Toplumsal güven, dürüstlük ve ekonomik kalkınma üzerine

İnsanın başta kendisi olmak &uuml;zere t&uuml;m ilişkilerinin en temelinde g&uuml;ven hissiyatı yatar. Kendimize duyduğumuz g&uuml;ven, sevdiğimiz insana duyduğumuz g&uuml;ven, ortağımıza duyduğumuz g&uuml;ven, patronumuza duyduğumuz g&uuml;ven, iş arkadaşımıza duyduğumuz g&uuml;ven hayatımızın her alanını etkiliyor. Fakat bir&ccedil;ok soyut varlıkta olduğu gibi g&uuml;ven de elle tutulur bir şey olmadığı i&ccedil;in ekonomik talihimiz &uuml;zerindeki etkisini dikkate az alıyoruz. Oysa indirimlere g&uuml;venmiyoruz, taksiciye g&uuml;venmiyoruz, yediğimiz lokantaya g&uuml;venmiyoruz, şirketlere g&uuml;venmiyoruz, elektrik-doğalgaz şirketlerine g&uuml;venmiyoruz, kamu kurumlarına g&uuml;venmiyoruz ve farkında olmasak da bu g&uuml;ven eksikliğini baz alarak harcama yapıyoruz. D&uuml;nyanın &ouml;nde gelen g&uuml;ven endekslerinden Edelman G&uuml;ven Endeksi&rsquo;ne g&ouml;re d&uuml;nya n&uuml;fusunun %74&rsquo;&uuml; k&uuml;resel d&uuml;zenin adaletsiz olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yor, %76&rsquo;sı ise değişim istiyor. Yine aynı endekse g&ouml;re T&uuml;rkiye&rsquo;nin %55&rsquo;i STK, devlet kurumları, firmalar ve medyaya g&uuml;venmiyor. University of East Anglia&rsquo;da davranışsal ve deneysel sosyal bilimler &uuml;zerine araştırma yapan Prof. Dr. David Hugh Jones, g&uuml;ven duygusunun &ldquo;ekonomik aktiviteyi toplumun yalnızca k&uuml;&ccedil;&uuml;k bir kısmından daha geniş &ccedil;evrelere yaymak i&ccedil;in&rdquo; &ccedil;ok &ouml;nemli olduğunu s&ouml;yl&uuml;yor. Jones, d&uuml;r&uuml;stl&uuml;k ve inan&ccedil;ların 15 &uuml;lkedeki ekonomik kararlara etkilerini irdelediği bir &ccedil;alışmasında basmakalıp inan&ccedil;ların, bir grubun diğer bir gruba y&ouml;nelik tavrını etkilediğini belirtiyor. &Ouml;rnek olarak ise Avrupa&rsquo;daki kurtarma paketleri sırasında elisıkılığıyla bilinen Almanların &ldquo;b&uuml;t&ccedil;e konusunda gevşek&rdquo; olduğuna inandığı g&uuml;ney Avrupalılara karşı &ouml;nyargılı yaklaşımlarını g&ouml;steriyor. &Uuml;lkemizde ise muhafazak&acirc;r kesimin alkol kullanan kesime, alkol kullanan kesimin ise muhafazak&acirc;r kesime y&ouml;nelik mal&ucirc;m basmakalıp inan&ccedil;ları bunun bir &ouml;rneği olarak verilebilir. Jones&rsquo;un &ccedil;alışmasında topladığı verilere g&ouml;re insanlar, &uuml;lkelerindeki insanların d&uuml;r&uuml;stl&uuml;ğ&uuml; hakkında ne kadar k&ouml;t&uuml;mserse diğer &uuml;lkelerin insanların d&uuml;r&uuml;stl&uuml;ğ&uuml;ne de o kadar az inanıyor. &Uuml;stelik başkalarının d&uuml;r&uuml;stl&uuml;ğ&uuml; konusunda k&ouml;t&uuml;mser olan insanlar, kendi yansımalarını g&ouml;rd&uuml;kleri davranışları da &ldquo;d&uuml;r&uuml;stl&uuml;k&rdquo; olarak tanımlama yanılsamasına d&uuml;ş&uuml;yor. &ldquo;Paranızı şarap i&ccedil;mek isteyene mi dilek dileyene mi verirsiniz?&rdquo; Ge&ccedil;tiğimiz g&uuml;nlerde Twitter ve farklı mecralarda yaptığım bir ankette insanlara &ldquo;Paranızı iki dilenciden birine verecek olsaydınız kime verirdiniz?&rdquo; diye sordum. Şıklar &ldquo;Şarap i&ccedil;mek istiyorum, param yok&rdquo; diyene ve &ldquo;Ne muradınız varsa versin&rdquo; diyene idi. Twitter &uuml;zerinden ankete katılan 2650 kişinin %80&rsquo;i &ldquo;Şarap i&ccedil;mek istiyorum&rdquo; diyene cevabını verirken, %20&rsquo;si &ldquo;Ne muradınız varsa versin&rdquo; diyene veririm dedi. Online yaptığım ankete katılan 29 kişinin ise %55&rsquo;i &ldquo;Şarap i&ccedil;mek istiyorum&rdquo; diyene şıkkını se&ccedil;erken, %45&rsquo;i ise &ldquo;Ne muradınız varsa versin&rdquo; diyene şıkkını se&ccedil;ti. Fakat bu sonu&ccedil;lardan &ccedil;ok esas dikkat &ccedil;eken olay &ouml;zellikle