Aman Petrol...

Aman petrol, canım petrolArtık sana sana muhtacım petrolElinde petrol, sonunda petrolArtık dizginlerim senin elinde petrol...1980 yılında d&uuml;zenlenen Eurovizyon şarkı yarışmasına T&uuml;rkiye&rsquo;yi temsilen katılan Ajda Pekkan&rsquo;ın icra ettiği &ldquo;petr&rsquo;oil&rdquo; adlı şarkının bir d&ouml;rtl&uuml;ğ&uuml;... T&uuml;rkiye o yıl Eurovizyon şarkı yarışmaları tarihinde ilk 12 puanını almasına karşın toplamda 23 puan toplayarak yarışmayı 15. sırada tamamlayabilmişti. Şarkı s&ouml;zlerinin toplumsal olayları yansıttığını biliyoruz. Buna tarihin bir&ccedil;ok evresinde rastlayabiliriz. Ancak, hi&ccedil;bir zaman, Ajda Pekkan&rsquo;ın petrol adlı şarkısı kadar bariz olacağı kanaatinde de değilim.1970&rsquo;ler d&uuml;nya ekonomisinde petrol krizinin yaşandığı d&ouml;nem olarak bilinir. Arap-İsrail savaşında ABD&rsquo;nin İsrail&rsquo;e destek vermesine karşılık olarak OPEC&rsquo;e &uuml;ye Arap &uuml;lkeleri petrol ambargosu ilan eder. Petrol fiyatları &ccedil;ok hızlı artış kaydeder. B&uuml;y&uuml;k Buhran sonrasında uygulanan Bretton Woods sisteminden &ccedil;ıkışın da aynı d&ouml;neme denk gelmesi sonucu d&uuml;nya ekonomisi sarsıcı bir krize girer. &Uuml;stelik, daha &ouml;nce yaşanan kriz deneyimlerine benzemeyen bir şekilde: Bir yandan ekonomilerde ciddi oranda daralma yaşanırken diğer yandan artan ithalat faturası enflasyonu k&ouml;r&uuml;klemiştir. Bu da ekonomi literat&uuml;r&uuml;ne &ldquo;stagflasyon&rdquo; olarak ge&ccedil;en ekonomik daralma+enflasyon sorununa işaret eden terimi kazandırmıştır.1970&rsquo;lerin petrol şokundan t&uuml;m d&uuml;nya ekonomileri olumsuz etkilenmiştir. Ancak, en &ccedil;ok gelişmekte olan ekonomilerin sarsıldığını s&ouml;ylersek hata yapmamış oluruz. Bir&ccedil;oğu uzun s&uuml;reli bor&ccedil; batağına girmiş, etkisi on yıllar s&uuml;ren ekonomik sorunlarla karşılaşmış ve hatta siyasal değişimlere maruz kalmıştır. T&uuml;rkiye de ne yazık ki bu ekonomiler arasında yer almış ve ciddi bedel &ouml;demişti. Ajda Pekkan&rsquo;ın şarkısındaki &ldquo;sana muhtacım&rdquo; ifadesi de bu ger&ccedil;eğin biraz da n&uuml;kteli bir yansımasıydı.Tarihin tozlu sayfalarını kapatıp g&uuml;n&uuml;m&uuml;ze d&ouml;nelim. Bug&uuml;n&uuml;n de bir g&uuml;n tarih olacağını unutmadan. Kuzey Afrika ve Ortadoğu (KAOD) &uuml;lkelerini saran siyasi ve sosyal ayaklanma d&uuml;nya ekonomisi a&ccedil;ısından son g&uuml;nlerin en hassas ve en &ouml;nemli konusunu teşkil ediyor. D&uuml;nya petrol rezervlerinin yaklaşık %64&rsquo;&uuml;n&uuml; oluşturduğu tahmin edilen ve mevcut &uuml;retimin &uuml;&ccedil;te birini ger&ccedil;ekleştiren b&ouml;lgede yaşanan sorunlar petrol fiyatlarında sert bir y&uuml;kselişe neden oldu. B&ouml;lge ve niteliğine g&ouml;re farklı olmakla birlikte varil fiyatı %10-20 arasında değişen oranlarda y&uuml;kseldi. Yaşanan sorunların İran ve Suudi Arabistan gibi d&uuml;nya petrol rezervleri klasmanında ilk &uuml;&ccedil;te yer alan &uuml;lkelere de sı&ccedil;rama riski finansal piyasaları diken &uuml;zerinde tutuyor.Sorunların ne kadar s&uuml;receği, petrol fiyatlarının ne kadar daha y&uuml;kseleceği ve ya da y&uuml;kselişin ne kadar kalıcı olacağı soruları yazının konusunu oluşturmuyor. Zira, sorunlar kısa s&uuml;rede bitebileceği gibi sadece KAOD b&ouml;lgesini değil, t&uuml;m d&uuml;nya ekonomisini yıllar boyunca etkileyecek bir &ouml;zellik de i&ccedil;eriyor. Bu yazıda artan petrol fiyatlarının T&uuml;rkiye ekonomisi ve bu bağlamda da T&uuml;rk piyasaları &uuml;zerindeki olası etkilerini incelemeye &ccedil;alışacağım.Petrol fiyatlarındaki