Üzümde kaçan milyar dolarlık fırsat

Ge&ccedil;tiğimiz haftalarda Elazığ&rsquo;daydık. Dicle ve Fırat nehirlerinin başladığı bu coğrafya Mezopotamya nın &ccedil;atısı diye tabir ediliyor. Elazığ, Bereketli Hilal in bir par&ccedil;ası&hellip; D&uuml;nyanın en eski yabani &uuml;z&uuml;m &ccedil;ekirdeklerine Doğu Anadolu da rastlanmış ve bunun tarihi 10 bin yıl geriye kadar gidiyor. &Uuml;z&uuml;m ve şarap bu coğrafyada doğmuş. Bu topraklara Eyl&uuml;l ayında gelmemizin sebebi bağ bozumu&hellip; Elazığ&rsquo;da g&uuml;ne Alpagut Bağında başladık. 1.140 rakımda konumlanmış 250 dekarlık bağda bu coğrafyanın mirası niteliğindeki &Ouml;k&uuml;zg&ouml;z&uuml; ve Boğazkere &ccedil;eşitleri yetiştiriliyor. G&uuml;n boyu hem &uuml;z&uuml;mlerin tadına baktık hem de bağ bozumuna katıldık. T&uuml;rkiye nin en doğusundaki şaraphaneyi gezdik. &Uuml;z&uuml;m&uuml;n şaraba uzanan yolculuğuna şahit olurken bu işin ekonomisini de enine boyuna konuşma fırsatı bulduk. Aldığımız notlar bizi hem &uuml;zd&uuml; hem de heyecanlandırdı. &Uuml;zd&uuml; &ccedil;&uuml;nk&uuml; d&uuml;nyada 41 milyar dolara yaklaşan k&uuml;resel şarap ihracatından sadece 8.5 milyon dolarlık bir kırıntı alıyoruz. Heyecanlandırdı &ccedil;&uuml;nk&uuml; doğru bir strateji ve vizyonla T&uuml;rkiye&rsquo;nin şarap ihracatını milyar dolar seviyesine &ccedil;ıkartması hayal değil. İşte bu hayal ve ger&ccedil;ekleri Mey Diageo Genel M&uuml;d&uuml;r&uuml; Levent K&ouml;m&uuml;r ile konuştuk. T&uuml;rkiye de trend olarak &uuml;z&uuml;m &uuml;retimi nasıl seyrediyor? Son 15-20 yıla baktığımızda bağcılık alanlarında nasıl bir seyir h&acirc;kim? T&uuml;rkiye geneline baktığımızda bağcılık alanlarında daralma s&ouml;z konusu. Bazı b&ouml;lgelerde bağ tesisi i&ccedil;in dikim artsa da dikimden &ccedil;ok bağcılıktan vazge&ccedil;iş s&ouml;z konusu. Genel olarak T&Uuml;İK verileri de sahada g&ouml;rd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z durumu doğrular nitelikte. 2004 yılında toplam &uuml;z&uuml;m yetiştirilen alan 5.2 milyon dekar iken 2021&rsquo;de 3.9 milyon dekar g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. T&uuml;rkiye, &uuml;rettiği &uuml;z&uuml;m&uuml;n katma değerli şekilde hakkını verebiliyor mu? T&uuml;rkiye, d&uuml;nyada 5 inci b&uuml;y&uuml;k bağ alanına sahip bir &uuml;lke. Ama mevcut bağ alanının sadece y&uuml;zde 2&rsquo;sinde &uuml;retilen &uuml;z&uuml;m şaraba d&ouml;n&uuml;ş&uuml;yor. Bu oran, Avrupa Birliği &uuml;lkelerinde y&uuml;zde 85, bağcılıkla uğraşan diğer &uuml;lkelerde ise ortalama y&uuml;zde 80 seviyesinde. D&uuml;nyada ortalama olarak, &uuml;retilen &uuml;z&uuml;m&uuml;n y&uuml;zde 57 si şaraba d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lerek satılıyor. Ve bunu yapan &uuml;lkeler &ccedil;ok &ouml;nemli katma değer elde ediyor. Mesela? Mesela, T&uuml;rkiye nin &uuml;&ccedil;te biri b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml;ndeki Yeni Zelanda&rsquo;nın 100 yıl &ouml;ncesine kadar bağları, &uuml;z&uuml;mleri yoktu. Oysa bu &uuml;lke bug&uuml;n T&uuml;rkiye nin &uuml;&ccedil;te biri oranında bağ alanına sahip olduğu halde T&uuml;rkiye nin 165 katı şarap ihracatı yapıyor. 