ABD yaptırımları, İran ekonomisindeki sorunları derinleştirdi

ABD y&ouml;netiminin, n&uuml;kleer anlaşmadan tek taraflı &ccedil;ekilmesinin ardından devreye soktuğu İran ekonomisini hedef alan yaptırımlar Tahran ın kırılgan ekonomisindeki sorunları daha da derinleştirdi. ABD Başkanı Donald Trump ın 8 Mayıs ta n&uuml;kleer anlaşmadan tek taraflı &ccedil;ekilmesinden 90 g&uuml;n sonra devreye giren ilk aşama yaptırımlar nedeniyle İran da d&ouml;viz kuru tarihin en y&uuml;ksek seviyesini g&ouml;r&uuml;rken temel gıda &uuml;r&uuml;nleri, otomobil ve u&ccedil;ak bilet fiyatlarında astronomik artışlar yaşandı. ABD y&ouml;netimi, 7 Ağustos ta devreye giren ilk aşama yaptırımlarla İran ın dolar, altın ve değerli madenlere erişimini yasaklarken, bu &uuml;lkenin &ccedil;elik, k&ouml;m&uuml;r, al&uuml;minyum ticareti ile otomotiv ve sivil havacılık sekt&ouml;rlerini de hedef aldı. İran ulusal para birimi t&uuml;menin ABD doları karşısında mart ayının son g&uuml;nlerinde başlayan değer kaybı, ağustos ayından sonra daha da hız kazandı. Nisan ayının başlarında 1 ABD dolarının 4 bin t&uuml;men seviyelerinden 6 bin 100 t&uuml;mene fırlaması Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani h&uuml;k&uuml;metini harekete ge&ccedil;irdi. İran Merkez Bankası, t&uuml;menin d&ouml;viz kurlarına karşı değer kaybını &ouml;nlemek amacıyla 10 Nisan da doları 4 bin 200 t&uuml;men olarak sabitledi. Ancak serbest kur ile resmi kur arasındaki fark, yolsuzlukları da beraberinde getirdi. Devletin resmi kur &uuml;zerinden d&ouml;viz tahsisi yaptığı buna karşılık bazı ithalat&ccedil;ıların ise serbest piyasa &uuml;zerinden ithal ettikleri &uuml;r&uuml;nleri serbest kur &uuml;zerinden sattıkları ortaya &ccedil;ıktı. Bunun &uuml;zerine rejime yakınlığıyla bilinen Tahran daki B&uuml;y&uuml;k &Ccedil;arşı esnafı kepenk kapatma eylemleri yaptı. Eylemlerin ardından İran lideri Ali Hamaney başta olmak &uuml;zere din adamları ve siyasiler peşi sıra yolsuzluğa karışanların en şiddetli şekilde cezalandırılması &ccedil;ağrılarında bulundu. İran Yargı Erki Başkanı Sadık Laricani, ge&ccedil;en ay yaptığı a&ccedil;ıklamada, &uuml;lkede 120 kişinin yolsuzluk soruşturmaları kapsamında tutuklandığını ve davaların hızlıca sonu&ccedil;landırılması i&ccedil;in 4 &ouml;zel mahkemenin kurulduğunu duyurdu. Merkez Bankası D&ouml;viz Kurulu Başkan Yardımcısı Ahmed Arak&ccedil;i de tutuklananlar arasındaydı. - İran ın para birimi y&uuml;zde 146 değer kaybetti Mayıs ayında serbest piyasada 1 ABD doları 6 bin 500 t&uuml;men seviyelerinde işlem g&ouml;r&uuml;rken bug&uuml;n bu rakam 16 bin t&uuml;mene ulaşarak tarihi rekor kırdı. İran para birimi t&uuml;men ABD nin n&uuml;kleer anlaşmadan &ccedil;ekilmesinden bu yana y&uuml;zde 146 değer kaybetti. İran para biriminin bu şekilde hızla değer kaybetmesi, halkın alım g&uuml;c&uuml;ne ciddi bir darbe vurdu. İran da bu yıl 1 milyon 312 bin t&uuml;men olarak belirlenen asgari &uuml;cret mayıs ayındaki d&ouml;viz kurlarına g&ouml;re yaklaşık 200 ABD dolarına eşitken s&ouml;z konusu rakam bug&uuml;n itibarıyla serbest piyasa kuruna g&ouml;re 90 doların altına gerilemiş durumda. - İlk aşama yaptırımların hedefi otomotiv sekt&ouml;r&uuml; oldu ABD yaptırımlarının en &ccedil;ok etkilediği sekt&ouml;rlerin başında, İran daki en b&uuml;y&uuml;k istihdam alanlarından biri olan otomotiv geliyor. İran Khodro ve Saipa tarafından 100 binden fazla kişi istihdam edilirken, yaklaşık 700 bin