Tarım ve gıda sektörünün 2023 ajandasında ne var?
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Yeni Ekonomi Programı’nı (YEP) açıkladı.
2021-2022-2023 dönemi için “Yeni Dengelenme”, “Yeni Normal” ve “Yeni Ekonomi” ana temasının öne çıkarıldığı programda tarım ve gıda sektörüne yönelik de önemli başlıklar var ama çok da yeni değil.
Gelin isterseniz 62 sayfalık YEP’te tarım ve gıda sektörüne yönelik öne çıkan başlıklara ve detaylara birlikte göz atalım.
TEMEL HEDEFLER
YEP’in 17 maddeden oluşan temel hedefleri arasında 2 madde tarım sektörünü de ilgilendiriyor.
11’inci maddede, “Kamu yatırımlarında, 11. Kalkınma Planı’nda yer alan öncelikli imalat sanayi sektörlerine ve bu sektörlere yönelik beşeri ve fiziki altyapıyı güçlendirecek Ar-Ge, dijitalleşme, insan kaynakları, lojistik ve enerji gibi yatay alanlar ile tarım, turizm ve savunma sanayi alanlarına öncelik verilecektir” ifadeleri yer alıyor.
15’inci maddede ise “Tarımda üretim ve verimlilik artışı; yeni nesil girişimciler, teknolojiler, girdi bazlı destekleme ve sözleşmeli tarımla sağlanacaktır” ifadelerine yer veriliyor.
BÜYÜME VE İSTİHDAM
YEP’in “büyüme ve istihdam” başlığında “Tarım sektöründeki büyümenin dönem boyunca uzun dönem ortalamasının üzerinde olacağı tahmin edilmektedir. Bu dönemde sulama ve kanal yatırımlarının tamamlanması ile sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması gibi politikalar bu gelişmeye katkı sağlayacaktır” deniliyor.
YEP’e göre, 2021 yılında tarım sektörünün büyümeye uzun dönem ortalamasının üzerinde katkı vereceği öngörülüyor.
YEP’in “Büyüme ve Verimlilik ile İlgili Politika ve Tedbirler” alt başlığında ise “İklim değişikliği ve diğer riskler dikkate alınarak ihtiyaç duyduğumuz stratejik ve arz açığı olan tarım ürünlerini öncelikle kendi kaynaklarımızdan karşılamak ve gelecek nesillerin gıda arz güvenliğini sağlamak amacıyla; uzun vadede gıda ve su güvenliğinin sağlanması, tarım ve orman politikalarının stratejik üretim ve sürdürülebilirlik ilkeleri temel alınarak oluşturulması ile bütüncül ve entegre bir yöntemle hayata geçirilmesi için planlı üretim çalışmaları tamamlanacak ve planlar her yıl güncellenecektir” deniliyor.
Sıfır atık uygulamalarının yeşil ekonomi ve sürdürülebilir çevre bakış açısıyla yaygınlaştırılmaya devam edileceğinin altı çizilirken, Lojistik Master Planı dikkate alınarak daha fazla liman, endüstriyel tesis ve lojistik merkezin yerel ağa ve uluslararası demiryolu koridorlarına bağlantısının yapılacağı kaydediliyor.
FİYAT İSTİKRARI
Programın “Fiyat İstikrarı” başlığının “Politika ve Tedbirler” alt başlığında ise “Tarımda verimi artırmak, ekilebilir arazilerin boş kalmasını engellemek, ithal edilen ürünlerin ülkemizde üretimini artırmak, sezon dışı dönemde vatandaşımızın ihtiyaç duyduğu sebze ve meyvenin üretimine katkı sağlamak için münavebeli ekim programı oluşturulacaktır” deniliyor.
Bu başlık altında ayrıca, gıdada kayıp ve israfın önlenmesi amacıyla gıda bankacılığının teşvik edilerek tüketilebilir gıda paylaşımının artırılacağına vurgu yapılıyor.
Arazi toplulaştırma çalışmalarına ve sulama projelerine devam edileceği kaydedilen programda “Bu kapsamda, önceliklendirilen 25 sulama projesi 2022 yılı sonuna kadar tamamlanarak yaklaşık 3 milyon 710 bin dönüm arazide sulu tarım yapılması planlanmaktadır” ifadelerine yer veriliyor.
