Davranışsal açıdan yerli borsa yatırımcısının "banka hissesi fobisi"

Borsa İstanbul&rsquo;da bankacılık endeksi (XBANK) son bir ayda dolar bazlı %40&rsquo;ın &uuml;zerinde getiriyle d&uuml;nyanın en iyi hisse senedi endeksi performansını g&ouml;sterdi. Fakat bu dikkat &ccedil;ekici performansa rağmen endeks yerli yatırımcıyı yeterince ikna etmiş g&ouml;z&uuml;km&uuml;yor. Piyasanın en deneyimli isimlerinden TEB Yatırım/BNP Paribas Stratejisti Işık &Ouml;kte de yerli yatırımcının bu davranışını şaşkınlıkla not alanlardan bir tanesi. T&uuml;rkiye&rsquo;de &ouml;zellikle Borsa İstanbul&rsquo;a yatırım yapan vatandaşlar arasında &ldquo;dikkat ettiğim ana rahatsızlık gitmeyen, geride kalmış hisselere talep artarken, yabancı kurumsal yatırımcının g&ouml;t&uuml;rd&uuml;ğ&uuml; hisselerde alım yapmama isteğidir&rdquo; diyor Işık &Ouml;kte ve ekliyor: &ldquo;Bunun en g&uuml;zel &ouml;rneği son 31 işlem g&uuml;n&uuml;nde ortaya &ccedil;ıktı.&rdquo; BIST bankacılık endeksinin bu 31 g&uuml;nl&uuml;k s&uuml;re&ccedil;te dolar bazlı %45 arttığını hatırlatan &Ouml;kte, buna rağmen &ldquo;yerli yatırımcı s&uuml;rekli geride kalan THYAO, ASELS, EREGL, TUPRS gibi b&uuml;y&uuml;k hisselerde ya da k&uuml;&ccedil;&uuml;k hisselerde pozisyon almayı se&ccedil;ti&rdquo; diyor. &Ouml;yle ki grafiğin sol tarafında g&ouml;r&uuml;leceği &uuml;zere ASELS, THYAO ve TUPRS hem yıl genelinin hem de Temmuz ayının en d&uuml;ş&uuml;k performans g&ouml;steren hisseleri arasında. &Ouml;te yandan bankacılık endeksindeki VAKBN, AKBNK, ISCTR ve YKBNK sağ &uuml;st tarafta en kuvvetli performansları g&ouml;steren hisseler arasında yer alıyor. &Ouml;kte&rsquo;nin burada bahsettiği yatırımcı psikolojisine davranışsal ekonominin kurucularından ikisi olarak kabul edilen Amos Tversky ve Daniel Kahneman 1974 yılında yazdıkları bir makalede değiniyor. &ldquo;Belirsizlik Altında Karar Verme: Kestirmeler ve &Ouml;nyargılar&rdquo; isimli makalelerinde ikili, yatırımcıların karar verirken &ldquo;zihinsel kestirmeleri&rdquo; kullandığını savunuyor. Zihinsel kestirmeye g&ouml;re insanlar karar alırken bir olayın ger&ccedil;ekleşme ihtimalini akıllarına &ouml;rneklerin veya vakaların ne kadar kolay gelmesine bağlıyorlar. Hatta ikili bir adım &ouml;teye ge&ccedil;ip şu &ouml;rneği veriyor: &ldquo;Yatırımcılar, bir yatırımın kalitesini belirlerken mevcut diğer durumları g&ouml;z ardı ederek son zamanlarda haberlerde yer alan bilgileri baz alabilir.&rdquo; Aracı firmaların d&uuml;zenledikleri online eğitim seansları olsun, YouTube videoları olsun, sosyal medya hesapları veya forumlar olsun, yatırımcıların bilgiye eriştiği ill&uuml;zyonuna kapılabileceği mecra sayısı son d&ouml;nemlerde &ccedil;ok arttı. Hatta bilgi yayan mecra sayısı o derece arttı ki yatırımcının bilgiye tam ve m&uuml;kemmel erişimi olduğunu varsayan klasik iktisat teorisinin &ldquo;etkin piyasalar hipotezi&rdquo; g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde ge&ccedil;erliliğini yitirip davranışsal ekonomistlere alan a&ccedil;tı. University College, London&rsquo;ın psikoloji profes&ouml;rlerinden Peter Catchcart Wason, 1960 yılında yaptığı bir &ccedil;alışmada insanların bir karar almak &uuml;zere yaptıkları araştırmalarda farkında olmadan kendi d&uuml;ş&uuml;ncelerini doğrulayan bilgileri se&ccedil;tiklerini belirtiyor. Wason&rsquo;ın yaklaşık 60 sene &ouml;nce yaptığı bu &ccedil;alışmayı doğrular bir tespiti &Ouml;kte g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde bankacılık endeksine girmekten &ccedil;ekinen yatırımcıların psikolojisini