, Yunanistan ise 300 bin ton zeytinyağı &uuml;retti. İ&ccedil; savaşın yaşandığı Suriye de bile 215 bin ton zeytinyağı &uuml;retimi ger&ccedil;ekleşirken, T&uuml;rkiye 143 bin ton zeytinyağı &uuml;reterek beşinci sırada yer aldı. Sıralama sizi yanıltmasın. Zeytin, 45 &uuml;lkede &uuml;retimi yapılsa da ger&ccedil;ek anlamda Akdeniz havzasında verim alınan &ouml;zel bir &uuml;r&uuml;n ve bu anlamda b&uuml;y&uuml;k &ccedil;aplı &uuml;retim yapan &uuml;lke sayısı 10 u ge&ccedil;mez. Yani d&uuml;nyada toplam 2.9 milyon ton zeytinyağının y&uuml;zde 90&rsquo;ını 8-10 &uuml;lke &uuml;retirken bu İlk 10 arasında da 5&rsquo;inci olmak bizce başarı değil. Ne zaman ilk ikiye gireriz o zaman başarıdan s&ouml;z etmek m&uuml;mk&uuml;n. Bunun i&ccedil;in de zeytincilik tarafında orta ve uzun vadeli politika ve strateji gerekli. İşin bir başka boyutu da verimle ilgili. Verimimiz d&uuml;nya ortalamasının &ccedil;ok altında. TZOB a g&ouml;re dekar başına verim İspanya&rsquo;da 369 kg, İtalya&rsquo;da 256 kg ve Yunanistan&rsquo;da 209 kilogramı buluyor. D&uuml;nya ortalamasının 213 kilogram olduğu bir durumda T&uuml;rkiye, dekar başına 195 kilogramlık verimle d&uuml;nya ortalamasının altında yer alıyor. Bir başka deyişle İspanya ve İtalya da ağa&ccedil; başına verim 45-50 kg seviyelerinde iken T&uuml;rkiye de ise bu rakam 10-15 kg aralığında değişiyor. D&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k beşinci zeytinyağı &uuml;reticisi konumundaki T&uuml;rkiye nin k&uuml;resel zeytinyağı ihracat pazarından aldığı pay ise y&uuml;zde 1 in bile altında (%0,8) seyrediyor. 2015 yılında zeytinyağında d&uuml;nya ihracat pazarının b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml; 7,3 milyar dolar seviyelerine &ccedil;ıktı. D&uuml;nyanın en &ccedil;ok ihracat yapan &uuml;lkelerinin başında yaklaşık 2,9 milyar dolar ile İspanya geliyor. Ardından 1,6 milyar dolar ile İtalya ikinci, 948 milyon dolarla Tunus &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sırada yer alıyor. Komşumuz Yunanistan&rsquo;ın 698 milyon dolarlık ihracatı varken, Portekiz&rsquo;in 478 milyon dolar, Arjantin&rsquo;in de 112 milyon dolarlık ihracatı s&ouml;z konusu. T&uuml;rkiye&rsquo;nin ihracatı ise 60 milyon dolar seviyesinde. Bu, aynı zamanda şu anlama geliyor. D&uuml;nya &uuml;retiminde beşinci sırada olduğumuz zeytinyağının ihracatında dokuzuncu sıradayız. ITC Trademap verilerine g&ouml;re d&uuml;nya ihracatından en fazla payı &uuml;retimlerine paralel olarak y&uuml;zde 40 ile İspanya, y&uuml;zde 22 ile İtalya, y&uuml;zde 13 ile Tunus (Suriye&rsquo;den ithal ettiği zeytinyağı ile reeksport yapıyor) ve y&uuml;zde 9,6 ile de Yunanistan alıyor. T&uuml;rkiye&rsquo;nin d&uuml;nya ihracatından aldığı pay ise yukarıda belirttiğimiz gibi y&uuml;zde 0,8 seviyesinde. T&uuml;rkiye&rsquo;nin zeytinyağı ihracatında &ouml;zellikle son 3 yıldır dramatik bir azalış g&ouml;zleniyor. &Uuml;retimi bizden &ccedil;ok daha az olan Şili, Fas, Arjantin ve Portekiz bile bizden daha fazla ihracat yapar konumda. Şaka gibi değil mi? Komili markasını b&uuml;nyesinde tutan Ana Gıda nın Genel M&uuml;d&uuml;r&uuml; &Uuml;mit Ersoy, zeytinde yaşanan verim sorununun yanı sıra iklim şartlarıyla birlikte zeytincilikte başka sorunların da gelecekte karşımıza &ccedil;ıkabileceği uyarısında bulunuyor. Ersoy, işin ihracat tarafı i&ccedil;inse, &ldquo;T&uuml;rkiye de &uuml;retim ve fiyat istikrarı sağlanmadığı s&uuml;rece ihracatı artıramayız&rdquo; diyor. Kısacası zeytin ve zeytinyağı &uuml;retiminde verimlilik ve kalite sorunumuz h&acirc;l&acirc; başımızı ağrıtıyor. Tıpkı fındık gibi stratejik bir &uuml;r&uuml;n olan zeytin ve zeytinyağına y&ouml;nelik de oturmuş bir politikamızın olmayışı sorunların &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml;n&uuml; geciktiriyor. Ar-Ge, katma değerli &uuml;retim, ambalaj ve markalaşma konusunda hala olmamız gereken noktada değiliz. Rekabet&ccedil;i &uuml;retimin dışında pazarlama tarafında da yeni stratejilere ihtiyacımız var. D&uuml;nyanın