Domatesten çıkarılacak dersler var

T&uuml;rkiye ile Rusya arasındaki domates krizi epeyce g&uuml;ndemimizi meşgul etti. Ambargo kalkıyor, kalkacak, kalktı derken nihayet sorun kısmen &ccedil;&ouml;z&uuml;ld&uuml;. Kısmen dememizin nedeni ihracatın 1 Kasım itibariyle şimdilik 3 firma ve 50 bin ton ile sınırlı tutulması. Aslında Rusya nın T&uuml;rkiye den domates almak &uuml;zere anlaştığı firma sayısı 4 idi ancak bir tanesinin &uuml;retici firma olmaması nedeniyle sayı 3 e d&uuml;ş&uuml;r&uuml;lm&uuml;ş. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; Rusya artık ihracat&ccedil;ı firmalarla değil, aracısız şekilde &uuml;retici firmalarla iş yapmak istiyor. Bu bilgiyi bize Sera Yatırımcıları ve &Uuml;reticileri Birliği Başkanı M&uuml;sl&uuml;m Yanmaz, Tarım-Analiz programında verdi. Yanmaz, 50 bin ton domates sınırlamasının ise Kasım-Aralık ayları i&ccedil;in ge&ccedil;erli olduğunun altını &ccedil;izerek, s&ouml;z konusu 3 firmanın bu talebi karşılamasının &uuml;retim kapasitesi a&ccedil;ısından m&uuml;mk&uuml;n olmadığını savunuyor. Yanmaz a g&ouml;re bu 3 firma Kasım-Aralık d&ouml;nemi i&ccedil;in toplamda en fazla 2 bin ton domates &uuml;retebilecek kapasitede. İşte bu y&uuml;zden Rus heyetler T&uuml;rkiye nin farklı b&ouml;lgelerindeki seralara ziyaretlerde bulunarak diğer firmalarla da anlaşmak i&ccedil;in zemin yokluyor. Seralarda &uuml;retim şartlarına ve y&ouml;ntemine bakarak iyi tarım uygulamaları ile &uuml;retim yapan &uuml;reticilerle &ccedil;alışmayı yeğeliyor. Arılı sistemde &uuml;retim yapan, ila&ccedil; kullanmayan, iyi tarım uygulamalarına y&ouml;nelik sertifikalara sahip seralarda incelemelerde bulunan Rus heyetlerin sonrasında diğer şirketleri de akredite edeceğini ifade eden Yanmaz, şu an 3 olan sayısının yakın zamanda en az 50 olacağını &ouml;ng&ouml;r&uuml;yor. T&uuml;rkiye den Rusya ya domates ihracatının Kasım da başlayıp Haziran ayına kadar s&uuml;rd&uuml;ğ&uuml;n&uuml; hatırlatan Yanmaz, bu s&uuml;re&ccedil;te talebin 50 bin ton ile sınırlı kalmayacağı g&ouml;r&uuml;ş&uuml;nde. Hatırlarsanız u&ccedil;ak krizi &ouml;ncesi Rusya ya yaklaşık 400-450 bin ton domates ihracatı ger&ccedil;ekleştiren T&uuml;rkiye, 275 milyon ila 300 milyon dolar arası d&ouml;viz elde ediyordu. Rusya ile ilgili son gelişmeler ve beklentiler bu y&ouml;nde. Şimdi gelelim asıl konumuza... T&Uuml;RKİYE DOMATESTEN HAKETTİĞİNİ KAZANIYOR MU? T&uuml;rkiye, domates gibi bir &uuml;r&uuml;nden hak ettiği kazancı sağlayabiliyor mu? Cevap tıpkı ihra&ccedil; edilen bir &ccedil;ok tarım &uuml;r&uuml;n&uuml;nde olduğu gibi hayır . Bug&uuml;n T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re T&uuml;rkiye de yıllık domates &uuml;retimi 12,6 milyon ton seviyesinde. Ancak sekt&ouml;r temsilcilerine g&ouml;re bu rakam abartılı. Ama biz yine de resmi veri olduğu i&ccedil;in bu rakamları baz almak durumundayız. 