aktarırken not ediyor: &ldquo;Ne yazık ki doğru d&uuml;zg&uuml;n kurumlarda istihdam ge&ccedil;mişi olmayan, &ccedil;alıştıkları kurumların sermayelerini, m&uuml;şterilerini batırmış bazı sosyal medya kişiliklerinin yarattığı algı operasyonları var. &Ouml;rneğin YouTube&rsquo;da &lsquo;T&uuml;rk bankaları sendikasyon &ccedil;evirmede problem yaşıyor&rsquo;,&lsquo;Moody&rsquo;s bankacılık sekt&ouml;r&uuml;nde sermaye uyarısı yaptı&rsquo; diye yayın yapanları dinleyenlerden her sabah WhatsApp mesajları yağıyor: &lsquo;XBANK &ccedil;ok gitmedi mi?&rsquo;&rdquo; &ldquo;T&uuml;rk hisse yatırımcısının bir banka korkusu var&rdquo; &Ouml;kte son yıllarda T&uuml;rk hisse yatırımcısında banka hisselerine yatırım yapma konusunda bir korku oluştuğunun altını &ccedil;iziyor ve ekliyor: &ldquo;Bunda da haklı aslında&hellip;&rdquo; &ldquo;Bernanke miladı Mayıs 2013&rsquo;ten beri 6 senedir [yerli yatırımcı] her banka aldığında, yabancı kurumsal mal verdi, zarar-kes işletmedi, para kaybetti. Bu nedenle banka hissesi &lsquo;fobisi&rsquo; oluştu. Yatırımcı psikolojisi BIST&rsquo;te banka alımı konusunda hep kısa ge&ccedil;mişi hatırladığından ve negatif hikayelerle dolu olduğundan, piyasa hareketini g&ouml;rmesi gerektiği gibi g&ouml;rmedi. Beyninde yarattığı kendi realiteleri oluştu.&rdquo; Grafik, Işık &Ouml;kte&rsquo;nin yerli yatırımcı i&ccedil;in &ldquo;her banka aldığında, yabancı kurumsal mal verdi&rdquo; notunu g&ouml;rselleştiriyor. Grafiği &ouml;zetlemek gerekirse 2010 yılında endekse 100 dolar yatıran bir yatırımcı, Rahip Brunson davasının derinleştiği ve kur şokunun yaşandığı Ağustos 2018 itibariyle bu paranın 86 dolarını kaybetmiş oldu. Fakat diğer yandan bakıldığında endeks Ağustos 2018&rsquo;den bu yana neredeyse iki katına &ccedil;ıktı. Davranışsal ekonomi literat&uuml;r&uuml;nde &Ouml;kte&rsquo;nin bahsettiği bu durumu a&ccedil;ıklayabilecek bir konsept &ldquo;duygusal kestirme&rdquo;. Oregon &Uuml;niversitesi Psikoloji Profes&ouml;r&uuml; Paul Slovic ve meslektaşları 2000 yılında yazdıkları &ldquo;Risk ve Getirilerin Muhakemesinde Duygusal Kestirme&rdquo; isimli makalelerinde bu konsepte detaylarıyla değiniyor. &Ccedil;alışma insanların bir d&uuml;rt&uuml;ye otomatik olarak eski iyi veya k&ouml;t&uuml; tecr&uuml;belerine dayanarak tepki verdiklerini savunuyor. Bu t&uuml;r tepkilerin hızlı ve otomatik olduğu belirtilen &ccedil;alışmada, beynin amigdala gibi &ouml;nyargı, korku, endişe duygularını tetikleyen b&ouml;lgesini de kapsadığı belirtiliyor. Yani yatırımcılar her ne kadar bankacılık endeksi ile ilgili tarafsız karar mekanizması geliştirdiklerini d&uuml;ş&uuml;nseler de &Ouml;kte&rsquo;nin dediği gibi &ldquo;beyinlerinde yarattığı kendi realiteleri&rdquo; piyasa hareketini g&ouml;rmeleri gerektiği gibi g&ouml;steremiyor olabilir. İnsan evladının b&ouml;ylesi hata yapmaya a&ccedil;ık doğasına dikkat &ccedil;eken &Ouml;kte bir &ouml;ng&ouml;r&uuml;yle tespitlerini sonlandırıyor: &ldquo;Yapay zeka ile robotların işlem yaptığı ve fon y&ouml;neticilerinin, trader&rsquo;ların sistem dışı kaldığı bir piyasaya doğru gidiyoruz. Ka&ccedil; sene sonra olur bilemem ama yatırım sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n bundan ka&ccedil;ışı yok; yatırım kararlarını insanların verdiği d&uuml;nya bitecek. Bu nedenle, piyasalarla ilgilenen, yatırım-portf&ouml;y sekt&ouml;r&uuml;nde &ccedil;alışmak isteyen gen&ccedil;lere yapay zeka/yazılım/algoritma &ouml;ğrenmeden bir g&uuml;n bile sekt&ouml;r&uuml;n geleceğinde yer bulamayacaklarını anlatmaya &ccedil;alışıyorum.&rdquo;