Merkez Bankası 87 yaşında

T&uuml;rkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), bug&uuml;n 87 nci kuruluş yıl d&ouml;n&uuml;m&uuml;n&uuml; kutluyor. Bankanın internet sitesinden derlenen bilgiye g&ouml;re Merkez Bankası, bug&uuml;n itibarıyla kuruluşunun 87 nci yılını kutluyor. Tarihi olarak bakıldığında Osmanlı Devleti nin klasik &ouml;rg&uuml;tlenme d&uuml;zeninde ekonomik faaliyetler hazine, darphane, sarraflar, vakıflar, bedestenler ve loncalar gibi bir&ccedil;ok farklı kesim tarafından y&uuml;r&uuml;t&uuml;l&uuml;yordu. 19. y&uuml;zyılın ikinci yarısına kadar b&uuml;y&uuml;k oranda devam eden bu yapı i&ccedil;inde Osmanlı Devleti, padişah adına altın sikke basımını ger&ccedil;ekleştirdi. Osmanlı Devleti, &uuml;lke i&ccedil;erisindeki bor&ccedil;lanma ve savaşların yarattığı mali sıkıntılardan dolayı, Kaime-i Nakdiye-i Mutebere (Kaime) isimli kağıt paraları bastı ve 1840 yılında dolaşıma &ccedil;ıkarttı. 1854 yılındaki Kırım Savaşı sırasında, yurt dışından ilk kez bor&ccedil;lanan Osmanlı H&uuml;k&uuml;metinin; dış bor&ccedil;ların &ouml;denmesi konusunda aracılık g&ouml;revi &uuml;stlenecek bir devlet bankasına ihtiya&ccedil; duyması &uuml;zerine, 1856 yılında Ottoman Bank (Bank-ı Osman&icirc;) kuruldu. Merkezi Londra da bulunan İngiliz sermayeli bu bankanın yetkileri; k&uuml;&ccedil;&uuml;k miktarlarda kredi vermek, H&uuml;k&uuml;mete avans sağlamak ve bazı Hazine bonolarını iskonto etmekle sınırlandırıldı. 1863 yılında Ottoman Bank, kendini feshederek İngiliz-Fransız ortaklığı altında Bank-ı Osman&icirc;-i Şahane (Osmanlı Bankası) adını aldı ve bir devlet bankası niteliği kazandı. Bankaya, 30 yıllık bir s&uuml;re i&ccedil;in banknot basma ayrıcalığı ve tekeli verildi. Osmanlı Bankası ayrıca; devletin haznedarlığını &uuml;stlenerek gelirleri tahsil etmek, Hazinenin &ouml;demelerini yerine getirip bonolarını iskonto etmek, i&ccedil; ve dış bor&ccedil;lara ilişkin faiz ve anapara &ouml;demelerini yapmakla da g&ouml;revlendirildi. Osmanlı Bankası sermayesinin yabancılara ait olması, zamanla tepkilere yol a&ccedil;tı. Bu durum, ulusal bir merkez bankası kurulması fikrinin temelini oluşturdu. Yerli sermayeye dayalı bir merkez bankası kurma &ccedil;abaları, 11 Mart 1917 tarihinde Osmanlı İtibar-ı Mill&icirc; Bankasının kurulması ile sonu&ccedil;landı. Bu banka, Osmanlı Devleti nin Birinci D&uuml;nya Savaşı ndan yenilgi ile ayrılması nedeniyle, merkez bankası işlevlerini g&ouml;recek bir ulusal banka olma amacına ulaşamadı. - Cumhuriyet D&ouml;nemi Birinci D&uuml;nya Savaşı nın ardından, d&uuml;nyada ortaya &ccedil;ıkan emisyon sağlayacak merkez bankalarının oluşturularak &uuml;lkelerin kendi para politikalarını bağımsız olarak belirlemeleri y&ouml;n&uuml;ndeki eğilimin etkisiyle ve Kurtuluş Savaşı ile kazanılan siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla g&uuml;&ccedil;lendirmek amacıyla bir merkez bankası kurulması y&ouml;n&uuml;ndeki tartışmalar ve &ccedil;alışmalar hız kazandı. Bu konunun ilk kez ele alındığı 1923 İzmir İktisat Kongresi nde, &ouml;zellikle mill&icirc; devlet bankası kurulması fikri &uuml;zerinde duruldu. 