İranlı da otomobil &uuml;retimi ile ilgili sekt&ouml;rlerde &ccedil;alışıyor. N&uuml;kleer anlaşmanın ardından yılda 200 bin ara&ccedil; &uuml;retim kapasitesine sahip bir otomobil fabrikası a&ccedil;mak i&ccedil;in Tahran la 2016 da anlaşma imzalayan Fransız otomobil &uuml;reticileri PSA (Peugeot-Citroen) ile aynı yıl İran la yılda 150 bin araba &uuml;retmek i&ccedil;in 778 milyon dolarlık bir anlaşmaya imza atan Renault, ABD nin yaptırımları nedeniyle Tahran daki faaliyetlerini durdurduklarını a&ccedil;ıkladı. Alman otomobil devleri Daimler ve Volkswagen de İran a ara&ccedil; ithal etmeye hazırlanırken ABD nin tek taraflı yaptırımları nedeniyle bu planlarından vazge&ccedil;ti. İran ın ikinci b&uuml;y&uuml;k otomobil &uuml;reticisi Saipa ile &ccedil;alışan İsve&ccedil; in otomobil &uuml;reticisi Volvo da d&uuml;n yaptırımlar nedeniyle bankacılık sisteminin &ccedil;alışamaz duruma geldiği gerek&ccedil;esiyle İran daki faaliyetlerini durdurduğunu a&ccedil;ıkladı. Saipa, İsve&ccedil; ten g&ouml;nderilen montaj setlerini kullanarak Volvo nun ağır y&uuml;k kamyonlarının montajını İran da ger&ccedil;ekleştiriyordu. Avrupalı otomobil &uuml;reticileri Peugeot-Citroen, Renault gibi şirketlerin, ABD yaptırımları nedeniyle Tahran la ticareti durdurması &uuml;lkede otomotiv par&ccedil;alarının tedarikinde sorunlara yol a&ccedil;tı. İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakan Yardımcısı Muhsin Salihi Niya otomotiv sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n ihtiya&ccedil; duyduğu par&ccedil;a tedarikinin yerli otomobil &uuml;reticisi İran Khodro tarafından sağlanacağını a&ccedil;ıkladı. &Uuml;lkedeki yerli otomobil sanayisi ile ilgili endişeler, İran Ulusal G&uuml;venlik Y&uuml;ksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani nin iki hafta &ouml;nce İran Khodro fabrikasını ziyareti sırasında bir kere daha g&uuml;ndeme geldi. İranlı &Ouml;ğrenciler Haber Ajansı na (ISNA) g&ouml;re, Şemhani, otomotiv sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n temsilcilerini ziyareti sırasında yaptığı konuşmasında, ABD nin İran a karşı ekonomik savaş başlattığını ifade ederek, Otomotiv sekt&ouml;r&uuml; bu ekonomik savaşın &ouml;n cephelerinden olduğu i&ccedil;in ABD nin zalimce yaptırımlarının ilk hedeflerinden biri oldu. dedi. İran Yerli &Uuml;retim End&uuml;strileri Derneği Başkanı Muhammed Rıza Necefimeneş de yaptırımlar nedeniyle otomobil &uuml;retiminde ge&ccedil;en ay y&uuml;zde 38 d&uuml;ş&uuml;ş yaşandığını s&ouml;yledi. - Avrupalı otomobil &uuml;reticileri &ccedil;ekilirken boşluğu &Ccedil;in dolduruyor İran ulusal para biriminin dolar karşısında değer kaybetmesi &uuml;lkedeki otomobil fiyatlarını artırdı. Avrupalı otomobil &uuml;reticileri ardı ardına Tahran la ticareti durduklarını a&ccedil;ıklarken İran da montajı yapılan &Ccedil;in menşeli otomobiller &uuml;lkede rağbet g&ouml;rmeye başladı. &Uuml;lkenin en b&uuml;y&uuml;k otomobil &uuml;reticisi İran Khodro; Renault ve Peugeot modelleri yerine &Ccedil;inli otomobil &uuml;reticileri Haima ve Dongfeng Fengshen tarafından &uuml;retilen ve bir kısmı İran da montajlanan Haima S7 ve H30 Cross modellerini satışa &ccedil;ıkardı. İran daki diğer &Ccedil;inli otomobil &uuml;reticileri arasında Chery ve Brilliance şirketleri de bulunuyor. Saipa tarafından montajlanan Chery ve Brilliance ın modelleri de &uuml;lkenin en &ccedil;ok satılan otomobilleri arasında yerini aldı. - ABD nin ikinci aşama