15 yıl &ouml;ncesine kadar bağ alanı neredeyse bulunmayan &Ccedil;in, 15 yılda bağ alanını y&uuml;zde 300, şarap &uuml;retimini y&uuml;zde 450 artırdı. Komşumuz Yunanistan, T&uuml;rkiye bağ alanının sadece y&uuml;zde 14&rsquo;&uuml; kadar bir alanda şaraplık &uuml;z&uuml;m yetiştiriyor. Ama T&uuml;rkiye&rsquo;nin 10 katından fazla şarap ihra&ccedil; ediyor. Bu &ouml;rnekler, bize T&uuml;rkiye&rsquo;nin potansiyelinin ne kadar y&uuml;ksek olduğunu g&ouml;steriyor. T&uuml;rkiye&rsquo;nin petrol&uuml; şaraptır. Kamu, &ouml;zel sekt&ouml;r, akademi t&uuml;m paydaşlar birlikte hareket edersek &ccedil;ok yol alabiliriz. T&uuml;rkiye nin şarap ihracatı yıllardır &ccedil;ok d&uuml;ş&uuml;k seviyelerde seyrediyor. Peki sekt&ouml;r&uuml;n &ouml;n&uuml; a&ccedil;ılır ve desteklenirse potansiyel nedir? T&uuml;rkiye&rsquo;de yılda 4.2 milyon tondan fazla &uuml;z&uuml;m &uuml;retimi yapılıyor. 2020 yılı itibariyle &uuml;retilen &uuml;z&uuml;m&uuml;n y&uuml;zde 53&rsquo;&uuml; sofralık olarak t&uuml;ketilmekte olup, y&uuml;zde 37&rsquo;si de kurutmalık &uuml;z&uuml;m olarak değerlendiriliyor. Şaraplık &uuml;retim sadece y&uuml;zde 2 civarında (Geri kalan y&uuml;zde 8&rsquo;lik kısım şıra, pekmez, sirke vs. olarak değerlendiriliyor). O y&uuml;zden T&uuml;rkiye&rsquo;de şarap ihracatı d&uuml;ş&uuml;k seviyelerde demek biraz iyimser bir tanımlama olur. D&uuml;ş&uuml;k yerine yok denecek kadar az diyebiliriz. Hatta ge&ccedil;tiğimiz senelerde şarap ithalatımız ihracatımızı ge&ccedil;ti. Bunun sebebi ne? Bunun ilk sebebi şampanya ve k&ouml;p&uuml;kl&uuml; şaraba olan aşırı talep. T&uuml;rkiye&rsquo;de i&ccedil;ki fiyatları arttık&ccedil;a sadece belli bir gelir seviyesinin &uuml;zerinde olan t&uuml;keticilerin ulaşabildiği hale geliyor. Ve bu t&uuml;keticiler de diğer kategorilerde olduğu gibi şarapta da ithal &uuml;r&uuml;n&uuml; tercih ediyor. İthalatın ihracatı ge&ccedil;mesinin ikinci sebebi ise T&uuml;rkiye&rsquo;de &uuml;reticiler olarak bizim yaşadığımız enflasyon ile yurtdışındaki &uuml;reticilerin yaşadığı &uuml;retici enflasyonunun &ccedil;ok farklı olması. &Ouml;rneğin Balkanlar&rsquo;da &uuml;reticisiniz. Yaşadığınız enflasyon yılbaşından beri aşağı yukarı y&uuml;zde 5&rsquo;tir. T&uuml;rkiye&rsquo;ye d&ouml;vizle satıyorsunuz. D&ouml;vizin de değer kazancı y&uuml;zde 35&rsquo;ler civarı. Yani sattığınız &uuml;r&uuml;ne kabaca y&uuml;zde 40 zam yapmak durumundasınız. Biz ise yerli &uuml;reticiler olarak yılbaşından beri y&uuml;zde 100&rsquo;leri aşan bir maliyet artışı ile y&uuml;zleşiyoruz. Bu durum ihracatımızı da etkiliyor zira Euro&rsquo;nun değer kaybettiği bir d&uuml;nyada, maliyet artışlarımız y&uuml;z&uuml;nden dış pazarlarda &ccedil;ok ciddi rekabet avantajı kaybediyoruz. Peki potansiyel nedir? Bu soruya &ccedil;ok basit şekilde ş&ouml;yle cevap vereyim. T&uuml;rkiye&rsquo;nin yıllık şarap ihracatı 8.5 milyon dolar. Şili&rsquo;nin 2 milyar dolar, Yeni Zelanda&rsquo;nın 1.4 milyar