1927 de Maliye Bakanı Abd&uuml;lhalik Renda nın merkez bankası kurulması hakkında sunduğu kanun taslağı kabul edildi. Ayrıca merkez bankasının kuruluş aşamasında yardımcı olması i&ccedil;in diğer &uuml;lkelerin merkez bankalarından da g&ouml;r&uuml;ş istedi. 1928 yılında T&uuml;rkiye ye davet edilen Hollanda Merkez Bankası İdare Meclisi &Uuml;yesi Dr. G. Vissering, hazırladığı raporda h&uuml;k&uuml;mete bağlı olmayan ve bağımsız bir merkez bankasının gerekliliğine dikkati &ccedil;ekti. Bir yıl sonra İtalyan Uzman Kont Volpi, T&uuml;rk parasının istikrarının sağlanması i&ccedil;in bir merkez bankası kurulmasının şart olduğunu belirtti. Bu gelişmelerin ardından h&uuml;k&uuml;met merkez bankası kurulmasına ilişkin gerekli yasal &ccedil;er&ccedil;evenin hazırlanması i&ccedil;in harekete ge&ccedil;ti. Lozan &Uuml;niversitesinden Prof. Leon Morf un katkılarıyla Merkez Bankası yasa tasarısı hazırlandı. Tasarı, T&uuml;rkiye B&uuml;y&uuml;k Millet Meclisi nce 11 Haziran 1930 da kabul edildi. 1715 sayılı T&uuml;rkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu adı ile 30 Haziran 1930 da Resmi Gazete de yayımlandı. Farklı kurum ve kuruluşlar tarafından y&uuml;r&uuml;t&uuml;len işlevlerin tek elde toplanmasının ardından, 3 Ekim 1931 de faaliyetlerine başlayan Merkez Bankası, bug&uuml;n itibarıyla 87 nci kuruluş yıl d&ouml;n&uuml;m&uuml;n&uuml; kutluyor. Banka, diğer kamu kurumlarından tamamen ayrı ve bağımsız stat&uuml;s&uuml;n&uuml;n bir g&ouml;stergesi olarak, anonim şirket bi&ccedil;iminde hukuki varlığını kazandı. Bankanın hisseleri; A, B, C ve D olmak &uuml;zere toplam 4 sınıfa ayrıldı. A sınıfı hisseler Hazineye, B sınıfı hisseler milli bankalara, C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere ve D sınıfı hisseler T&uuml;rk ticaret kuruluşlarıyla T&uuml;rk uyruklu ger&ccedil;ek ve t&uuml;zel kişilere ayrıldı. - Banknot matbaası kuruldu İkinci D&uuml;nya Savaşı nın olumsuz etkilerinin hissedildiği 1940 lı yıllarda b&uuml;t&uuml;n d&uuml;nyada olduğu gibi T&uuml;rkiye de de Merkez Bankası kamu kesiminin finansman a&ccedil;ığını kapatmaya y&ouml;nelik uygulamalarda bulundu. 