TCMB'nin kurucu ortakları yalnızca 140 dolar kar payı aldı
Merkez Bankası'nın kuruluşuna katkıda bulunan ortakları, geçen yılki 5.6 milyar dolarlık karından yalnızca 140 dolar pay alabildi
Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, Mustafa Kemal Atatürk, yeni Türkiye Cumhuriyeti'ni Osmanlı İmparatorluğu'nun enkazından çıkarmak ve Londra ve Paris'e olan bağımlılığından kurtarmak için bir merkez bankası kurmaya koyuldu. Atatürk, halka bu girişim için yatırım yapma çağrısında bulundu ve binlerce kişi, çoğu tüm birikimi pahasına, bu çağrıya uydu.
Bu, en azından kağıt üzerinde, oldukça iyi bir yatırımdı, zira banka, geçen yılki 5.6 milyar dolarlık karı ile birlikte, Türkiye'nin en karlı anonim şirketi. Ancak Hazine bu kardan aslan payını alıyor ve yüzde 14 paya sahip olan kalan 6,000 civarındaki ortak yalnızca 140 dolar alabiliyor.
Bankanın kuruluşuna katkıda bulunan bu ilk yatırımcıların torunları, bu kadar düşük bir ödemeyi, Büyük Bunalım'ın en kötü günlerinde Atatürk'ün çağrısına uyarak fedakarlıkta bulunan bu ailelere tahkir olarak değerlendiriyor. Bu kimseler, hem moral hem de ekonomik temelde, devletten temettü tavanını yülkseltmesini talep ediyorlar. Bu durum o kadar duygusal ki, dünyadaki bazı merkez bankaları özel ortaklara sahipken, yalnızca Türkiye, onların gözyaşı dökmesine sebep oluyor.
Alpay Baydar isimli bir kişi, Merkez Bankası'nın Ankara'daki yıllık toplantısında, gözyaşlarını silerek, "Bu bir onur meselesi" dedi ve "Hazine'nin bize ait olanı almaya hakkı yok" şeklinde konuştu.
Kaybolan miraslar
İsviçre ve bazı diğer ülkelerde merkez bankaları hisseleri halka açıkken Türkiye'de bu hisse senetleri işlem görmüyor ve bu nedenle bankanın hisselerinin değeri pratikte bilinmiyor. Genel Kurul'a katılanlardan Jale Yazıcıoğlu adından bir kadın para basan bir şirkette para kaybediyor olmaktan duyduğu şaşkınlığı dile getirdi.
Yazıcıoğlu Nisan ayı toplantısında banka yetkilileri ve Hazine'ye yaptığı konuşmada, "Babam 1931'de bankanızdan 42 hisse satın aldı ve 4,200 lira para verdi. Hisselerimin güncel değerini hesaplamanızı talep ediyorum" dedi.
Yazıcıoğlu, o zamanlar 100 liranın bir hisse için çok büyük bir para olduğunu, 100 liranın o dönemde 100 reşada denk geldiğini söyledi ve babasının kendisine 42 hisse senedi yerine 4,200 reşad bırakmış olması durumunda bu paranın şimdiki değerinin 1 milyon dolarun üzerinde olacağını savundu. Yazıcıoğlu bunun yerine kendisinin bir kaç kuruş uğruna saatlerce sırada beklemek zorunda olduğunu ifade etti.
Merkez Bankası 1930'da kurulduğunda devlet direkt olarak yalnızca yüzde 15 pay sahibiydi. Bu oran zaman içerisinde şimdiki yüzde 55 seviyesine kadar yükseltildi. A tipi hisse senetlerine özel bir statü tanınmasa da Merkez Bankası vergi, temettü ve rezervlerine katkılar sonrası kalan karını Hazine'ye devretmek zorunda.
Tam aksine Yunanistan'ın kendi merkez bankasındaki hissesi yüzde 10'un altında. Güney Afrika'da merkez bankasının 600'ün üzerinde ortağı var. İsviçre'de 1907'de kurulan merkez bankasının neredeyse yarısı oy kullanma hakları kısıtlanmış özel şahıslara ait.
Bloomberg News