dolar, Yunanistan&rsquo;ın 100 milyon dolar, G&uuml;rcistan&rsquo;ın ise 240 milyon dolar. &Ouml;nceki sorunuzda sekt&ouml;r&uuml;n &ouml;n&uuml;n&uuml;n a&ccedil;ılmasından bahsetmiştiniz. Bunun i&ccedil;in de gerekli &uuml;&ccedil; fakt&ouml;r var. Birincisi, tanıtım... Kendi &uuml;lkemize gelen turistlere kendi şarabımızı tanıtamadığımız bir d&uuml;nyada ihracatın artması &ccedil;ok kolay değil. İkincisi, denetim... Mesela İspanya&rsquo;da her isteyen, &uuml;rettiği şarabın şişesine &ldquo;Rezerva&rdquo; etiketini koyamaz. Denetime bağlıdır. Bizim &uuml;lkemizde &ouml;yle bir denetim ya da daha doğrusu bir sınıflandırma yok. Bir turist eline şişeyi aldığında o şarabın kalite derecesini anlayamaz. &Uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml;s&uuml; ise birlik... &Uuml;reticiler olarak sekt&ouml;rel işbirliğini hem genişletmeli ve herkesi kapsayacak hale getirmeli hem de derinleştirmeliyiz. Sekt&ouml;r&uuml;n &ouml;n&uuml;n&uuml; a&ccedil;acak en &ouml;nemli fakt&ouml;rler bence bunlardır. Fransa ve diğer &uuml;lkeler nasıl bir strateji izliyor ki 13 milyar dolarlık bir ihracata imza atıyor? T&uuml;rkiye&rsquo;yi Fransa ile karşılaştırmak biraz sert ka&ccedil;abilir. Onun yerine G&uuml;rcistan, Yunanistan ya da Yeni Zelanda gibi &uuml;lkelerle karşılaştırmak daha doğru olur bence. Bizim stratejimiz şu &uuml;&ccedil; başlıktan oluşmalı: Yerel &uuml;z&uuml;mler: Ve onlarda da belli s&uuml;reler sadece bir ka&ccedil;ına &ouml;nem vererek Bağ rotaları: Trakya, Kapadokya, Mezopotamya &ouml;ncelik olabilir Akademi ile ortak projeler. Bu 3 stratejiyi biraz a&ccedil;abilir misiniz? Bu stratejileri ş&ouml;yle a&ccedil;abiliriz. Sadece yaş &uuml;z&uuml;me değil şaraplık bağcılığa da destek verilmelidir. Yerel &ccedil;eşitlerin &ccedil;oğaltılabilmesi i&ccedil;in gerekli akademik araştırma ve teknik alt yapı desteği sağlanabilir. B&ouml;lgesel envanter ve koruma alanları oluşturulması elzemdir. Tanıtım konusundaki yasakların sınırlarının g&ouml;zden ge&ccedil;irilerek yerel değerlerin korunmasında, global bazlı etkilere karşı yerel &uuml;reticilerin dezavantajlı durumunun d&uuml;zenlenmesi şart. Ve yerel &uuml;retimin turizmle entegrasyonu sağlanmalı. &Ouml;zellikle Doğu ve G&uuml;ney Doğu Anadolu&rsquo;daki rotalar kadim k&uuml;lt&uuml;rlerle şarap ilişkisi a&ccedil;ısından hem gastronomi hem de k&uuml;lt&uuml;rel turizm fırsatlarıyla dolu. Madem katma değerli &uuml;retim ve bunun ekonomiye katkısından bahsediyoruz. Bunu biraz daha somut veriler &uuml;zerinden konuşalım. T&uuml;rkiye ge&ccedil;en yıl ortalama olarak 1 kilogram sofralık &uuml;z&uuml;m&uuml;, kuru &uuml;z&uuml;m&uuml; ve şarabı ka&ccedil; dolardan ihra&ccedil; etti? 2021&rsquo;de yaklaşık 265 bin ton yaş &uuml;z&uuml;m ihracatı karşılığında 205 milyon dolar d&ouml;viz geliri elde edildi. Yani yaş &uuml;z&uuml;m ihracatından kilogram başına 77 sent gelir elde edildi. &Ccedil;ekirdeksiz kuru &uuml;z&uuml;mde 252 bin ton civarı ihracattan yaklaşık 442 milyon dolar d&ouml;viz getirisi sağlandı. Yani kuru &uuml;z&uuml;mde