EYT'de yanıtı merak edilen 11 soru
Milyonlarca çalışanın merakla beklediği EYT düzenlemesi tamamlanarak TBMM'ye sunuldu. Yasa teklifi içerdiği ve içermediği noktalarla çeşitli tartışmalara da yol açtı. İşte prim şartından, hizmet birleşmesine akla gelebilecek ana noktalar...
OLCAY BÜYÜKTAŞ
1. Düzenleme ne zaman ve neden gündeme geldi?
Emeklikte yaşa takılanlar (EYT) konusu 1999’da DSP, ANAP ve MHP koalisyon hükümeti tarafından kabul edilen ve emeklilik yaşını yükselten 4447 sayılı kanun ile ortaya çıkmıştı. 8 Eylül 1999 gününe kadar SSK kapsamındaki işçilerin emeklilik için iki şartı yerine getirmesi gerekiyordu: Kadınlar için 20, erkekler için 25 yıl sigortalılık süresi ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı. 1999’dan sonra üçüncü bir şart olarak yaş şartı getirildi.
Emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60’a, prim gün sayısı ise 7 bin güne yükseltildi. 8 Eylül 1999 gününden önce işe girenler için kadınlarda 40 ile 58, erkeklerde ise 44 ile 60 yaş arasında değişen kademeli geçiş süresi getirildi. Benzer yaş sınırı Emekli Sandığı ve Bağ-Kur kapsamındakiler için de getirildi. Böylece iki yıldan 18 yıla kadar mağduriyet doğdu.
Ardından düzenlemenin iptali için yapılan Anayasa Mahkemesi başvuruları oldu.
Anayasa Mahkemesi kademeli geçiş hükümlerini “adil, makul ve ölçülü” bulmayarak iptal etti. Daha sonra 23 Mayıs 2002 tarihinden geçerli olmak üzere yeni bir kademeli geçiş takvimi kabul edildi. Geçiş koşulları 20 ve 25 yıllık sigortalılık koşullarını korudu; ancak yeni sistem kadınlarda 40-56 arası, erkeklerde ise 44-58 arası değişen yaş koşulu ile 5 bin ile 5 bin 975 gün arası değişen prim gün koşulu getirdi.
Doğan mağduriyet yıllarca tartışmalara neden oldu. Sonunda seçim öncesi durumu çözeceğini savunan hükümet yapılan bir düzenleme ile yaş şartını kaldıracağını, 5 bin prim günü dolduranların emekli olabileceğine yönelik en yetkili kişilerce açıklamalar yapılarak emeklilikte yaşa takılanların (EYT) yaş şartı aranmaksızın emekli olabileceğini açıkladı.
2. Düzenlemeye ilişkin beklenti neydi?
Özellikle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin’in yaptığı açıklamalarla 5 bin prim günü olan kadınlarda 20 erkeklerde 25 yılı dolduran herkesin yaş ya da başka bir kriteri yerine getirmeksizin emekli olabileceği kanısı yerleşti.
3. Düzenleme hangi noktaları içeriyor?
Yapılan açıklamaların ardından EYT konusuna hazırlanan yasa teklifi Meclis’e sunuldu. Dört maddeden oluşan teklifin iki madde esasa ilişkin.
9 Eylül 1999 tarihi öncesi sigortalılık ve prim gününü doldurmuş herkesin emekli olmasına olanak tanındı.
İkinci olarak, çalışma hayatının desteklenmesi ve kayıt içinde devam etmesi amacıyla sosyal güvenlik destek primi getirildi. Yüzde 5 oranında bir destek primi getirildi. 500 liralık bir destek sağlandı.
4. Prim günü tartışması nedir?
Ancak yasa teklifinde prim günü ile ilgili kademelendirme olduğu görüldü. Düzenlemeye göre EYT’de kademeli prim günü aranacak. 8 Eylül 1999 tarihi öncesinde sigortalı çalışmaya başlayanlar yaş dışındaki koşulları yerine getirerek emekli olabilecekler.
Düzenlemeye göre, SSK’lılar 4447 Sayılı Kanun ile getirilen kademeli prim gününe tabi olacaklar. Kademeli prim günü 5 binden başlayarak 5 bin 975 güne kadar çıkacak. 5 bin prim gün sayısı ile emekli olunamayacak. Çünkü işçilerin prim gün sayısı (1995-99 arası girişliler için) 5 bin 750-5 bin 975 gün arasında değişiyor.
