Borsa İstanbul gözünden yüksek frekanslı işlemler

Borsa İstanbul&rsquo;da &ldquo;Y&uuml;ksek frekanslı işlemlere d&uuml;zenleme gelir mi?&rdquo; başlıklı yazımız olduk&ccedil;a ses getirdi. &Ouml;nceden programlanan yatırım stratejileri doğrultusunda saniyenin milyonda biri hızlara ulaşan otomatik alım&ndash;satım işlemleri olarak tanımlanan &ldquo;HFT&rdquo;ler piyasayı ikiye b&ouml;ld&uuml;. Bazı bireysel ve kurumsal yatırımcılar, rekabet etme şansının olmadığı y&uuml;ksek frekanslı işlemlerle ilgili d&uuml;zenleme yapılmasını talep ederken diğer taraf, t&uuml;m d&uuml;nyada HFT kaynaklı işlem hacmi b&uuml;y&uuml;rken olası d&uuml;zenlemelerin piyasaya sekte vuracağı g&ouml;r&uuml;ş&uuml;nde.. Yazımızın ardından Borsa İstanbul&rsquo;a da s&ouml;z hakkı doğdu. Borsa İstanbul&rsquo;dan bir &uuml;st d&uuml;zey yetkili, HFT&rsquo;lerle ilgili sorularımızı yanıtladı.. HFT ler &ouml;ncesi ve sonrası Borsa İstanbul pay piyasası işlem hacmini kıyaslar mısınız? Pay Piyasası işlem hacmi &ouml;zellikle 2015&rsquo;ten itibaren &ouml;nemli bir gelişme kaydetmeye başladı. Pay Piyasası işlem hacmi 2017 yılında bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re %44, tarihi zirve yaptığı 2018 yılında ise %33 b&uuml;y&uuml;me kaydetti. Bu b&uuml;y&uuml;mede son beş yılda ger&ccedil;ekleştirilen BISTECH Alım-Satım Platformunun etkisi b&uuml;y&uuml;k. Gelişmiş bir teknolojik altyapıya sahip bu platform sayesinde HFT&rsquo;ler de Borsamıza rağbet etmeye başladılar. HFT firmalarının işlem yapabilmesi, Borsa teknik altyapısının k&uuml;resel standartlara ulaşması ile m&uuml;mk&uuml;n olmuştur. 30 Kasım 2015 tarihinde Pay Piyasasında devreye alınan BISTECH platformunda ilk HFT işlemleri 2016 yılında başladı. İlk yıl işlem hacminin yaklaşık %2&rsquo;sini oluşturan HFT işlemleri, b&uuml;y&uuml;yen işlem hacmi ile birlikte ağırlığını da artırmaya başladı. 2017 yılında %10, 2018 yılında da %15 gibi bir ağırlığa erişti. Bu rakam gelişmiş &uuml;lkelerde %60&rsquo;lara varırken, gelişmekte olan &uuml;lkelerde ortalama %30 mertebesindedir. Aşağıdaki veriler resmi olmasa da HFT hacminin yaklaşık olarak şu oranlarda ger&ccedil;ekleştiğini biliyoruz: ABD: %55 AB: %40Rusya: %36Brezilya: %20 T&uuml;rkiye&rsquo;deki işlem hacminin gelişmekte olan &uuml;lkelerin alt bandında olduğunu s&ouml;yleyebiliriz. Bir hissenin işlem hacminin en fazla ne kadarı HFT kaynaklı olabiliyor? HFT&rsquo;ler diğer kullanıcılardan farklı ele alınmıyor, diğer piyasa katılımcıları ile aynı kurallara tabi işlem yapıyorlar. Bu noktada HFT&rsquo;lerin likidite tercihlerine dikkat &ccedil;ekmekte fayda var. Aşağıda sebeplerini daha ayrıntılı a&ccedil;ıklayacağımız gibi HFT yatırımcısı likiditenin en y&uuml;ksek olduğu payları tercih eder, &ccedil;&uuml;nk&uuml; &ccedil;ok sayıda işlemi olabilecek en dar alım satım farkıyla yapmaya mecburdur. Nitekim HFT hacminin yaklaşık %90&rsquo;ının BIST30 paylarında ger&ccedil;ekleştiğini g&ouml;r&uuml;yoruz. Kalan k&uuml;&ccedil;&uuml;k kısım ise yine BIST100 i&ccedil;erisindedir. Bazı bireysel yatırımcıların HFT lerle ilgili eleştirilerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Size g&ouml;re bireysel yatırımcıların algoritmalarla başa &ccedil;ıkma şansı nedir? Bu konu kasıtlı ya da kasıtsız olarak son derece yanlış değerlendiriliyor. İki yanlışa dikkat &ccedil;ekmek gerekiyor. Birincisi HFT&rsquo;ler melek ya da şeytan değil. Bunlar olduk&ccedil;a basit alım satım stratejilerini k&uuml;&ccedil;&uuml;k miktarlarda ve olabildiğince y&uuml;ksek hızda uygulamaya &ccedil;alışan kurumsal yatırımcılar. Stratejilerin basit olması gerekiyor &ccedil;&uuml;nk&uuml; algoritma karmaşıklaştık&ccedil;a veri işleme s&uuml;resi uzuyor. İşlem esası gereği emir ger&ccedil;ekleşiyor ya da otomatik iptal ediliyor. G&uuml;n