Patronsuz şirketler DAO

Kripto para d&uuml;nyasında son d&ouml;nemde &ouml;ne &ccedil;ıkan terimlerden biri DAO. Kelime anlamıyla merkezi olmayan otonom organizasyonları (decentralized autonomous organization) ifade eden DAO terimi aslında ilk b&uuml;y&uuml;k &ccedil;ıkışını 2016 yılında yaşadı. Girişim sermayesi kavramını merkeziyetsiz hale getirmek isteyen The DAO ekibi, akıllı s&ouml;zleşmenin hacklenmesi ile fonlarının 50 milyon dolarlık kısmını kaybedip, başta kendi tokenları olan The DAO olmak &uuml;zere daha sonra Ethereum u ve hatta t&uuml;m ekosistemi değiştirecek olaylar silsilesini başlattı. The DAO tokenı borsalar tarafından delist edildi yani listeden &ccedil;ıkarıldı ve yok oldu. Ethereum topluluğu, fonları geri alabilmek i&ccedil;in belki de yapmamaları gereken bir işe kalkışarak Ethereum blokzincirini basit&ccedil;e anlatmak gerekirse geriye sardılar*. Bu geri sarmayı kabul etmeyen g&uuml;ruh ise hayır &ccedil;alınan &ccedil;alındı, biz geri sarmayı doğru bulmuyoruz diyerek Ethereum Classic adını aldılar ve b&ouml;ylece ETC coin olarak bilinen proje doğmuş oldu. İronik olan ise Ethereum Classic, takip eden s&uuml;re&ccedil;te en az &uuml;&ccedil; defa saldırıya uğrayarak geriye sarıldı . T&uuml;m bu olaylardan sonra ilk DAO konsepti başarısız olsa da yeni bir d&uuml;nyanın da kapısı a&ccedil;ılmış oldu. DAO lar aslında başlıkta yazdığım gibi; Merkezi otoriteden bağımsız kararlar alabilen, Par&ccedil;ası olan topluluğa fayda sağlayan Hatta yasal bir karşılığı olan Mal edinebilen ve iş&ccedil;i &ccedil;alıştırabilen sahipsiz şirketlerdir. Son yazdığım iki madde şu anda sadece Wyoming de ge&ccedil;erli olsa da bu tip yapılanmaların gelecekte pop&uuml;larite kazanacağı ve yasal tanınma hakkı elde edeceğini d&uuml;ş&uuml;nmek yanlış olmaz. DAO ların par&ccedil;ası olmak i&ccedil;in ne yapmak gerekiyor? DAO ların par&ccedil;ası olmak i&ccedil;in şu anda en pop&uuml;ler yol governance ya da y&ouml;netişim tokenlarına sahip olmak. Kişisel g&ouml;r&uuml;ş&uuml;m ise bunun en iyi y&ouml;ntem olmadığı y&ouml;n&uuml;nde. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; hen&uuml;z yayılmakta olan bir oluşumun tokenları dolayısıyla y&ouml;netimi &ccedil;ok erken d&ouml;nemde o tokenları alanlara a&ccedil;ılırsa bu model &ccedil;ok da merkeziyetsiz olmaz değil mi? Erken d&ouml;nemde tokenları toplayan k&uuml;&ccedil;&uuml;k derebeylerin y&ouml;netimine DAO yu teslim etmiş oluyoruz. DAO lar hen&uuml;z gelişmekte olan bir alan ve bir&ccedil;ok yeniliğe gebe. Ayrıca tokensız y&ouml;netişim konusunda da sekt&ouml;r&uuml;n en ileri gelen kişilerinden Ethereum kurucusu Vitalik Buterin in de yakın zamanda bir yazı yazdığını yani &uuml;zerine kafa yorduğunu belirtmekte yarar var. DAO Modeline Uygun Sekt&ouml;rler Token ile y&ouml;netime katılarak DAO olacak alanlara iki &ouml;rnek verebiliriz. İlk ve en kolay &ouml;rneklerden birisi taksi plakalarını DAO haline getirmek olabilir. Token ile DAO haline d&ouml;necek bir diğer alan ise sanat eserleri olabilir. İkisini de anlatmaya &ccedil;alışacağım. Neden Taksiler? &Ccedil;&uuml;nk&uuml; taksi plakaları NFT ler gibi her biri bir tane ve eşsiz. Taksi plakaları &ccedil;ok değerli ve bireysel olarak elde etmesi g&uuml;&ccedil;. Taksi plakaları ciddi bir gelir sağlıyor. En &ouml;nemlisi taksi plakalarına sahip topluluğu y&ouml;neten bir merkezi kuruluş var. Nasıl &ccedil;alışacak? Normal yollarla kişisel olarak alınması g&uuml;&ccedil; olan taksileri token haline getireceğiz. &Ouml;rneğin 1 taksiyi 1 milyon token olarak d&uuml;ş&uuml;nelim. 1 milyon tokena sahip olanlar bir taksinin kazanacağı geliri akıllı s&ouml;zleşme aracılığıyla belirli aralıklar ile kazanacak. 