Bağ-Kur ve Emekli Sandığı sigortalıları için kadınlarda 7 bin 200, erkekler ise 9 bin gün prim gün şartı var.
5. Düzenleme hizmet birleşimini içeriyor mu?
Yasa önerisinde, kısaca kişilerin çalışma hayatlarındaki farklı statülerde geçen tüm çalışmaların bütünleştirilip tek bir statü üzerinden aylık bağlanması işlemi olarak tanımlanabilecek hizmet birleştirmesinden EYT’lilerin yararlanıp yararlanamayacağına ilişkin bir bölüm yer almıyor.
6. EYT’liler kısmi emeklilikten yararlanacak mı?
1999 yılındaki düzenleme öncesi 3600 prim günü ve 15 yıl sigortalılık süresiyle kadınlar 50 yaş ve üstü, erkekler 55 yaş ve üzerinde kısmi emekli olabiliyordu.
30 Ocak günü Meclis'e gelen EYT düzenlemesi ile 3600 prim günü kapsam dışında kaldı. Yürürlükte olan mevzuata göre kısmi emeklilik için kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaş şartı aranıyor.
Kısmı emeklilik uygulaması prim ödeme gün sayısı koşulunu yerine getiremeyen, yaşı ilerleyen kişiler için normal emeklilikten daha az primle emeklilik imkânı sunuyor. Kısmi emekli olanlar en düşük emekli aylığı ile emekli oluyor.
Bu durumda kısmi emeklilikte mevcut kanun hükümleri aynen devam edecek. Prim günü 3600’ün üzerinde olan SSK’lı kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilecekler.
Bağ-Kurlu erkekler ise 5400 prim günü olmak şartıyla kadınlar 56, erkekler 58 yaşında emekli olabilecek.
7. EYT ile emekli olan başka iş yerinde çalışabilecek mi?
EYT sonrası emekli olan isterse 10 gün içinde yeniden kendi iş yerinde çalışmaya devam edecek. Bu koşullarda, işveren yüzde 5 prim desteği verilecek. Ancak emekli olduktan sonra başka bir iş yerinde çalışamaya başlayacak EYT’li için bu destek söz konusu olmayacak. Bu da işverene ek bir yük getirecek.
8. Prim desteği nasıl işleyecek?
Çalışma hayatının desteklenmesi ve üretimin devam edebilmesi amacıyla sosyal güvenlik destek primini getirmek suretiyle, 5 puan iş yerlerine her bir çalışan emekli olduktan sonra aynı iş yerinde 10 gün içerisinde tekrar işe başlama durumunda olanlarla ilgili yaklaşık 500 TL'lik desteklemeyi Hazine üstleniyor ve yüzde 5 oranında bir destek söz konusu oluyor.
9. EYT’de takvim nasıl işleyecek, ilk maaş ne zaman alınacak?
Perşembe günü Plan Bütçe Komisyonu’nda görüşülecek yasa teklifinin önümüzdeki hafta yasalaşarak Şubat ayı başında Resmi Gazete'de yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Düzenlemenin yürürlüğe girmesinin ardından, hak kazananlar ister e-Devletten ister bizzat sosyal güvenlik kurumları veya çalışan memurlar kendi kurumlarına müracaat ederek emekli olmak için başvurabilecekler.
Şubat’ta başvurulması halinde ilk maaşların Mart ayında alınması öngörülüyor.
10. Kademeli emeklilik durumunda nasıl bir tablo ortaya çıkacak?
Düzenlemenin madde gerekçeleri kısmında prim gün sayısına göre kademelendirme yapılacağının belirtilmesi EYT ile Mart ayında emekli olacakların sayısının daha önce Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin'in açıkladığı 2 milyon 250 bin kişinin çok altında kalacağı anlamına geliyor.
11. Prim borçlanması yapanlar şimdi nasıl bir yol izleyecek?
EYT’liler, prim artışından etkilenmemek için yıl başından önce sosyal güvenlik merkezlerine akın ederek hizmet borçlanması başvurusu yapmışlardı. Ancak bu hesaplar 5000 prim gününü tamamlamak üzerine yapıldı ve eksik primlerini 5 bin güne tamamlayacak şekilde askerlik veya doğum borçlanması gerçekleştirdiler.
Bunlardan bir kısmı prim günlerini bu kez 5 bin 975’e kadar tamamlamak zorunda kalacak. İlave borçlanma hakkı kalmayanlar ise prim gününü doldurmak için ya çalışacaklar ya da isteğe bağlı sigorta yatırmak zorunda kalacaklar.