y&uuml;kselişin genel ekonomi &uuml;zerindeki en &ouml;nemli etkisi genellikle enflasyon olarak d&uuml;ş&uuml;n&uuml;l&uuml;r. Petrol&uuml;n başka bir &uuml;r&uuml;nle ikame edilemiyor olması nedeniyle bu yargı kısmen doğrudur. Bu yargı T&uuml;rkiye ekonomisi a&ccedil;ısından da yinelenebilir. Nihayetinde, petrol varil fiyatlarında meydana gelen 10 dolarlık artışın enflasyon &uuml;zerinde 40 baz puanlık yukarı y&ouml;nl&uuml; bir etki doğurduğu bizzat TCMB Başkanı Yılmaz tarafından dile getirildi. Ancak, etki sadece enflasyon ile sınırlı değildir ve diğer etkiler nedeniyle bazı durumlarda enflasyon ikincil plana da atılabilir.Petrol fiyatlarındaki y&uuml;kselişin T&uuml;rkiye ekonomisi &uuml;zerinde enflasyon dışındaki diğer etkilerini altı ayrı kalemle sıralayabilirim: a) T&uuml;keticinin benzin, ısınma, elektrik gibi harcamalara daha fazla gelir ayırması sonucunda diğer harcama kalemlerine ayırdığı b&uuml;t&ccedil;e azalır ve bu da i&ccedil; talepte yavaşlama anlamına gelir; b) Şirketlerin enerji faturalarının şişmesi kar marjlarında d&uuml;ş&uuml;şe ve dolayısıyla da diğer harcama kalemlerinde tasarrufa y&ouml;nelmelerine neden olur. Bu da hem istihdam d&uuml;zeyi hem de maaş seviyesi a&ccedil;ısından olumsuz haber anlamına gelir ki, i&ccedil; talebi sınırlayıcı bir etki doğurur; c) T&uuml;rkiye&rsquo;nin ana ihracat pazarı konumundaki Avrupa hali hazırda sorunlu bir d&ouml;nemden ge&ccedil;iyor. Petrol fiyatlarındaki artış bu ekonomileri &ouml;nemli bir krize itebilir. T&uuml;rkiye&rsquo;nin son d&ouml;nemde ihracat kapsamında AB&rsquo;nin alternatifi olarak d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml; KAOD b&ouml;lgesi ekonomileri ise durmuş durumda. Yani, olası bir petrol krizi T&uuml;rk ihracatını olumsuz etkileyebilir. Bu da ekonominin ivme kaybetmesi anlamına geliyor; d) Yaşanan sorunların T&uuml;rk turizmini olumlu etkileyebileceği d&uuml;ş&uuml;n&uuml;l&uuml;yor. Ancak, petrol fiyatlarındaki y&uuml;kselişin ulaşım hizmet maliyetini artırması ve dahası artan g&uuml;venlik kaygıları tam tersi bir sonu&ccedil; doğurabilir. Bu da turizm sekt&ouml;r&uuml;nde ivme kaybı &uuml;zerinden ekonomiyi olumsuz etkileyebilir; e) Petrol fiyatlarındaki y&uuml;kseliş ithalat faturasını şişirmek suretiyle cari işlemler a&ccedil;ığını artırıcı bir etki doğurabilir. Arz y&ouml;nl&uuml; bu şok T&uuml;rkiye ekonomisinin riskini artırabilir. f) Bu gelişmeler ışığı altında t&uuml;ketici g&uuml;veninde &ouml;nemli bir tahribat yaşanabilir. 2008 sonunda zirve yapan k&uuml;resel finansal krizin t&uuml;ketimde sert ve ani bir daralmaya yol a&ccedil;tığını hatırlıyoruz. Dolayısıyla, g&uuml;vendeki zedelenme ekonomide &ouml;nemli bir ivme kaybına neden olabilir.Petrol fiyatlarındaki artışın doğrudan ve birincil etkisinin enflasyonda y&uuml;kseliş olacağı ka&ccedil;ınılmaz. Ancak, hem i&ccedil;eride hem de dışarıda iktisadi faaliyetlerin d&uuml;zeyinde meydana gelecek yavaşlama riski de g&ouml;zardı edilmemelidir. Bu durum, para politikası uygulamalarını etkisiz kılabilir zira toplam talepte meydana gelecek yavaşlama karşısında para politikasının gevşetilmesi y&ouml;n&uuml;nde bir karar gerekirken petrol fiyatlarındaki artışın neden olduğu fiyat baskısı ise bu y&ouml;ndeki bir adımı sorunlu hale getirebilir. Bu, TCMB a&ccedil;ısından da iyi bir haber değil. &ldquo;İlgin&ccedil; finansal deney&rdquo; ile olduk&ccedil;a riskli bir politika uygulamasına giren Banka&rsquo;nın konjonkt&uuml;rde meydana gelen ciddi değişim karşısında politika duruşunda g&uuml;ncellemeye gitmesi ka&ccedil;ınılmaz duruyor.