1 milyon token alıp taksi sahibi olamıyor musun? O zaman 100 adet token al ona oranla taksinin &uuml;reteceği değere ortak ol. Bunun yanında token sahibi kimseler taksilerin ka&ccedil; yolcu alacağını, ka&ccedil; sefere &ccedil;ıkacağını, hangi rotada ka&ccedil; taksi &ccedil;alışacağını, &ccedil;alışan şof&ouml;re verilecek maaşı belirleyebilsinler. Sonu&ccedil; olarak TaksiDAO da ne oldu? Gelir demokratikleşti, merkezden uzak daha &ccedil;ok insan tarafından y&ouml;netilen, karar alma mekanizması daha dağınık bir yapı oluştu ve aracılar ortadan kalktı. Bunun dışında taksi plakasının fiyatlanması konusunda da daha &ccedil;ok kişi s&ouml;z sahibi olacaktır. &Ouml;zg&uuml;r markette binlerce kişi tarafından alınıp satılacaktır. Neden Sanat Eserleri? &Ccedil;&uuml;nk&uuml; taksi plakaları gibi olduk&ccedil;a değerli ve az sayıda kişi tarafından ulaşılabiliyor. &Ouml;rneğin Mona Lisa yı tokenize edip insanlara sunduğumuzu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;n. &Ccedil;ok u&ccedil; bir &ouml;rnek olduğunun farkındayım. Mona Lisa yı alamayacak kişiler Mona Lisa tokenı alıyorlar. Bu token sahipleri tablonun hangi m&uuml;zede sergileneceğini belirleyecekler. Sergilemeden elde edilen gelire ortak olacaklar ve Mona Lisa tablosunun fiyatının artması yada azalması durumunda da hem kara hem de zarara ortak olmuş olacaklar. Burada da kimseye g&uuml;ven duymayacaklar &ccedil;&uuml;nk&uuml; bilgisayar d&uuml;nyasında kod kanundur. Son olarak kriptopara ekosisteminde olan y&ouml;netişim savaşlarından bahsederek yazıyı sonlandırmak istiyorum. Y&ouml;netişim Savaşları (Governance Wars) Bunlardan ilki pop&uuml;ler kripto para olan Justin Sun ile Steem topluluğu arasında oldu. Steem olduk&ccedil;a eski bir platform. Sosyal medyayı merkeziyetsiz hale getirme gibi bir vizyona sahipti. Ge&ccedil;miş zaman kullanıyorum &ccedil;&uuml;nk&uuml; blokzincirin paslı bitleri arasında yerini aldılar (tarihin tozlu sayfaları &ouml;rneği teknolojik bir &ouml;rnekte doğru olmaz diye d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yorum). Steem hala daha pop&uuml;lerken var olan steem tokenlar ve kurum Justin Sun tarafından satın alındı. &Ouml;yle ki camiadaki sansasyonların bir &ccedil;oğunun ardında olan Sun, var olan steem tokenların y&uuml;zde 30 una sahip olup platformun y&ouml;netiminde olduk&ccedil;a s&ouml;z sahibi oldu. Bu sırada kalan tokenlara sahip olan topluluk ise sessiz sedasız bir g&uuml;ncellemeyle Sun ın hem y&ouml;netimdeki hakkını hem de tokenlarına erişimini engellediler. Hikaye burada sonlanmadı tabii Justin Sun merkezi borsalardaki bağlantılarını kullanarak borsalardaki kullanıcılara ait steem tokenların oy hakkını cebren ve hile ile alıp bu kilitli tokenları geri a&ccedil;tırdı. Bu olay borsalarda duran coinlerin aslında sizin olmadığı borsa sahipleri tarafından g&ouml;n&uuml;llerince kullanılabileceğine en iyi &ouml;rneklerden birisidir. T&uuml;m bu olaylar ayyuka &ccedil;ıkınca ve oy hakkı ellerinden alınan kullanıcılar Steem i &ccedil;atallayarak (forklama), yeni bir platform ve token olan Hive ı oluşturdular. Bu tıpkı ilk paragrafta anlattığım The Dao olayındaki Ethereum, Ethereum Classic &ccedil;atallanması gibi bir durum. Savaşın kazananı kim oldu bunu siz okurlara bırakıyorum. Steem topluluğu bu savaş sonunda Steem ismini kaybetmiş olsa da diğer taraftan Hive şu anda markette 100 &uuml;nc&uuml; sıralardayken Steem 300 &uuml;nc&uuml; sıralarda. Buna benzer bir diğer savaş ise şu sıralar topluluğun kendisiyle tokenı &ccedil;ıkaran şirket arasında yaşanıyor. EOS tokenı &ccedil;ıkaran block.one şirketi ve topluluğun oluşturduğu EOS vakfı bir savaş halinde. Savaşın sonu&ccedil;ları bilinmez olsa da topluluk takım tokenlarının dağılmasına engel olmuş durumda. Gelişmeleri paylaşıyor olacağım. * Y&uuml;zde 51 atak ve &ccedil;ifte harcama, geriye sarmaktan &ccedil;ok daha kompleks teknik s&uuml;re&ccedil;lerdir. Okuyucuya anlatımdaki kolaylıktan &ouml;t&uuml;r&uuml; geriye sarma olarak ifade edilmiştir.