kilogram başına elde edilen ihracat geliri 1.75 dolar olarak ger&ccedil;ekleşti. Şarap ihracatı ise miktar bazında 2 bin 840 ton iken bunun ekonomik değeri 8.5 milyon dolar oldu. &Ouml;zetle şarap ihracatı kilogram başına 3 dolar ile bu kategoride en katma değerli &uuml;r&uuml;n olarak karşımıza &ccedil;ıkıyor. T&uuml;rkiye&rsquo;de şarap&ccedil;ılık son 20 yılda nasıl bir seyir izliyor? Herkes şarap&ccedil;ılığı bir yerlere getirmeye &ccedil;alışıyor. T&uuml;rkiye de şarap &uuml;retimi konusunda bir R&ouml;nesans yaşanıyor. Son 20 yıldır daha iyi şarap yapılıyor. Bunun arkasında yatan tek neden ise end&uuml;strinin &ouml;nde gelen markalarının kadınlar tarafından y&ouml;netilmeye, değiştirilmeye ve d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lmeye başlamasıdır. T&uuml;rkiye de 2002 de 40 şarap &uuml;reticisi varken şu an şarap &uuml;reticisi sayısı 200 civarında. T&uuml;rkiye&rsquo;de yıllık 75 milyon litre şarap &uuml;retiyoruz. Bizim yıllık şarap &uuml;retimimiz 6.5 milyon litre. Zaten 1 milyon litreden fazla şarap &uuml;reten &uuml;retici sayısı 5-6 tane. Dolayısıyla 200 &uuml;reticinin b&uuml;y&uuml;k &ccedil;oğunluğu butik &uuml;retici. Bu da sekt&ouml;r a&ccedil;ısından &ccedil;ok sağlıklı ve &ouml;nemli bir şey. &Uuml;reten sayısı artmadan pazar bir yere gitmeyecek. Anadolu nun yerel &uuml;z&uuml;m &ccedil;eşitlerine hep birlikte sahip &ccedil;ıkmamız gerek. &Uuml;z&uuml;m sapı, posası bile &ccedil;&ouml;pe gitmiyor &Uuml;z&uuml;m&uuml;n şarap ser&uuml;venini Mey Diageo&rsquo;nun Şarap &Uuml;retim M&uuml;d&uuml;r&uuml; (Winemaker) Murat &Uuml;ner&rsquo;den dinlerken, o &uuml;z&uuml;mlerin sapı ve &ccedil;&ouml;p&uuml; dahil hi&ccedil;bir kısmının boşa gitmediğini &ouml;ğreniyoruz. 26 yıldır şarap sekt&ouml;r&uuml;nde bağcılıkla uğraştığını belirten &Uuml;ner, sıfır atık prensibiyle &ccedil;alıştıklarını anlatıyor. &Uuml;ner, &ldquo;&Uuml;z&uuml;m posası hayvan yemi &uuml;reten firmalara g&ouml;nderiliyor. Yem katkı maddesi olarak kullanılıyor. &Uuml;z&uuml;m sapları da biyogaz tesislerinde değerlendiriliyor. Kullandığımız ambalaj malzemelerinin y&uuml;zde 99 su geri d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lebilir durumda&rdquo; diyor. Bu arada gıda y&uuml;ksek M&uuml;hendisi Murat &Uuml;ner&rsquo;den T&uuml;rkiye&rsquo;de kendisi gibi topu topu 20 civarında winemaker olduğunu &ouml;ğreniyoruz. &Uuml;ner, &ldquo;Bağcılık emek yoğun bir iş. Yılın 9 ayı bağlarda işimiz var. &Ccedil;alışmadığımız 3 aylık d&ouml;nem Kasım-Ocak arasıdır. Onun dışında sezon &ouml;ncesi ve sonrası yapacak &ccedil;ok iş var. Şarap &uuml;retimi fabrikasyon bir iş değildir. Bu iş bağda başlayıp şaraphanede son bulan bir zanaat&rdquo; diyor. Şarap ihracatında Fransa lider Fransa 13.1 milyar $ İtalya 8.4 milyar $ İspanya 3.5 milyar $ Şili 2 milyar $ Avustralya 1.7 milyar $ ABD 1.5 milyar $ Y.Zelanda 1.4 milyar $ Almanya 1.2 milyar $ Portekiz 1.1 milyar $ Arjantin 853 milyon $ İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Üzümde kaçan milyar dolarlık fırsat

Diğer Yazılar