en sağlıklı ve değerli &uuml;r&uuml;n&uuml;n&uuml; ne i&ccedil; piyasada olması gerektiği miktarlarda t&uuml;ketebiliyoruz ne de yurtdışına hakkı olan miktarda ve fiyatta satabiliyoruz. Zeytinyağı g&uuml;ndemimize genelde fiyat dalgalanmaları ile giriyor ve yer buluyor. Ama bunun neden ve sonu&ccedil;ları &uuml;zerinde yeteri kadar politika geliştiremiyoruz. Konunun bir de &uuml;retim tarafında model sorunu var. &Ouml;rnek vererek anlatmak gerekirse İtalya, zeytinyağında geleneksel &ccedil;ift&ccedil;ilik ile &uuml;retim ger&ccedil;ekleştiriyor. Yağın işlenme s&uuml;recini l&uuml;ks t&uuml;ketim kitlesine y&ouml;nelik ger&ccedil;ekleştirerek marka algısı ile &uuml;retim yapıyor. İspanya ise daha konvansiyonel ve teknoloji yoğun tarım ile maliyeti d&uuml;ş&uuml;k &uuml;retime odaklanmış durumda. B&ouml;ylece t&uuml;ketici kitlesi olarak &uuml;st gelir kadar orta gelir kuşağını da hedefliyor. T&uuml;rkiye ise İtalya modeline benzer(!) bir &uuml;retim ger&ccedil;ekleştirirken, ihracat tarafında İspanya ile rekabet etmek durumunda kalıyor. Tabir yerindeyse altı kaval &uuml;st&uuml; şişhane bir model uyguluyor. Haliyle de ne &uuml;retimde ne de satış da randıman alamıyor. Bu konuya &ldquo;Zeytinyağı Dış Pazarlar Araştırması&rdquo; raporunda da yer veriliyor. Zeytinyağında rekabet edebilmek i&ccedil;in katma değer oluşturulması, d&ouml;kme satmak yerine farklı boyutlarda şişeleme yaparak ihra&ccedil; edilmesine vurgu yapılırken, modern ambalajlama y&ouml;ntemlerinin kullanılması ve zeytinyağında markalaşma i&ccedil;in gerekli adımların atılması gerektiğine dikkat &ccedil;ekiliyor. Bu konuda Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği Başkanı Cahit &Ccedil;etin in tespitlerine de kulak vermek lazım. Fiyat konusundaki tartışmalara zeytinyağı pahalı değil değerlidir yanıtını veren &Ccedil;etin, zeytinyağı piyasasının rastegele olmaktan &ccedil;ıkartılıp sisteme sokulması gerektiğini savunuyor. Zeytinyağının geleceğinin parlak olduğunu kaydeden &Ccedil;etin, &ldquo;SWOT analizine baktığımızda zeytinyağında biz d&uuml;nyanın bir &ccedil;ok &uuml;lkesinden daha iyiyiz ama sistemli ve organize değiliz&rdquo; tespitinde bulunuyor. Konunun bir de taklit ve tağşiş tarafı var ki o da ayrı bir baş ağrısı. Piyasadaki fiyat dalgalanmaları her zaman olduğu gibi fırsat&ccedil;ılara yarıyor. Bu işten nemalanmak isteyen merdivenaltı firmalar zeytinyağı ile uzaktan yakından alakası olmayan &uuml;r&uuml;nleri zeytinyağı adı altında t&uuml;keticilere sunuyor. Yaptırım ve cezaların caydırıcılıktan uzak olması ise zaten kırılgan yapıdaki sekt&ouml;re bir başka darbe vuruyor. T&uuml;rkiye, zeytinyağı &uuml;retiminde 400-500 bin ton olarak &ouml;ng&ouml;r&uuml;len 2023 hedeflerini yakalayabilir mi? Mevcut şartlarda zor g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. &Uuml;retim tarafında yaşanan bu olumsuzluklara karşın işin bir de t&uuml;ketim boyutu var. Ne kadar kaliteli, verimli &uuml;retirsek &uuml;retilim eğer t&uuml;ketmiyorsak burada da ciddi bir sıkıntı var demektir. D&uuml;nyada insan sağlığı a&ccedil;ısından fazla t&uuml;ketimi halinde risk oluşturan bir &ccedil;ok işlenmiş gıda &uuml;r&uuml;nleri lobi faaliyetleri ve reklamlar sayesinde ciddi t&uuml;ketim rakamlarına ulaşırken, d&uuml;nyanın en sağlıklı, besleyici &uuml;r&uuml;n&uuml;nde kişi başına yıllık t&uuml;ketim halen 2 kg seviyesindeyse bunu da oturup d&uuml;ş&uuml;nmemiz lazım. Sizce nerede yanlış yapıyoruz? Belki de T&uuml;rkiye de zeytincilik alanında yaşadığımız sorunların &ouml;nemli bir kısmı bakış a&ccedil;ımızdan kaynaklanıyor. En basit &ouml;rnek... Bir&ccedil;ok &uuml;lkede zeytin ağa&ccedil;ları yasalarla koruma altında. T&uuml;rkiye de ise zeytinlikleri koruyan yasaların zaman zaman yeniden d&uuml;zenlemesi ve zeytinliklerin imara a&ccedil;ılması g&uuml;ndeme geliyor. D&uuml;nya hızla yol katederken biz nelerle uğraşıyoruz? İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Zeytincilikte ters giden bir şeyler var!

Diğer Yazılar