sonu ekseriyetle pozisyonsuz kapatılıyor. HFT&rsquo;nin işlemin karşı tarafını se&ccedil;mesi, diğer kullanıcıların emirlerine m&uuml;dahale etmesi, bunları &ouml;nceden g&ouml;rmesi gibi şeyler &ccedil;alışma mantığına aykırı olduğu gibi teknik olarak da m&uuml;mk&uuml;n değil. İkinci yanlış ise s&uuml;rekli kazanan HFT&rsquo;ye karşı kaybeden bireysel yatırımcı algısı. İşlem stratejisi başarısız olduğu i&ccedil;in batan HFT firması sayısı, ayakta kalanlardan &ccedil;ok daha fazla. İşlem stratejisi kendi i&ccedil;inde başarılı olsa bile y&uuml;ksek altyapı yatırım masrafı, veri ve aracılık hizmet giderleri g&ouml;z &ouml;n&uuml;ne alındığında HFT&rsquo;lerin para kazanması sanıldığı gibi otomatik ya da mutlak değil. &Ouml;zetle bu konudaki yargılarımızın k&ouml;keninde maalesef b&uuml;y&uuml;k &ouml;l&ccedil;&uuml;de bilgisizlik yatıyor. Piyasa y&uuml;kselirken, işler iyi giderken HFT&rsquo;leri pek konuşmuyoruz ama piyasa d&uuml;şerken g&uuml;nah ke&ccedil;isi arıyoruz. Bu da genel algının olduk&ccedil;a subjektif olduğunu g&ouml;steriyor. HFT&rsquo;leri denetleme noktasında Borsa olarak nasıl bir yol izliyorsunuz? Borsamızdaki HFT hacmi, gelişmekte olan &uuml;lke sıralamasının alt bandında yer alıyor. Denetim noktalarını a&ccedil;ıklamakta fayda var. Pay piyasası ve VIOP&rsquo;un ilgili mevzuatıyla y&uuml;ksek frekanslı işlem yapan kurumların &ccedil;alışma esasları reg&uuml;le ediliyor. Aracı kurumlar HFT emiri iletmeden &ouml;nce tarafımıza g&ouml;nderdikleri &ldquo;Algo Bilgi Formu&rdquo; ve &ldquo;Algoritmik Emir İletim Sistemleri Taah&uuml;tnamesi&rdquo; ile kullanacakları algoritmalar hakkında tarafımıza bilgi veriyor, oluşabilecek riski kontrol etmek adına gerekli testlerin yapıldığını, herhangi bir problemde t&uuml;m sorumluluğu aldıklarını taahh&uuml;t ediyorlar. Ek olarak HFT işlemleri i&ccedil;in ayrı bir kanal/user tahsis edilmesini (OUCH, FIXHFT), Borsanın PTRM (pre-trade risk management) risk y&ouml;netim yazılımının kullanmasını ve ilgili t&uuml;m kontrollerin eklenmesini zorunlu tutuyoruz. T&uuml;m bunlar hem BIST, hem SPK tarafından yerinde denetime tabi tutuluyor. Ayrıca geniş bir uzman denetim kadrosu işlemleri ger&ccedil;ek zamanlı olarak izliyor ve &ouml;zel olarak bu iş i&ccedil;in geliştirilmiş yazılım ve donanım kullanılıyor. HFT işlemleri, SMARTS G&ouml;zetim uygulamasında etiketleme (flagging) y&ouml;ntemiyle diğer işlemlerden ayrıştırılarak izlendiğinden bu işlem t&uuml;r&uuml;n&uuml;n t&uuml;m işlemler i&ccedil;erisindeki payı sistem &uuml;zerinden takip ediliyor. &Ouml;zetle işlemler en ince detayına kadar hassasiyetle kontol edilmekte. HFT lerin emir iptalleri yatırımcıları nasıl etkiliyor? Emir iletme y&ouml;ntemleri ya da emir iptallerine kısıtlama getirilebilir mi? D&uuml;nyada HFT&rsquo;lere getirilen en b&uuml;y&uuml;k eleştirilerden biri fazla sayıda iptal yaptıkları i&ccedil;in tahtada anlık g&ouml;r&uuml;n&uuml;p kaybolan likidite yaratmaları. Bunu kontrol etmek isteyen borsalar belirli bir OTR (order transactions ratio) oranı belirleyip, &uuml;zerine &ccedil;ıkıldığı durumda HFT leri cezalandırıyor. İlgili oran gelişmekte olan Borsalarda 1:100, gelişmiş Borsalarda 1:1.000, 1:10.000, 1:100.000 şeklinde uygulanabiliyor (ABD de hi&ccedil; uygulanmıyor). Borsa İstanbul da ger&ccedil;ekleşen fiili OTR ise bunun &ccedil;ok daha altında, 1:3 seviyesinde. Bu konuda Borsamız son derece muhafazakar. Borsa Istanbul olarak bir taraftan HFT gibi k&uuml;resel rekabete &ccedil;ok a&ccedil;ık bir pazarda rekabet g&uuml;c&uuml;m&uuml;z&uuml; korumaya ve uluslararası kurumsal yatırımcıyı &uuml;lkemize &ccedil;ekmeye &ccedil;alışırken, &ouml;te yandan bireysel yatırımcılarımızın hassasiyetlerine en &uuml;st d&uuml;zeyde dikkat etmeye &ouml;zen g&ouml;steriyoruz.