1950 li yıllarda, b&uuml;y&uuml;me ve hızlı kalkınmanın finansmanı Merkez Bankası kaynaklarından sağlandı. Hazineye kısa vadeli avans imkanı verilerek banka kaynakları kamunun kullanımına a&ccedil;ıldı. Bu d&ouml;nemde Merkez Bankası i&ccedil;in ger&ccedil;ekleşmiş olan &ouml;nemli bir gelişme de 1955 yılında Banknot Matbaasının kurulması ve 1957 yılından itibaren banknotların &uuml;lkede basılmaya başlanması oldu. Planlı ekonomiye ge&ccedil;işin yaşandığı 1960 lı yıllarda Merkez Bankası, ekonomik koşullara ve sanayinin gelişimine paralel olarak, genişlemeci para politikaları izledi ve kamuya kaynak sağlamaya devam etti. Bu d&ouml;nemde ayrıca, kambiyo kontrol&uuml;ne ilişkin uygulamaların b&uuml;y&uuml;k &ccedil;oğunluğu Merkez Bankasına devredildi. - 1211 sayılı kanun D&uuml;nya genelinde İkinci D&uuml;nya Savaşı ndan sonra ortaya &ccedil;ıkan değişikliklere uyum sağlamak ve Merkez Bankasının etkinliğini artırmak amacıyla, 14 Ocak 1970 de 1211 sayılı T&uuml;rkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu kabul edildi. B&ouml;ylelikle tarihinde yeni bir d&ouml;nem başlayan Merkez Bankası, kısmen de olsa, d&ouml;nemin ekonomik ve merkez bankacılığı alanındaki yeniliklerini yansıtan bir yapıya kavuştu. S&ouml;z konusu kanun bankanın yasal stat&uuml;s&uuml;, organizasyon yapısı, yetki ve g&ouml;revlerinde &ouml;nemli değişiklikler getirdi. Anonim şirket stat&uuml;s&uuml; korunan Merkez Bankasının sermayesi, 15 milyon liradan 25 milyon liraya y&uuml;kseltildi. Hazinenin sahip olduğu sermaye payının y&uuml;zde 51 den az olamayacağı da kanunda yer aldı. 1211 sayılı kanunun getirdiği bir diğer yenilik de Guvern&ouml;rl&uuml;k adı verilen Başkanlık makamı oldu. Dış temsil ve ilişkilerde denklik, protokolde eşitlik sağlanması amacıyla kurulan Başkanlık makamına; ilk olarak Naim Talu getirildi. Guvern&ouml;rl&uuml;k makamının yanında, Başkan ve Başkan Yardımcılarından meydana gelen Y&ouml;netim Komitesi adı altında yeni bir karar alma organı oluşturuldu. Bankanın en &uuml;st karar alma organı stat&uuml;s&uuml;ndeki 8 &uuml;yeli İdare Meclisi ise, 6 &uuml;yeli Banka Meclisine d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;ld&uuml; İlgili kanun, Merkez Bankasına ait g&ouml;rev ve yetkilerin artırılması a&ccedil;ısından da &ouml;nemli yenilikler i&ccedil;erdi. Hazineye verilebilecek kısa vadeli avans miktarının &uuml;st sınırı, ilgili yıla ait b&uuml;t&ccedil;e &ouml;deneklerinin y&uuml;zde 15 i oranında y&uuml;kseltildi. - 1980 sonrası d&ouml;nem 1980 lerde yaşanan ekonomik gelişmeler; hem T&uuml;rkiye hem de Merkez Bankası a&ccedil;ısından bir d&ouml;n&uuml;m noktası niteliğinde oldu. 24 Ocak 1980 de a&ccedil;ıklanan kararlar ile T&uuml;rkiye ekonomisinde yapısal bir d&ouml;n&uuml;ş&uuml;m başlatıldı. Başlatılan finansal serbestleşme s&uuml;reci ile para ve kur politikalarının Merkez Bankası tarafından piyasa ekonomisi ile uyumlu bir şekilde y&uuml;r&uuml;t&uuml;lmesi i&ccedil;in gerekli alt yapının sağlanması y&ouml;n&uuml;nde &ouml;nemli adımlar atıldı. Para politikası kapsamında, mevduat ve kredi faizlerinin piyasa koşullarında belirlenmesi h&uuml;kme bağlandı. T&uuml;rk parası, yabancı paralar karşısında deval&uuml;e edilerek sabit kur rejimi ortadan kalktı.1983 yılında Merkez Bankası, altın ve d&ouml;viz rezervlerini etkin bir bi&ccedil;imde y&ouml;netmek konusunda yetkili hale getirildi. 