Süt Endüstrisi Kurumu (SEK)

Kamuyu Aydınlatma Platformu&rsquo;na (KAP) d&uuml;n (6 Ocak 2021) &ouml;nemli bir a&ccedil;ıklama d&uuml;şt&uuml;. S&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri iş kolundaki t&uuml;m varlıkların satışına karar veren Ko&ccedil; Holding b&uuml;nyesindeki Tat Gıda, KAP&rsquo;a yaptığı a&ccedil;ıklamada SEK S&uuml;t &uuml;n satışının ger&ccedil;ekleştiğini duyurdu. Tat Gıda, s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri iş koluyla ilgili SEK ek markası dahil t&uuml;m varlıklarını 240 milyon TL bedelle &Ccedil;allı Gıda ya sattı. &Ccedil;allı Gıda satın almayı, yeni kurduğu CLA S&uuml;t ve S&uuml;t &Uuml;r&uuml;nleri adlı firma &uuml;zerinden ger&ccedil;ekleştirdi. Hatırlanacağı &uuml;zere Haziran 2020&rsquo;de Tat Gıda nın Sek S&uuml;t &uuml; satmayı değerlendirdiği y&ouml;n&uuml;ndeki haberler medyada yer almış ve KAP&rsquo;ta da bu konuyla ilgili a&ccedil;ıklama yayınlanmıştı. S&Uuml;T END&Uuml;STRİSİ KURUMUNUN TARİHİ S&ouml;z konusu satışa konu olan SEK, T&uuml;rkiye&rsquo;nin tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından &ccedil;ok &ouml;nemli kurumları arasında yer alıyor. İsterseniz gelin biraz geriye d&ouml;n&uuml;p SEK&rsquo;in kuruluşundan bug&uuml;ne kadarki s&uuml;recine bir g&ouml;z atalım. Sekt&ouml;r a&ccedil;ısından nasıl bir &ouml;nem ve misyona sahipti, hatırlayalım... Her ne kadar bug&uuml;n sadece kısaltma isim ile &ouml;n plana &ccedil;ıksa da SEK&rsquo;in a&ccedil;ılımı &ldquo;S&uuml;t End&uuml;strisi Kurumu&rdquo;. Hatta TSEK (T&uuml;rkiye S&uuml;t End&uuml;strisi Kurumu) demek belki daha doğru... SEK, 1963 yılında o d&ouml;nemdeki adıyla Tarım ve K&ouml;yişleri Bakanlığı na bağlı olarak sermayesinin tamamı devlet tarafından karşılanarak kuruldu. MİSYONU NEYDİ? Kuruluş amacı, T&uuml;rkiye de s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nlerinin &uuml;retiminin gelişmesini sağlamak ve t&uuml;keticiye sağlıklı, hijyenik, kaliteli ve en doğal &uuml;r&uuml;nleri sunmak olarak ifade ediliyordu. S&uuml;t sanayisinin gelişimi i&ccedil;in &ouml;nemli bir rol bi&ccedil;ilen SEK&rsquo;in hem sekt&ouml;re &ouml;rnek olması hem de eğitici ve &ouml;ğretici bir misyon ile &ouml;zellikle k&uuml;&ccedil;&uuml;k &uuml;reticiye hizmet etmesi planlanıyordu. Hatta SEK&rsquo;in kuruluşu sırasında g&ouml;rev tanımında, T&uuml;rkiye de ve yurt dışında araştırmalar yapacağı, teknik ve idari personel yetiştirilmesini sağlayacağı ve s&uuml;t &uuml;retimini arttırmanın yanı sıra verimlilik ve kalite tarafına odaklanacağının da altı &ccedil;iziliyordu. Bu ama&ccedil;la Kurum, eğitici kurslar a&ccedil;mak, yayın yapmak ve &uuml;rettiği s&uuml;t &uuml;r&uuml;nlerini satmak i&ccedil;in alternatif pazarlar oluşturarak gerekli g&ouml;rd&uuml;ğ&uuml; yerlerde tesis kurmak gibi g&ouml;revler &uuml;stlenmişti. SEK aynı zamanda T&uuml;rkiye&rsquo;deki k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve dağınık yapıdaki &uuml;reticilerin korunması adına s&uuml;t&ccedil;&uuml;l&uuml;k b&ouml;lgelerinde ihtiya&ccedil; duyulan s&uuml;t işleme tesislerini kurmak ve tarım kooperatifleriyle ilgili teşebb&uuml;slerde bulunmak &uuml;zere de bir misyona sahipti. &Ouml;zellikle &ccedil;iğ s&uuml;t piyasasında hem &uuml;retim maliyeti hem de satış fiyatı ve pazarlama noktasında dengeleri sağlayan ve piyasayı reg&uuml;le ederek istikrar sağlama misyonuna sahip bir kurumdu. 