12,6 milyon ton &uuml;retimin 8,5 milyon tonu sofralık, 4 milyon tonu da sal&ccedil;alık. Toplam &uuml;retimin 3,6 milyon tonu &ouml;rt&uuml; altı &uuml;retim. Bu da toplam &uuml;retimin yaklaşık y&uuml;zde 30 una denk geliyor. FAO nun rakamlarına g&ouml;re domates, d&uuml;nyada en fazla yetiştirilen ve ihracatı yapılan yaş sebze. T&uuml;rkiye ise bu rakamlarla domates &uuml;retiminde d&uuml;nya d&ouml;rd&uuml;nc&uuml;s&uuml;. Domatesi kırmızı altın olarak niteleyen SERA-BİR Başkanı M&uuml;sl&uuml;m Yanmaz, &ldquo;T&uuml;rkiye domates &uuml;retiminde d&uuml;nya d&ouml;rd&uuml;nc&uuml;s&uuml; ama ihracatta en altlardayız&rdquo; diyor. Yanmaz, domates ihracatında en &uuml;st sıralarda yer alan Hollanda dan &ccedil;arpıcı bir &ouml;rnek veriyor. T&uuml;rkiye nin d&ouml;rtte biri oranında seraya sahip Hollanda nın ihra&ccedil; ettiği domatesin tamamını &uuml;retecek kapasiteye sahip olmadığını belirten Yanmaz, &ldquo;Hollanda ne yapıyor? Tunus tan, Fas tan, İspanya dan T&uuml;rkiye den &uuml;r&uuml;nleri ithal ediyor, paketliyor ve K&ouml;rfez &uuml;lkelerine g&ouml;nderiyor&rdquo; diyor. Peki biz neden burnumuzun dibindeki K&ouml;rfez &uuml;lkelerine domates g&ouml;ndermek noktasında Hollanda ile rekabet edemiyoruz? Bunun temelde 2 nedeni var. İlki, Hollanda da sera domatesi nisan ayının başında &ccedil;ıkıyor ve kasım ayında sonlanıyor. Yani Hollanda seralarında yazlık domates &uuml;retiyor. T&uuml;rkiye ise ağırlıklı olarak kışlık domates &uuml;retiyor. Kasım ayı itibariyle Hollanda nın &uuml;r&uuml;n&uuml; bitiyor. Bu saatten sonra biz K&ouml;rfez &uuml;lkelerine ihracat yapabiliriz ama istediğimiz şekilde yapamıyoruz. Yanmaz, burada da ikinci nedenin devreye girdiğini s&ouml;yl&uuml;yor. K&ouml;rfez &uuml;lkelerine karayolu kapandığı ve denizyolu m&uuml;mk&uuml;n olmadığı i&ccedil;in tek alternatifin hava kargo olduğunu belirten Yanmaz, &ldquo;Havayolunda da domates fiyatından daha y&uuml;ksek bir navlun fiyatı karşımıza &ccedil;ıkıyor. Hollanda devleti bunu y&uuml;zde 50 s&uuml;bvanse ediyor. K&ouml;rfez &uuml;lkelerinin bir kısmına y&ouml;nelik hava kargoda T&uuml;rkiye nin de desteği var ama bizim ihracat yapabileceğimiz Birleşik Arap Emirlikleri ile ilgili s&ouml;z konusu destek maalesef Ekonomi Bakanlığı tarafından listeye alınmadı. Hollanda ile bu alanda rekabet edebilmemiz i&ccedil;in navlun fiyatlarında desteklenmemiz lazım&rdquo; diyor. Yanmaz, domates ihra&ccedil; fiyatlarına da dikkat &ccedil;ekiyor. Yanmaz, &ldquo;Hollanda domatesin kilogramını 1,2 dolardan ithal ediyor ve 2 dolardan ihra&ccedil; ediyor. Fas, domatesi 1 dolardan, &Uuml;rd&uuml;n