yaptırımlarının hedefi İran ın petrol&uuml; 2015 te imzalanan n&uuml;kleer anlaşma sonrasında Tahran ın petrol, petrokimya ve doğalgaz ihracatı yaptırımlar &ouml;ncesi seviyeyi yakalamışken ABD nin n&uuml;kleer anlaşmadan &ccedil;ekilerek ilk aşama yaptırımları devreye sokmasıyla İran, petrol ihracında yeniden zorluk yaşamaya başladı. ABD y&ouml;netiminin İran ın petrol ticaretini hedef alan ikinci aşama yaptırımlarının devreye girmesine iki aydan az bir s&uuml;re kalmışken Tahran ın petrol ihracatı, nisandan ağustosun sonuna kadar g&uuml;nl&uuml;k 810 bin varil kayıpla y&uuml;zde 28 d&uuml;şt&uuml;. İran Petrol Bakanlığı istatistiklerine g&ouml;re, nisan ayında g&uuml;nl&uuml;k 2 milyon 870 bin varil ham petrol ihra&ccedil; eden Tahran ın petrol ihracatı, ABD nin 8 Mayıs ta n&uuml;kleer anlaşmadan tek taraflı &ccedil;ekilmesinin ardından kademeli olarak azalmaya başladı. Başta AB, Rusya ve Hindistan gibi ABD nin yaptırımlarına karşı &ccedil;ıkan &uuml;lkelerin enerji şirketleri, İran dan petrol sevkiyatını azaltmış durumda. K&uuml;resel pazarda dolar ile işlem ger&ccedil;ekleştiren ve ABD yle &ouml;nemli ticari ilişkilere sahip, İran petrol&uuml;n&uuml;n başlıca m&uuml;şterileri arasındaki, İtalya dan ENI ve Saras, Fransa dan Total, Hollanda dan Royal Dutch Shell, Rusya dan Lukoil ve Hindistan dan Reliance gibi şirketler, İran la ticarette farklı bankacılık se&ccedil;enekleri ve yaptırımlardan muafiyet konusundaki arayışlarını s&uuml;rd&uuml;r&uuml;yor. Royal Dutch Shell ve Total şirketleri, İran dan petrol sevkiyatını askıya almış durumda. Diğer şirketler ise muafiyet arayışlarından sonu&ccedil; alamazlarsa &uuml;lkelerinin yaptırımlara karşı tutumuna rağmen İran dan petrol alımlarını 4 Kasım itibariyle sona erdireceklerini a&ccedil;ıkladı. Fransız şirketler ise haziran ayından bu yana İran dan petrol almıyor. İran ın Asya daki petrol ithalat&ccedil;ıları G&uuml;ney Kore ağustosta, Japonya da eyl&uuml;lde İran dan petrol sevkiyatlarını durdurdu. Japonya Petrol İhracat&ccedil;ıları Birliği Başkanı Takashi Tsukioka, ge&ccedil;en hafta başkent Tokyo da d&uuml;zenlenen basın toplantısında, Japon petrol şirketlerinin ABD yaptırımları nedeniyle İran dan petrol sevkiyatını ge&ccedil;ici olarak askıya aldığını ancak ABD ile muafiyet g&ouml;r&uuml;şmelerinin s&uuml;rd&uuml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml;n&uuml; a&ccedil;ıkladı. Bu a&ccedil;ıklamaya rağmen İran Petrol Bakanı Bijen Namdar Zengene, G&uuml;ney Kore dışında hi&ccedil;bir &uuml;lkenin petrol ithalatını durdurmadığını s&ouml;yledi. ABD nin İran dan petrol alımlarını azaltma &ccedil;ağrılarını reddeden &Ccedil;in, ağustos ayında bu &uuml;lkeden ham petrol ithalatını g&uuml;nl&uuml;k 722 bin varilden 874 bin varile &ccedil;ıkardı. Hindistan ise &ouml;nceki aya g&ouml;re İran dan yaptığı sevkiyatı y&uuml;zde 32 azaltarak g&uuml;nl&uuml;k 523 bin varile indirdi. ABD nin tek taraflı yaptırımlarına karşı &ccedil;ıkan AB &uuml;yesi &uuml;lkelerin şirketleri ise ABD nin finans sistemine erişim engeli endişesiyle temmuzda İran dan petrol alımlarını azaltmaya başladı. Nisan ayında İran dan toplamda g&uuml;nl&uuml;k 460 bin varil ham petrol ithal eden İtalya, İspanya, Fransa ve Yunanistan gibi AB &uuml;lkelerinin petrol ticareti temmuza gelindiğinde nisana g&ouml;re y&uuml;zde 40 azaldı. ABD nin ikinci yaptırım paketinin devreye gireceği 5 Kasım dan itibaren İran Ulusal Petrol Şirketi, İran Petrol Ticaret