Domates, biber, patlıcan

Başlık direkt Rahmetli Barış Man&ccedil;o&rsquo;nun meşhur par&ccedil;asını akıllara getirse de son d&ouml;nemlerde bu ve benzeri gıda &uuml;r&uuml;nlerinin fiyatlarındaki artışlar zaten kimsenin aklından &ccedil;ıkmıyor. Bug&uuml;n T&Uuml;İK&rsquo;in a&ccedil;ıkladığı Ocak ayı enflasyon verisi de gıdadaki rekor pahalılığı tekrar g&ouml;zler &ouml;n&uuml;ne serdi. T&uuml;ketici fiyatları Ocak&rsquo;ta aylık bazda y&uuml;zde 1.06, yıllık bazda ise y&uuml;zde 20.35 oldu. Gıda fiyatları ise Ocak ayında aylık y&uuml;zde 6.43, yıllık y&uuml;zde 30.97 arttı. Ocak 2004 bazlı gıda enflasyonuna g&ouml;re yıllık gıda enflasyonu tarihi zirvesinde. Bir başka deyişle son 15 yılın en y&uuml;ksek gıda enflasyonuyla karşı karşıyayız. Aylık bazda fiyatı en &ccedil;ok artan &uuml;r&uuml;nler şu şekilde: &Ccedil;arliston biber y&uuml;zde 87, patlıcan y&uuml;zde 81, ıspanak y&uuml;zde 66, sivri biber y&uuml;zde 64, fasulye y&uuml;zde 53, domates y&uuml;zde 51, salatalık y&uuml;zde 45, havu&ccedil; y&uuml;zde 35 artmış durumda. Yurt i&ccedil;i &uuml;retici fiyat endeksi (Yİ-&Uuml;FE) ise Ocak ayında y&uuml;zde 0,45, yıllık bazda ise y&uuml;zde 32,93 artış g&ouml;sterdi. Kamuoyundaki tartışmalara bakarsanız fiyat artışlarını herkes kendine g&ouml;re farklı a&ccedil;ılardan yorumluyor. Kimine g&ouml;re son d&ouml;nemdeki afetlerin rekoltede yarattığı kayıp, kimine g&ouml;re y&uuml;ksek maliyetler altında ezilen &ccedil;ift&ccedil;inin &uuml;retimden kopması sonucu azalan &uuml;retim, kimine g&ouml;re gıda &uuml;r&uuml;nlerinin pazara erişimindeki sorunlar ve oligopol yapı, kimine g&ouml;re de t&uuml;ketici mevsimsel tercihlerinin yarattığı bir durum&hellip; Bize g&ouml;re ise cevap &lsquo;e&rsquo; şıkkı... Yani hepsi&hellip; Tarımda &uuml;retimden başlayarak işleme, nakliye ve pazarlamaya kadar var olan kronik sorunların &ccedil;&ouml;z&uuml;m beklediğini her fırsatta dile getiriyoruz. Sistemin genelinde bir sıkıntı olduğunu, ithalat kolaycılığı ya da g&uuml;n&uuml;birlik politikalarla bu sorunların &ccedil;&ouml;z&uuml;lemeyeceğine yıllardır dikkat &ccedil;ekiyoruz. Y&uuml;ksek girdi maliyetlerinden başlayarak mevcut sorun ve &ccedil;&ouml;z&uuml;m &ouml;nerilerini tekrarlamayacağız. Bug&uuml;n konuya biraz daha farklı bir a&ccedil;ıdan irdeleyeceğiz. Tarıma b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l olarak bakmak gerektiğini her zaman belirtiyoruz ama yeri gelmişken bug&uuml;nk&uuml; tartışmalardan yola &ccedil;ıkarak s&ouml;ylediklerimizin biraz daha altını dolduralım istedik. Tarımda herkesin bildiği kronik sorunlara paralel olarak bir de &lsquo;&ccedil;eşitlilik&rsquo; sorunumuz var. Burada kastettiğimiz &lsquo;&ccedil;eşitlilik&rsquo; biraz geniş bir kavram. &Ouml;rneğin kırsaldan şehirlere devam eden g&ouml;&ccedil;, &uuml;reten ve &uuml;retim &ccedil;eşitliliğini ciddi şekilde sekteye uğratıyor. Tarımda işg&uuml;c&uuml; kaybı yaşıyoruz. &Uuml;retimden kopuşların yaşandığı, kopmayanların da tutunmaya &ccedil;alıştığı bir ortamda tarımda artık yeni yatırımlar pek g&uuml;ndemimizde değil. &Uuml;RETİMDE &Ccedil;EŞİTLİLİK SORUNU Her ne kadar havza bazlı &uuml;retim modeli yıllardır g&uuml;ndemde olsa da bunu etkin ve planlı şekilde hayata ge&ccedil;irebilmiş değiliz. O y&uuml;zden &uuml;retim b&ouml;lgelerinde de &ccedil;eşitlilik meselesini konuşmamız lazım. &Ouml;rneğin Antalya&rsquo;da yaşanan afet, &ouml;rt&uuml; altı yetiştiricilikte de &uuml;lke bazında &ccedil;eşitlilik sorusunu akıllara getiriyor. T&uuml;rkiye&rsquo;de &ouml;rt&uuml; altı yetiştiricilik denildiğinde ilk akla gelen şehirler Antalya, Mersin ve Adana&rsquo;dır. Bug&uuml;n &ouml;rt&uuml; altı yetiştiriciliğinde bu &uuml;&ccedil; il, toplam &uuml;retimin y&uuml;zde 75&rsquo;ini tek başına karşılıyor. O b&ouml;lgede yaşanan bir doğa afeti &ouml;zellikle yaş meyve sebze tarafında rekolte