“Politika ve Tedbirler” alt başlığında tarım sektörüne yönelik diğer maddeler şöyle:
*** Sertifikalı tohum kullanımının yaygınlaştırılması; yerel tohum çeşitlerinin korunması, geliştirilmesi ve ticarete kazandırılması; iklim değişikliği ve diğer ihtiyaçlarla uyumlu olarak tohumluk ıslahı çalışmalarına devam edilecektir.
*** Kamu kuruluşları ve özel sektör aracılığıyla sözleşmeli bitkisel ve hayvansal üretim modelleri yaygınlaştırılacaktır.
*** Sertifikalı tohum, gübre, ilaç, elektrik ve mazot desteğinin ayni ve nakdi olarak çiftçilere sağlandığı, bu kapsamdaki girdilere yönelik finansmanın çiftçilere avans olarak faizsiz şekilde verildiği sözleşmeli üretim sistemi kademeli olarak uygulanacaktır. Sözleşmeli üretim çerçevesinde alım garantisi verilen üreticilere, ürün tesliminde avanstan artan kısım peşin olarak ödenecektir.
EYLEM VE PROJELER
YEP’in takvimlendirilmiş eylem ve projeler bölümünde ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı sorumluluğunda Aralık 2023’te tamamlanmak üzere “Hazineye ait tarım arazilerinin ihtiyaç duyulan ürünlerin ekimi için kiralanması yoluyla tarımsal üretim artırılacak ve atıl kaynaklar kullanıma açılacaktır” maddesi yer alıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sorumluluğundaki eylem ve projeler ile planlanan tamamlanma tarihleri şöyle sıralanıyor:
*** Yeni potansiyel su ürünleri yetiştiricilik alanları belirlenerek yatırımlara hazırlanacak, alternatif su ürünleri yetiştiriciliğinde tür çeşitliliği artırılacak ve kapalı devre su ürünü yetiştiricilik sistemi yaygınlaştırılacaktır. Aralık 2021
*** Mera, yaylak ve kışlakların tespit ve tahdit çalışmaları tamamlanacak ve ıslah çalışmaları yaygınlaştırılacaktır. Aralık 2023
*** Depreme dayanıklılığı ve ısı yalıtımını artırmak, çevre dostu malzemelerin kullanımını yaygınlaştırmak için inşaat sektöründe yapısal ahşap kullanımı artırılacak, endüstriyel ve ekonomik değeri olan ağaçların dikimi yaygınlaştırılacaktır. Aralık 2022
*** Yabani zeytin ve menengiç ağaçları aşılanarak üretime kazandırılacak ve bu ağaçların yetiştiği bölgelerde yaşayan kişilere ürünleri toplayıp satma imkânı verilerek ilave gelir elde etme imkânı sağlanacaktır. Aralık 2023
*** Gıda ürünlerinde taklit ve tağşiş ile mücadele artırılarak gıda güvenilirliği sağlanacak, denetimlerin etkinleştirilmesi amacıyla gıda denetçisi uygulaması başlatılacaktır. Aralık 2023
*** Tarım ürünlerinde arz ve rekolte tahminlerinin sağlıklı yapılmasına imkân veren erken uyarı sistemi çalışmalarına devam edilecektir. Aralık 2022
*** Örtü altı üretim kapasitesini artıracak teknolojik ve verimli seraların kurulumu çalışmaları sürdürülecektir. Aralık 2023
*** Kenevir ve tıbbi/aromatik bitkiler başta olmak üzere katma değeri ve stratejik önemi yüksek tarımsal faaliyetlere yönelik birim alandan yüksek verim alınması için çalışmalar yapılarak kırsal alanda refah yükseltilecek ve istikrarlı gıda arzı sağlanacaktır. Aralık 2023
*** Hayvan sağlığının korunmasına yönelik tedbirler artırılacak, yerli ilaç ve aşı üretimi çalışmaları hızlandırılacak, üretimin ve verimliliğin artırılması için yerli ırkların muhafaza ve ıslah çalışmaları yaygınlaştırılacaktır. Aralık 2023
*** Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklara karşı hazırlık seviyesini artırmak için Zoonoz Hastalıkları Araştırma Enstitüsü kurulacak, tedaviye yönelik kullanımlarının yanı sıra gıda ve tarımda biyolojik kontrol maddesi olarak kullanılan bakteriyofajların yerli üretimi için bir Ar-Ge merkezi olarak Faj Enstitüsü açılacaktır. Aralık 2023
*** Lisanslı depolarda depolanan tarım ürünleri için güvenilir tarım ürünleri piyasası oluşturulacak, söz konusu ürünlerin anlık stok bilgisine erişilerek lisanslı depoculuğa konu tarımsal ürün piyasalarının takibi elektronik ortamda yapılabilecektir. Tarım ürünleri ticaretini geliştirmek için lisanslı depoculuk yaygınlaştırılarak lisanslı depo kapasitesi 10 milyon tonun üzerine çıkarılacaktır. Aralık 2022
İŞ VE YATIRIM ORTAMI
YEP’in “İş ve Yatırım Ortamı” başlığı altında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın sorumluluğundaki hedefleri arasında teşvik ve destek sistemi dikkat çekiyor.