Twitter &uuml;zerinden se&ccedil;imde bulunan insanların &ldquo;şarap i&ccedil;mek istiyorum&rdquo; diyen kişi i&ccedil;in &ldquo;ne yapacağını d&uuml;r&uuml;st&ccedil;e s&ouml;yl&uuml;yor&rdquo; demesiydi. Oysa elimizde karşıdakinin s&ouml;z&uuml;nden başka verdiğimiz parayla ne yapacağını d&uuml;r&uuml;st&ccedil;e s&ouml;ylediğine dair herhangi bir veri yoktu. Yani &ldquo;şarap i&ccedil;mek i&ccedil;in para istiyorum&rdquo; deyip o para ile gidip başka bir şey de yapabilirdi. İnsanların neden bu t&uuml;r bir davranışta bulunmuş olabileceğini danıştığım Bilgi &Uuml;niversitesi&rsquo;nden Do&ccedil;. Dr. Ay&ccedil;a Ebru Giritligil, Jones&rsquo;un &ldquo;insanlar kendi yansımalarını d&uuml;r&uuml;stl&uuml;k olarak algılar&rdquo; yorumuna benzer bir yorumda bulundu. &ldquo;En &uuml;stteki kamusal mekanizmalar verimli &ccedil;alışmadığı zaman insanlar, kendilerine yakın olan gruplara aidiyetlerine daha &ccedil;ok &ouml;nem veriyor. Dolayısıyla &lsquo;şarap i&ccedil;enler&rsquo; birbirlerine daha pozitif bakıyor. Toplumsal kutuplaşmanın yoğun olduğu d&ouml;nemlerde bu gruplaşmalar daha da sıkılaşıyor. İnsanların refleksi doğal olarak kendi grubundan olanlara daha &ccedil;ok g&uuml;venmek oluyor&rdquo; diyor Ay&ccedil;a hoca. Konuyla ilgili konuştuğum bir başka isim University of North Carolina&rsquo;da davranışsal bilim &uuml;zerine &ccedil;alışmalarda bulunan Yardımcı Do&ccedil;ent Doktor &Ouml;v&uuml;l Sezer oldu. &ldquo;Ankette tabii ki niyetin direkt olarak s&ouml;ylenmesinin &ouml;nemi var. Sadece parayı nasıl kullanacağını s&ouml;ylemekle kalmayıp, ayrıca &ccedil;ok da ulvi olmayan bir ama&ccedil; i&ccedil;in harcanacak parayı direkt s&ouml;yleme durumu var&rdquo; diyor ve ekliyor Sezer: &ldquo;Bir başka ilgin&ccedil; araştırma şu olabilirdi; akşam yemeği alacağım &ccedil;ocuklarıma giyecek alacağım diyen bir dilenci de d&uuml;r&uuml;st bulunur muydu, yoksa şarap i&ccedil;eceğim diyen yine mi daha d&uuml;r&uuml;st bulunurdu?&rdquo; &ldquo;Yetenek, zeka değil; karakterin temel g&ouml;stergesi d&uuml;r&uuml;stl&uuml;kt&uuml;r&rdquo; University of North Carolina&rsquo;da insanların bıraktıkları izlenim ve yarattıkları algı &uuml;zerine de &ccedil;alışmalarda bulunan Sezer, &ldquo;Araştırmalar şunu g&ouml;steriyor ki bir insanın ne kadar zeki ne kadar yetenekli olduğu o insanın karakterinin temel &ouml;zelliği olarak algılanmıyor&rdquo; diyor. Dilenciye para verip vermemek gibi konularda &ldquo;d&uuml;r&uuml;stl&uuml;k ve i&ccedil;tenlik daha &ouml;nemli &ccedil;&uuml;nk&uuml; bir insanın karakterinin en temel &ouml;zelliği olarak d&uuml;r&uuml;stl&uuml;k g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor&rdquo; diyor Sezer. &ldquo;&Ouml;rneğin deneylerde &ccedil;ok sıcakkanlı ya da &ccedil;ok zeki insanların karakteri nasıl sorusuna net bir cevabı yok kimsenin. Ama i&ccedil;ten bir insan, niyetini direkt s&ouml;yleyen bir insan, yani d&uuml;r&uuml;st bir insan &ccedil;ok daha fazla g&uuml;ven uyandırıyor, &ccedil;ok daha fazla d&uuml;zg&uuml;n karakterli olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Yani &ouml;nemli olan o noktada algılanan samimiyet.&rdquo; Yani Sezer ile Giritligil&rsquo;in a&ccedil;ıklamalarını alıp &uuml;st &uuml;ste koyduğumuzda algılanan samimiyetin diğerleriyle ilgili ekonomik kararlarımızı etkilediğini g&ouml;r&uuml;yor, Jones&rsquo;un &ccedil;alışmasına baktığımızda da bu samimiyeti bize benzeyenlerden başka kimsede g&ouml;rmediğimizi anlıyoruz. Yani paramızı bize benzeyen bakkalda, bize benzeyen kasapta, bize benzeyen berberde, bize benzeyen kuaf&ouml;rde, bize benzeyen seyahat firmasında harcıyoruz. Yani artık g&ouml;r&uuml;şlerimizde değil, cebimizde de kutuplaşıyoruz&hellip;