1968-1995 yılları arasında Kamu İktisadi Teşebb&uuml;s&uuml; (KİT) olarak faaliyetlerini s&uuml;rd&uuml;rd&uuml;. SEK&rsquo;İN &Ouml;NEMLİ HAMLELERİ T&uuml;rkiye&rsquo;de ilk kez &ccedil;iğ s&uuml;t alımında baz fiyat uygulamasını SEK ger&ccedil;ekleştirdi. &Ouml;te yandan geliştirdiği prim sistemiyle &uuml;reticiyi hem &uuml;retime teşvik etmeyi ve &uuml;retimdeki kaliteyi y&uuml;kseltmeyi ama&ccedil;ladı. &Ouml;yle ki SEK, s&uuml;t &uuml;reticilerinin kooperatif &uuml;yesi olmaları halinde kooperatif primi, s&uuml;t&uuml;n fabrikalara ulaştırılmasında ulaşım primi, s&uuml;t alımlarında baz alınan y&uuml;zde 3,5 yağlı inek s&uuml;t&uuml;nde her bir dizyem yağ miktarı i&ccedil;in yağ primi, s&uuml;t&uuml;n ilk aşamada soğutulması i&ccedil;in soğutma primi &ouml;denmesini hedefledi. Bu sistem/model ne kadar tanıdık geliyor değil mi? &Ouml;ZELLEŞTİRME S&Uuml;RECİNİN ALTYAPISI SEK, b&uuml;nyesindeki 32 işletme ile dağınık yapıdaki ve k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ouml;l&ccedil;eklerdeki &uuml;reticilerin, aile işletmelerinin belki de en &ouml;nemli sigortası niteliğindeydi. Ancak tıpkı diğer KİT&rsquo;lerin yaşadığı s&uuml;reci yaşayarak farklı illerde s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri fabrikaları bulunan Kurum, 1995 yılının Eyl&uuml;l ayında par&ccedil;alanarak &ouml;zelleştirildi. Gerek&ccedil;e neydi? Yine tıpkı diğer KİT&rsquo;lerin &ouml;zelleştirilme s&uuml;recindekine benzer bir senaryo dahilinde gerek&ccedil;e ortaya kondu: Zarar ediyordu&hellip; SEK&rsquo;in &ouml;zelleştirme s&uuml;recinde medyada yer alan haberlerde kurumun s&uuml;rekli zarar ettiği ve d&uuml;ş&uuml;k kapasiteler ile &ccedil;alıştığı vurgulanıyordu. Bu gerek&ccedil;eler de size tanıdık geliyor değil mi? Ama bu gerek&ccedil;elerin propagandası yapılırken kimse y&ouml;netim hataları ve yanlış iktisat politikalarına değinmiyordu. Halbuki zararın asıl nedeni y&ouml;netimsel zaaflar ve izlenen yanlış politikalardan kaynaklanıyordu. Daha a&ccedil;ık bir ifadeyle SEK&rsquo;in bir KİT olması nedeniyle kurumun y&ouml;netici kadrolarının belirlenmesinde iktisadi &ccedil;ıkarlar değil; siyasi kaygılar g&ouml;zetildi. Y&ouml;netimde liyakatten uzaklaşıldı, idari bakış a&ccedil;ısı siyasi pop&uuml;lizm ve oy kaygılarına feda edildi. Buna bir de o d&ouml;nemde &uuml;retici aleyhine izlenen i&ccedil; ve dış ticaret politikalarını eklediğinizde sonu&ccedil; ka&ccedil;ınılmaz oldu. KIRILMA NOKTASI Aslına bakarsanız 1990&rsquo;larda IMF ve D&uuml;nya Bankası g&uuml;d&uuml;m&uuml;ndeki &ouml;zelleştirme furyası tarım sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından kırılma noktası niteliğindedir. SEK&rsquo;in yanı sıra Et ve Balık Kurumu (EBK) ile Yem-Sanayi (YEMSAN) gibi tarımsal KİT&rsquo;lerin &ouml;zelleştirilmesi, bug&uuml;n &ouml;zellikle hayvancılık tarafında yaşanan istikrarsız ve &ouml;ng&ouml;r&uuml;lemez piyasanın nedenleri arasında g&ouml;sterilir. Zira, s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri sekt&ouml;r&uuml;; yem sanayi, s&uuml;t hayvancılığı, &ccedil;iğ s&uuml;t&uuml;n işlemesini sağlayan ve markalaştıran imalat sanayi ve son aşamada t&uuml;ketici ile buluşturan perakende sekt&ouml;r&uuml; ile bir b&uuml;t&uuml;nl&uuml;k oluşturur. İşte bu kurumlar da s&ouml;z konusu o b&uuml;t&uuml;nl&uuml;ğ&uuml; sağlayan değer zincirinin en &ouml;nemli halkaları niteliğindeydi. S&uuml;t &uuml;reticileri ve besiciler i&ccedil;in belirli bir maliyet ve pazar g&uuml;vencesi sağlayan s&ouml;z konusu kuruluşların pazardan el &ccedil;ektirilmesiyle piyasada g&ouml;r&uuml;len fiyat istikrarsızlığı et ve s&uuml;t mamulleri &uuml;retiminde ciddi dalgalanmalara yol a&ccedil;tı. Dolayısıyla bug&uuml;n hala bu kurumların eksikliğini gıda fiyatlarındaki y&uuml;ksek seyir ve oynaklık vesilesiyle hissediyoruz. TAT GIDA D&Ouml;NEMİ SEK İşletmesi, sekt&ouml;rde faaliyet g&ouml;steren k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve orta b&uuml;y&uuml;kl&uuml;kteki sanayici ve gıda toptancılarından oluşan 164 kişilik bir grup tarafından satın alındı. SEK&rsquo;in 1996 yılında sabit kıymetleri 58 milyon dolar olarak kabul ediliyordu. Ko&ccedil; Holding, 1997 yılında k&uuml;&ccedil;&uuml;k ve b&uuml;y&uuml;k sermayenin beraber &ccedil;alıştığı bu modelin y&uuml;zde 68&rsquo;ini satın alarak SEK&rsquo;i kendi b&uuml;nyesine kattı. 2003 yılında Tat ve SEK birleşerek Tat Gıda ortaya &ccedil;ıktı. S&Uuml;RECİN SEKT&Ouml;RE ETKİSİ Peki bu &ouml;zelleştirme s&uuml;reci sekt&ouml;r a&ccedil;ısından ne anlam ifade ediyordu? S&uuml;t End&uuml;strisi Kurumu&rsquo;nun (SEK) 1995 yılında &ouml;zelleştirilmesiyle birlikte s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri a&ccedil;ısından hem &uuml;reticinin hem de t&uuml;keticinin kaybettiği bir s&uuml;re&ccedil; başladı. Aslına bakarsanız buna et ve et &uuml;r&uuml;nlerini de eklemek lazım. Zira s&uuml;t piyasasında sağlanamayan istikrar ve &ccedil;&ouml;z&uuml;lemeyen sorunlar, orta ve uzun vadede kırmızı et piyasasını da olumsuz etkiliyor. Dolayısıyla SEK, aslında s&uuml;t ve et piyasasında fiyatın hem &uuml;retici hem t&uuml;ketici lehine istikrarını sağlıyordu. &Ouml;zelleştirme &ouml;ncesinde SEK piyasada yaklaşık y&uuml;zde 27.5&rsquo;lik paya sahip olarak &ouml;zellikle k&uuml;&ccedil;&uuml;k &uuml;reticiler a&ccedil;ısından sigorta g&ouml;revi g&ouml;r&uuml;yordu. &Ouml;zelleştirme sonrası s&uuml;t piyasasının kontrol&uuml; 6-7 b&uuml;y&uuml;k firmanın kontrol&uuml;ne ge&ccedil;ti. Bug&uuml;n o kontroll&uuml; piyasaya bir de discount olarak nitelenen ve binlerce şubeye ulaşan birka&ccedil; zincir market de dahil oldu. &Ouml;zetle, SEK T&uuml;rkiye&rsquo;de s&uuml;t&uuml;n end&uuml;strileşmesine &ouml;nc&uuml;l&uuml;k eden ve piyasayı d&uuml;zenleyen bir role sahipti. Y&ouml;netimsel hata ve zaaflar sonucu alınan &ouml;zelleştirme kararıyla aslında tarım sekt&ouml;r&uuml;ndeki &ouml;nemli bir reg&uuml;lat&ouml;r kurum devre dışı bırakılmış oldu. SEK in &Ccedil;allı Gıda tarafından satın alınma haberi vesilesiyle SEK&rsquo;in d&uuml;n&uuml; ve bug&uuml;n&uuml;n&uuml; sizlere kısaca hatırlatalım istedik. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Süt Endüstrisi Kurumu (SEK)

Diğer Yazılar