1987 de a&ccedil;ık piyasa işlemleri yapmaya başlayan banka, modern anlamda para ve d&ouml;viz piyasalarının kurulmasına da &ouml;nc&uuml;l&uuml;k etti. 1989 da T&uuml;rk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı karar ile ekonomik birimlerin d&ouml;viz ile işlem yapmalarına izin verildi ve T&uuml;rk parasının konvertibl ilan edilerek g&ouml;rece daha esnek bir d&ouml;viz kuru rejimine ge&ccedil;ildi. 1990 da banka ilk defa kamuoyuna duyurduğu para programı ile d&ouml;viz kurları ve faiz oranlarındaki istikrarı bozmadan piyasanın likidite ihtiyacını karşılamayı hedefledi. 21 Nisan 1994 te Hazinenin Merkez Bankası kaynaklarını kullanma sınırı getirildi. Bunun yanında; 1997 yılında imzalanan bir protokol ile 1998 yılından itibaren Hazinenin Merkez Bankasından kısa vadeli avans kullanamayacağı karara bağlandı. - Banka, ara&ccedil; bağımsızlığına kavuştu Merkez Bankasının 1995-1999 yılları arasında izlediği politika, finansal piyasalarda istikrarı sağlamaya y&ouml;nelikti. Enflasyonun kontrol altına alınamaması nedeniyle, 2000 yılında d&ouml;viz kuruna dayalı yeni bir istikrar programı y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğe kondu. Ancak 2000 yılının sonlarına doğru ekonomide artış g&ouml;steren g&uuml;ven kaybı ve 2001 de ortaya &ccedil;ıkan kriz; programın sonlandırılmasına neden oldu. Bunun doğal sonucu olarak, 22 Şubat 2001 de d&ouml;viz kurları dalgalanmaya bırakıldı. Kriz sonrasında ekonomide yaşanan yapısal d&ouml;n&uuml;ş&uuml;m sonrası Merkez Bankası Kanunu nda &ouml;nemli değişiklikler yapıldı. 25 Nisan 2001 de &ouml;nemli değişiklikler yapıldı. Fiyat istikrarını sağlamak, Merkez Bankasının temel amacı olarak a&ccedil;ık bir şekilde tanımlandı. Bu &ccedil;er&ccedil;evede, Merkez Bankasının para politikası konusundaki uygulamaları ve kullanacağı ara&ccedil;ları doğrudan kendisinin belirleyeceği h&uuml;kme bağlandı. B&ouml;ylelikle banka, ara&ccedil; bağımsızlığına kavuştu. Bankanın fiyat istikrarını sağlama amacı ile &ccedil;elişmemek kaydıyla, h&uuml;k&uuml;metin b&uuml;y&uuml;me ve istihdam politikalarını destekleyeceği h&uuml;kme bağlandu. Finansal istikrarı sağlamak, bankanın destekleyici amacı olarak tanımlandı. Merkez Bankasının Hazine ile diğer kamu kurum ve kuruluşlara avans vermesi, kredi a&ccedil;ması ve bu kuruluşların ihra&ccedil; ettiği bor&ccedil;lanma ara&ccedil;larını birincil piyasadan satın alması yasaklandı. Bu sayede bankanın kamusal finansman ihtiyacı i&ccedil;in bir kaynak olması engellendi. Para politikası stratejilerinin ve karar alma mekanizmalarının kurumsallaşması amacıyla, Para Politikası Kurulu (PPK) oluşturuldu. - Paradan 6 sıfır atıldı 2002 yılına gelindiğinde modern bir para politikası