ve fiyatlamalarda &ouml;nemli dalgalanmalar yaratıyor. Peki neden &ouml;rt&uuml; altı &uuml;retim &ccedil;eşitliliğini farklı b&ouml;lgelere daha fazla yayamıyoruz? Denizli, Aydın, Manisa, İzmir, K&uuml;tahya, Afyon, Balıkesir ve Şanlıurfa gibi jeotermal seracılığın yaygın şekilde yapılabileceği alanlarımızı &ccedil;evreyi g&ouml;zetmek kaydıyla daha etkin kullanamaz mıyız? Muğla, Samsun, Hatay gibi diğer illerde var olan d&uuml;ş&uuml;k oranlardaki seracılığı artıramaz mıyız? Demek ki iklim risklerini daha &ccedil;ok konuştuğumuz bu s&uuml;re&ccedil;te &uuml;retim b&ouml;lgelerinde de &ccedil;eşitliliği konuşmamız lazım. PERAKENDEDE &ldquo;&Ccedil;EŞİTLİLİK&rdquo; SORUNU &Uuml;retim sonrası safhada da &lsquo;&ccedil;eşitlilik&rsquo; sorunumuz var&hellip; Kastettiğimiz nokta &ccedil;ift&ccedil;inin &uuml;r&uuml;nlerinin pazara erişim &ccedil;eşitliliği&hellip; Yıllık 50 milyon ton civarındaki yaş meyve sebze &uuml;retimimizin mevcut şartlarda sadece y&uuml;zde 35-40&rsquo;ı hallerden ge&ccedil;iyor. Geri kalan kısmı s&ouml;zleşmeli &uuml;retimle birlikte zincir marketlere direkt ulaşır konumda. Bu arada hemen hatırlatalım&hellip; T&uuml;rkiye&rsquo;de 10 ve &uuml;zeri şubeye sahip olup bu y&uuml;zden &lsquo;zincir market&rsquo; tanımına giren market sayısı 145 civarında. Ama bu pazarın da yaklaşık y&uuml;zde 75-80&rsquo;ini sadece 5 ulusal ve uluslararası market domine ediyor. Daha net ifadeyle T&uuml;rkiye&rsquo;de toplam 31 bin civarında zincir market şubesi bulunurken bunun 24-25 bin tanesi sadece 5 şirketin elinde. Burada rekabet&ccedil;i bir yapı ya da adil bir &ccedil;eşitlilikten bahsetmek m&uuml;mk&uuml;n m&uuml;? Mahallelerdeki bakkal-manav-kasap &ccedil;eşitliliğinin yok olmasında ana etken olan bu rakamlar daha &ccedil;ok oligopol bir g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml; yansıtmıyor mu? Halbuki Portekiz, İtalya, İspanya gibi &uuml;lkelere baktığımızda perakende tarafında rekabet&ccedil;i yapıda bir pazar &ccedil;eşitliliği karşımıza &ccedil;ıkıyor. Şeffaf, kayıt altında, denetimi d&uuml;zg&uuml;n yapılan semt pazarları, &uuml;retici-t&uuml;ketici arasındaki sistemi sağlıklı ve g&uuml;venilir kılıyor. &Uuml;retici ve satış kooperatiflerinin doğru ve etkin şekilde işlediği modeller korunuyor. T&uuml;keticiye alışveriş i&ccedil;in birden fazla ulaşılabilir alternatifler sunuluyor. İHRACAT PAZARINDA &Ccedil;EŞİTLİLİK SORUNU &Ccedil;eşitlilik sorunumuz sadece bunlarla sınırlı değil. Daha &ouml;nce sık sık dile getirdiğimiz &uuml;zere ihracat pazarında da &ccedil;eşitlilik sıkıntımız var. Birka&ccedil; pazara bağımlı ihracat stratejimiz sekt&ouml;r&uuml;n tamamını daha kırılgan bir hale getiriyor. &Ouml;rnek mi? Alın size narenciye &ouml;rneği&hellip; İhracatımızın y&uuml;zde 70&rsquo;ini Rusya, Irak ve Ukrayna pazarına ger&ccedil;ekleştiriyoruz. Orada yaşanan bir sıkıntı fiyatları ciddi şekilde dalgalandırıp ciddi mağduriyetler yaratabiliyor. Ge&ccedil;miş yıllarda bunları maalesef acı şekilde deneyimledik. Bir &ouml;rnek daha isterseniz o zaman kanatlı eti sekt&ouml;r&uuml;nden verelim... Toplam ihracatın yaklaşık y&uuml;zde 50&rsquo;den fazlası Irak&rsquo;a ger&ccedil;ekleştiriliyor. Sonra y&uuml;zde 10 ile Hong Kong, y&uuml;zde 5 ile Kongo ve Suriye geliyor. İhracat pazarının yarıdan fazlasının bir &uuml;lkeye bağımlı olunduğu bir ortamda pazar &ccedil;eşitliliğinden bahsetmek m&uuml;mk&uuml;n m&uuml;? Buna benzer &ouml;rnekleri &ccedil;oğaltmak m&uuml;mk&uuml;n&hellip; Tek tip &uuml;retim anlayışı, tek tip satış kanalı, tek tip pazar ile sistemi kırılgan hale getiriyoruz. Halbuki &ccedil;eşitlilik yapıcı rekabeti doğurur, riskleri bertaraf eder, fırsatlar doğurur. Bu konuları tartışırken biraz bakış a&ccedil;ımızı değiştirsek mi acaba? Ne dersiniz? İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Domates, biber, patlıcan

Diğer Yazılar