ise 87 sentten satarken, T&uuml;rkiye domatesi ortalama 60 sentten ihra&ccedil; ediyor&rdquo; bilgisini veriyor. Peki biz neden bu kadar ucuza satıyoruz? M&uuml;sl&uuml;m Yanmaz a g&ouml;re bunun bir ka&ccedil; nedeni var. &ldquo;Kaliteli &uuml;retim şartlarını oluşturmamız lazım&rdquo; diyen Yanmaz, T&uuml;rkiye nin bu ortamı sağlayamadığını belirtiyor. Yani kaliteli, verimli ve maliyeti d&uuml;ş&uuml;k bir &uuml;retim modelinden uzağız. Yanmaz a g&ouml;re &ccedil;ift&ccedil;i bazında ge&ccedil;imlik tarım yaparak bu işi s&uuml;rd&uuml;rmeye &ccedil;alışıyoruz ve t&uuml;m bu nedenler y&uuml;z&uuml;nden domatesi 60 sentten ihra&ccedil; ediyoruz. SERA-BİR olarak domatesi yaklaşık 1-1,5 dolardan ihra&ccedil; ettiklerini belirten Yanmaz, &ldquo;Ama bu satış fiyatı T&uuml;rkiye nin y&uuml;zde 1-2 si kadar&rdquo; diyor. MEKSİKA 2,1 MİLYAR DOLAR KAZANIYOR &Uuml;lkelerin domates ihracat rakamlarına baktığımızda Meksika nın 2,1 milyar dolarlık net ihracat ile toplam domates ihracatının d&ouml;rtte birini tek başına yaptığını g&ouml;r&uuml;yoruz (İhracatının yarısını ABD ye ger&ccedil;ekleştiriyor). Hollanda 1,4 milyar dolarlık net ihracat ile ikinci, İspanya ise 950 milyon dolarlık ihracat ile &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sırada yer alıyor. 2016 itibariyle k&uuml;resel domates ihracatının 8,4 milyar doları bulduğu bir ortamda T&uuml;rkiye 240 milyon dolarlık ihracat rakamına sahip. &Uuml;retimde d&ouml;rd&uuml;nc&uuml;y&uuml;z ama ihracatta 10 uncu sırada yer alıyoruz. Yani tıpkı fındıkta olduğu gibi işin hamallığını bizim &uuml;reticimiz yaparken kaymağını başka &uuml;lkelerin şirketleri yiyor. DOMATESTE KATMA DEĞERLİ &Uuml;RETİM Aklımıza takılan bir başka soru.... Domates &uuml;retiminde d&uuml;nya d&ouml;rd&uuml;nc&uuml;s&uuml; olan T&uuml;rkiye nin neden k&uuml;resel bir ket&ccedil;ap markası yok? Aslında bunun cevabı bir &ccedil;ok tarımsal &uuml;r&uuml;nde olduğu gibi domateste de yeterli seviyede katma değer yaratamamak ve markalaşamamaktan ge&ccedil;iyor. Biz domatesi genelde sadece yaş olarak d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. Domatesin kurusu, suyu, p&uuml;resi, sosu, sal&ccedil;ası, re&ccedil;eli, turşusu akla gelecek bir &ccedil;ok farklı şekilde t&uuml;ketimi mevcut. Ve işte katma değer de burada yatıyor. Bug&uuml;n domates ve t&uuml;revlerinin ihracatını ger&ccedil;ekleştiren markaların menşeine baktığımızda karşımıza ABD li, &Ccedil;inli, İngiliz, İtalyan şirketler &ccedil;ıkıyor. Aslında konumuz domates olsa da bir &ccedil;ok &uuml;r&uuml;nde benzer durum s&ouml;z konusu. Domatesten &ccedil;ıkaracağımız &ccedil;ok dersler var. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Domatesten çıkarılacak dersler var

Diğer Yazılar