“Teşvik ve destek sisteminin verimliliğinin artırılması amacıyla destek uygulamaları, ilgili kurum ve kuruluşlarca yapılacak etki değerlendirme çalışmaları dikkate alınarak revize edilecektir” başlığı da tamamlanma tarihi Aralık 2021 olarak programda yer alıyor.
Programda ayrıca teşvik ve desteklerde etkinliği sağlamak amacıyla; kapsamlı analize imkân veren, bütüncül ve kaliteli veri sağlayan Teşvik ve Destek Bilgi Sisteminin de Aralık 2021 tarihine kadar hayata geçirileceği kaydediliyor.
YEP’te tarım sektörünü yakından ilgilendiren bir diğer önemli başlık da kooperatifçilikle alakalı.
Programda, tarım sektörü açısından önemli bir konu olan kooperatifçilikle ilgili de bir hedef yer alıyor.
Ticaret Bakanlığı sorumluluğunda Aralık 2023’te tamamlanma hedefiyle, “Kooperatif ve üst kuruluşlarının; uluslararası kooperatifçilik ilke ve uygulamalarına uygun şekilde faaliyet göstermesini, şeffaf ve profesyonel bir yönetim yapısına kavuşturulmasını, etkin bir denetim sistemine sahip olmasını, sağlayacak şekilde kooperatifçilik mevzuatı güncellenecektir” ifadelerine yer veriliyor.
YEP’E DAİR DÜŞÜNCELERİMİZ
Yeni Ekonomi Programı’nda yer alan tarım ve gıda sektörüne yönelik hedef ve vizyon konusunda sanırız sektör paydaşlarının çok önemli bir kısmı hem fikirdir.
Söz konusu proje ve yaklaşımlara itiraz edecek kimsenin olduğunu düşünmüyoruz.
Buraya kadar bir sorun yok.
Sorun şu ki tarım ve gıda alanında bu konular yıllardır konuşuluyor.
Buna benzer yaklaşım ve projeler yıllardır Türkiye’nin gündeminde ve maalesef bu alanda hatırı sayılır bir yol katedilebilmiş değiliz.
Zaten somut bir ilerleme sağlayabilseydik, bu başlıkları bugün yeniden ısıtılmış şekilde önümüzde bulmazdık.
Yine de iyimserliğimizi kaybetmeden son sözümüzü söyleyelim.
Umarız bu sefer, bu hedef ve planlar yine kağıt üzerinde kalmaz ve 2023 yılına kadar sektörün beklediği söz konusu değişim ve dönüşüm olması gerektiği şekilde yaşanır.
Zira, içinde ciddi bir fırsat ve potansiyel barındıran sektör, mevcut koşullarda bugün itibariyle krize gebe bir görünüme sahip.
Riskleri yönetebilir ve kırılganlıkları azaltabilirsek o zaman potansiyele odaklanma ve fırsatları konuşma şansımız olur.
Yok eğer yönetemez isek kırsalda önemli hasarlar yaratacak bir krizi kucağımızda bulabiliriz.
Bunun da üstesinden gelmek çok daha zor ve pahalıya mal olabilir.
Bizden hatırlatması...
İrfan Donat
Bloomberg HT Tarım Editörü
