Gıda fiyatlarında perakende etkisi

Yaş meyve sebze fiyatları kaynaklı gıda enflasyonu ne zaman g&uuml;ndeme gelse ardından aracılar ve Hal Yasası da g&uuml;ndem oluyor. G&uuml;mr&uuml;k ve Ticaret Bakanı B&uuml;lent T&uuml;fenkci, referandum sonrası Hal Yasası nda yapılması planlanan d&uuml;zenlemeyi ge&ccedil;tiğimiz hafta a&ccedil;ıkladı. Biz bug&uuml;n konuya biraz daha geniş bir a&ccedil;ıdan bakacağız. Yaş meyve sebzede &uuml;retici ile t&uuml;ketici fiyatları arasındaki u&ccedil;urumun nedeni sorgulanırken tek bir başlığa odaklanmak eksik ve hatalı olur. Daha &ouml;nceki yazılarımızda dile getirdiğimiz gibi konunun &uuml;retici ve aracı boyutunun yanında &ccedil;ok daha kritik olan perakende boyutu da var. Daha a&ccedil;ık ifadeyle zincir marketler boyutu... &Ccedil;&uuml;nk&uuml; mevcut Hal Yasası ile haller sistemden en basit ifadeyle by-pass edildi. Zincir mağazaların &ccedil;oğalması halcileri yaş meyve pazarında kısmen devre dışı bıraktı. Bug&uuml;n T&uuml;rkiye deki toplam yaş meyve sebze ticaretinin sadece y&uuml;zde 35-40 ı hallerden ge&ccedil;iyor. Peki ya geriye kalan pazarda durum ne? Ortakalan.com.tr nin verilerine g&ouml;re Ocak 2017 itibariyle T&uuml;rkiye &ccedil;apında 10 şube ve &uuml;zeri market sayısı 138 i buluyor. 138 şirketin sahip olduğu mağaza sayısı ise toplam 25 bin 478 i buluyor. 138 şirket arasında ilk beşte yer alan discount ve ulusal marketin sahip olduğu toplam mağaza sayısı ise 19 bin 432 seviyesinde. Sadece son 30 g&uuml;n i&ccedil;inde 306 yeni mağaza a&ccedil;ılırken, son 1 yılda a&ccedil;ılan yeni mağaza sayısı 2 bin 995 e ulaşmış durumda. Zincir marketlerin son bir aylık performans tablosu incelendiğinde discount zincirlerin sekt&ouml;rdeki b&uuml;y&uuml;mede &ouml;nemli bir pay sahibi olduğu g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. &Ouml;rnek vermek gerekirse Şok Mağazası ge&ccedil;en yıl 1,000 yeni mağaza hedefini tutturdu ve bu yıl i&ccedil;in de aynı hedefi a&ccedil;ıkladı. BİM&rsquo;in ise 2017 yılı i&ccedil;inde de yıllardır olduğu gibi 550&ndash;650 arasında yeni mağaza a&ccedil;ması bekleniyor. Bu rakamları neden paylaştık? Bu tabloya baktığımızda g&ouml;rd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z şey şu: Sayıları binlerle ifade edilen discount market zincirleri pazarın hakimi durumunda. BAKKAL, MANAV, KASAP DEVRİ KAPANIYOR Artık mahallelerdeki bakkal, manav ve kasap gibi k&uuml;&ccedil;&uuml;k esnaflar oyun dışı kaldı, yerini neredeyse her sokak başına a&ccedil;ılan zincir discount marketler aldı. O y&uuml;zden Hal Yasası na y&ouml;nelik yeni bir d&uuml;zenleme s&ouml;z konusu iken pazarın diğer yarısının hakimi konumundaki marketlerle ilgili Perakende Yasası na da bakmak ya da o tarafta da bir d&uuml;zenleme yapmak gerekmiyor mu? Bir &ccedil;ok zincir market, toplu alım yaptığı i&ccedil;in s&ouml;zleşmeli &uuml;retim ile sebze ve meyveyi &uuml;reticiden direkt alıyor. Hatta şirketler, &uuml;retimden raf satışına kadar her safhanın kontrol altında tutulduğunu reklamlarında da dile getiriyor. Ama aracısız olmasına rağmen o tarafta da fiyatlar d&uuml;şm&uuml;yor. Sizce neden d&uuml;şm&uuml;yor ya da d&uuml;ş&uuml;r&uuml;lm&uuml;yor? Bu noktada market zincir sistemi nin işleyişini mercek altına almakta fayda var. İşlenmiş gıdada avantajlı konumda olan sistem, konu yaş meyve ve sebzeye geldiği zaman avantajlı olmak bir yana bazen dezavantajlı konuma d&uuml;şebiliyor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; meyve sebzede nakliye, fire, istihdam, enerji gibi kalemleri &uuml;st &uuml;ste koyduğumuz zaman mevcut market sistemi t&uuml;keticiye &ccedil;ok y&uuml;ksek maliyetler getirebiliyor. Marketlerin net k&acirc;rları y&uuml;ksek olmasa da aradaki maliyet-masraf marjı artıyor. O y&uuml;zden &ccedil;oğu zincir markette bir &ccedil;ok &uuml;r&uuml;n uygun fiyata g&ouml;z&uuml;k&uuml;rken aynı uygunluk sebze ve meyve &uuml;r&uuml;nlerinde yaşanmayabiliyor. Hatta bazı yaş meyve ve sebze &uuml;r&uuml;nlerinde zincir marketleri y&uuml;zde 100 k&acirc;r marjı dahi kurtarmıyor. TZOB un aylık bazda yayımladığı &uuml;retici-market fiyat farkı y&uuml;zde 300-400 leri buluyor. İşte bu y&uuml;zden her zaman yapılan yanlışı yine yapıyoruz. Konunun diğer noktaları tartışılmaya devam ederken her nedense perakende boyutu ya g&ouml;rmezden geliniyor ya da es ge&ccedil;iliyor. Evet, tarımsal &uuml;retim tarafında mutlaka yapısal reformlara ihtiya&ccedil; var. &Uuml;retici cephesi kesinlikle g&uuml;&ccedil;lendirilmeli (Daha etkin ve işleyen kooperatif&ccedil;ilik gibi) Evet, toptancı halleri rehabilite edilerek yeniden d&uuml;zenlenmeli ve organize edilmeli. Evet, daha etkin denetim yapılmalı... Hepsine evet, tamam ama tıpkı Hal Yasası gibi Perakende Yasası na y&ouml;nelik bir revizyona da ihtiya&ccedil; yok mu? En azından bu tarafın da tartışmaya a&ccedil;ılması ve &uuml;zerinde biraz konuşulması gerekmez mi? O y&uuml;zden konunun diğer boyutlarını enine boyuna tartışırken yeni perakende modelleri &uuml;zerinde de durmak yararlı olabilir. Bu alanda oligopol yapı oluşmaması i&ccedil;in bir rekabet ortamı oluşturulması gerekebilir. Perakende tarafında yapılacak bir d&uuml;zenlemenin fiyatların dengelenme noktasında pazarın diğer kısmına da olumlu yansıyacağı g&ouml;r&uuml;ş&uuml;ndeyiz. &Ouml;zetin &ouml;zeti, gıda fiyatlarında istikrarı sağlamanın yolu birden fazla alanda koordineli adımlar atmaktan ge&ccedil;iyor. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Gıda fiyatlarında perakende etkisi

Diğer Yazılar