stratejisi olan enflasyon hedeflemesi rejimi uygulamasına ge&ccedil;ildi. &Ouml;rt&uuml;k enflasyon hedeflemesinin uygulandığı 2002-2005 yılları arasında; rejimin gerekli &ouml;n koşullarının karşılanmasına &ccedil;alışıldı. Merkez Bankasının teknik ve kurumsal alt yapısı g&uuml;&ccedil;lendirildi, tahmin modelleri geliştirildi ve veri seti genişletildi. Bu s&uuml;re&ccedil;te Araştırma Genel M&uuml;d&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;, Araştırma ve Para Politikası Genel M&uuml;d&uuml;rl&uuml;ğ&uuml; şeklinde yeniden yapılandırılmış, iletişim politikalarının etkinliğini sağlamak amacıyla İletişim Genel M&uuml;d&uuml;rl&uuml;ğ&uuml; kuruldu. 2005 yılından itibaren, politika kararları ile ilgili &ouml;ng&ouml;r&uuml;lebilirliğin artırılması amacıyla; bir yıllık PPK toplantı tarihleri, bir takvim &ccedil;er&ccedil;evesinde &ouml;nceden a&ccedil;ıklandı. T&uuml;m bu s&uuml;re&ccedil; sonunda, 2006 yılında a&ccedil;ık enflasyon hedeflemesi rejimi uygulanmaya başlandı. 1 Ocak 2005 te T&uuml;rk lirasından altı sıfır atıldı, Yeni T&uuml;rk Lirası ve Yeni Kuruşlar tedav&uuml;le &ccedil;ıkarıldı. 1 Ocak 2009 da paradan yeni ifadesi kaldırıldı. T&uuml;rk lirası banknot ve kuruşlar yenilenen tasarım ve boyutlarla dolaşıma &ccedil;ıkarıldı. Hali hazırda bankanın sermayesi 25 bin TL olup 250 bin adet hisseye ayrıldı. 2017 yıl sonu itibarıyla, Merkez Bankası sermayesinin y&uuml;zde 55,12 si (A) sınıfı, y&uuml;zde 25,74 &uuml; (B) sınıfı, y&uuml;zde 0,02 si (C) sınıfı, y&uuml;zde 19,12 si ise (D) sınıfı hisselerden oluşuyor. Merkez Bankasının 2018 yılı itibarıyla 3 bin 765 &ccedil;alışanı bulunuyor. - Kuruluştan bug&uuml;ne başkanlar Kuruluşundan bug&uuml;ne 22 kişi TCMB Başkanı olarak g&ouml;rev yaptı. İlk başkan olan Selahattin &Ccedil;am 1931-1938 yıllarında arasında bu g&ouml;revi y&uuml;r&uuml;tt&uuml;. &Ccedil;am ın ardından Kemal Zaim Sunel (1938-1949), Mehmet Sadi Bekter (1949-1950), Osman Nuri G&ouml;ver (1951-1953), Mustafa Nail Gidel (1953-1960), Memduh Ayt&uuml;r (1960), İbrahim M&uuml;nir Mostar (1960-1962), Ziyaettin Kayla (1963-1966) Naim Talu (1967-1971), Memduh G&uuml;pg&uuml;poğlu (1972-1975), Cafer Tayyar Sadıklar (1976-1978), Hakkı Aydınoğlu (1979-1981), Osman Şıklar (1981-1984), Yavuz Canevi (1984-1986), R&uuml;şd&uuml; Saracoğlu (1987-1993), B&uuml;lent G&uuml;ltekin (1993-1994), Yaman T&ouml;r&uuml;ner (1994-1995), Gazi Er&ccedil;el (1996-2001), S&uuml;reyya Serdenge&ccedil;ti (2001-2006), Durmuş Yılmaz (2006-2011) ve Erdem Baş&ccedil;ı (2011-2016) sırasıyla başkan olarak g&ouml;rev yaptı. 2016 yılında başkanlık g&ouml;revine getirilen Murat &Ccedil;etinkaya, hali hazırda g&ouml;revini s&uuml;rd&uuml;r&uuml;yor. AA

Merkez Bankası 87 yaşında

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bugün 87'nci kuruluş yıl dönümünü kutluyor

Öne Çıkanlar