Şirketi ve Ulusal Tanker Şirketi ne uluslararası kısıtlamalar getirilecek ve ekonomisi b&uuml;y&uuml;k &ouml;l&ccedil;&uuml;de petrole dayalı İran ın petrol ve petrol &uuml;r&uuml;nleri satışı engellenmeye &ccedil;alışılacak. &Ccedil;in ve Hindistan gibi bazı &uuml;lkelerin İran dan petrol alımını durdurmayacakları y&ouml;n&uuml;ndeki a&ccedil;ıklamaları, ABD yi İran ın petrol ihracatını sıfırlama konusunda geri adım attırsa da daha kasım ayı yaptırımı devreye girmeden İran ın ihracatında yaşanan yaklaşık &uuml;&ccedil;te birlik d&uuml;ş&uuml;ş, ilerideki g&uuml;nlerde &uuml;lke ekonomisinin karşılaşacağı zorluklar hakkında ipu&ccedil;ları veriyor. İkinci aşama yaptırımların devreye girmesiyle İran ın petrol ihracatında g&uuml;nl&uuml;k 500 bin ila 1 milyon varil daha fazla d&uuml;ş&uuml;ş &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Bu da yaklaşık 60 milyar dolar olan İran ın yıllık petrol gelirinin yaklaşık 27 milyar dolar azalması anlamına geliyor. - Denizcilik ve &ccedil;elik sekt&ouml;rleri de zarar g&ouml;rd&uuml; İran ın n&uuml;kleer programına destek veren Rusya daki bazı şirketler de İran la ticareti askıya aldı. Bunlardan en dikkati &ccedil;eken ise Rusya nın demir &ccedil;elik &uuml;reticileri MMK ile Severstal şirketlerinin İran a &ccedil;elik ihracatını durduklarını a&ccedil;ıklamasıydı. D&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; konteyner işletmecisi CMA CGM şirketi de ABD yaptırımlarından korunmak amacıyla İran piyasasından &ccedil;ekildiğini duyurdu. CMA CGM ile İran Denizcilik Kurumu arasında, 2016 da ortak hatların işletimi, faaliyet alanları değişimi veya kiralanması ile terminallerin kullanımı konularını i&ccedil;eren bir iş birliği anlaşması imzalanmıştı. Almanya nın Siemens şirketi de AB nin n&uuml;kleer anlaşmayı y&uuml;r&uuml;rl&uuml;kte tutabilmek i&ccedil;in Tahran la s&uuml;rd&uuml;rd&uuml;ğ&uuml; olağan&uuml;st&uuml; &ccedil;abalara rağmen İran la ilişkilerini sonlandıran b&uuml;y&uuml;k firmalar arasındaki yerini aldı. - Ekonominin durumu h&uuml;k&uuml;meti sarsıyor &Uuml;lkenin b&uuml;y&uuml;k bir &ccedil;oğunluğunu oluşturan alt ve orta sınıfta ekonomik hoşnutsuzluğun artması, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani nin başında bulunduğu h&uuml;k&uuml;meti de sarsıyor. Meclis tarafından &uuml;lkedeki ekonomik krizin sorumluları olarak g&ouml;r&uuml;len &Ccedil;alışma Bakanı Ali Rebii ile Ekonomi Bakanı Mesud Kerbasiyan ağustos ayında yapılan gensoru oylamaları sonucu g&ouml;revlerinden azledildi. Bununla birlikte &uuml;lkedeki ekonomik sorunların ve d&ouml;viz krizinin faturası da Merkez Bankası Başkanı Veliyullah Seyf e kesildi. Seyf, 25 Temmuz da g&ouml;revden alınarak yerine Abdunnasır Himmeti getirildi. B&ouml;ylesi bir ortamda 5 Kasım da petrol ihracatını hedef alan ikinci aşama yaptırımların devreye girmesi halinde daha zor g&uuml;nlerin beklediği İran da, ekonomik sorunların derinleşmesi ve bunun da halk arasındaki memnuniyetsizliği artırması ihtimali, ge&ccedil;en yıl aralık ayında olduğu gibi &uuml;lkede geniş &ccedil;aplı h&uuml;k&uuml;met ve rejim karşıtı protestoları tetikleme potansiyeli taşıyor. AA

ABD yaptırımları, İran ekonomisindeki sorunları derinleştirdi

ABD yönetiminin, nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilmesinin ardından devreye soktuğu İran ekonomisini hedef alan yaptırımlar Tahran'ın kırılgan ekonomisindeki sorunları daha da derinleştirdi

Öne Çıkanlar