Eski Ekonomi Yakamıza Yapışıyor: Durum Tespiti

T&uuml;rkiye zor zamanlardan ge&ccedil;ti, ge&ccedil;iyor. Zor zamanları, &ccedil;oklu-se&ccedil;im atmosferi ile başlatabiliriz. Ardından 17-25 Aralık geldi. G&ouml;r&uuml;lmemiş sahneler, fevkalade bir stres yaşandı. Se&ccedil;imler s&uuml;rd&uuml;. Ter&ouml;r yeniden kullanılan bir silah haline geldi. Dış politikada alıştığımız &ccedil;izgiden farklı zamanlar g&ouml;rd&uuml;k. Bu arada Orta Doğu da sınırlar yazılıp &ccedil;izilmeye &ccedil;alışıldı. Son yıllarda damga vuracak etkide ve yapıda bir ter&ouml;r &ouml;rg&uuml;t&uuml; ile tanıştık. Kanlı bir darbe girişimi g&ouml;rd&uuml;k. Efor sarf edildi, dikkatler &ccedil;ok farklı yerlere dağıldı. K&Uuml;REDE VE EVDE VAZİYET Bu sırada d&uuml;nya b&uuml;y&uuml;mesi 2008 Lehman sonrasındaki en d&uuml;ş&uuml;k seviyeye indi. &Uuml;st&uuml;ne Fed faiz artırdı. Artırmaya devam ediyor. &Ccedil;in 12 b&uuml;y&uuml;meden 6 lara indi. Brezilya da olmadık iş kalmadı, petrol fiyatları 100 den 27 dolara hızlıca inmenin m&uuml;mk&uuml;n olduğunu g&ouml;sterdi. K&uuml;resel faizler Merrill Lynch hesaplarına g&ouml;re 5 bin yılın dibine indi. Hem fırsat hem krizi bir arada g&ouml;rd&uuml;k. Amerikan Merkez Bankası nın parasal koşulları sıkılaştıracağını sinyalini verdiği 2013 Mayıs ından bu yana &uuml;lkemizde d&ouml;viz fiyatları sepet cinsinden (yarım dolar + yarım euro) 2 katına &ccedil;ıktı. 2012 de yatırım yapılabilir notuna kavuşmadan memlekete doğrudan yabancı yatırım + portf&ouml;y akımları ile 90 milyar dolara yakın sermaye akışı olurken bug&uuml;n bu rakam, 2016 sonu baz alınırsa 10 milyar dolara d&uuml;şt&uuml;. İşte b&ouml;ylesi bir ortamda ekonomi yavaşlamaya başladı. T&uuml;rkiye, 2015 yıl sonu itibari ile 2009 daki daralmadan sonra -son revizyonun da etkisiyle- ortalama %7 b&uuml;y&uuml;m&uuml;şt&uuml;r. Ge&ccedil;tiğimiz yılın b&uuml;y&uuml;mesinin %2 ye yakın bir yerde oluştuğunu tahmin ediyor ekonomistler. Bu yıl i&ccedil;in de beklentiler fazlaca kuzeyde değil. 2, bilemedin 3 b&uuml;y&uuml;yeceğiz. Bu arada enflasyon &ccedil;ift hanede ve işsizlik %12,7 ile son yılların zirvesinde. Kur y&uuml;kseldi. 2008 de 1,16 ya inen Dolar / TL 2017 de 4 leri zorlamasına rağmen ihracatta b&uuml;y&uuml;k aşamalar kat edemedik. 2023 hedefi olan 500 milyar doların uzağındayız. 142 milyar dolar civarında geziniyoruz ve bu kadar b&uuml;y&uuml;k deval&uuml;asyona rağmen ihracatta resesyon yaşadık. Yani 2 sene &uuml;st &uuml;ste daralma g&ouml;rd&uuml;k. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; y&uuml;ksek teknoloji barındıran &uuml;r&uuml;n satamadık. Bu aşamaya ge&ccedil;emedik. T&uuml;m ihracatımız i&ccedil;inde bu cins &uuml;r&uuml;nlerin payı halihazırda %3,1 seviyesinde. YENİ EKONOMİ SANCISI Dijital d&ouml;n&uuml;ş&uuml;m g&uuml;mb&uuml;r g&uuml;mb&uuml;r geliyor. S&uuml;r&uuml;c&uuml;s&uuml;z arabalardan &ouml;n-sipariş alan fabrikalara kadar artık hi&ccedil;bir şey hayal değil. D&uuml;nyada sens&ouml;rlerin sayısı gitgide artıyor ve buradan toplanan bilgiler artık farklı okuma tekniklerine imkan tanıyor. Ham data big-data ya d&ouml;n&uuml;ş&uuml;yor. Yapay zeka bunları işliyor ve bir yandan &ouml;ğreniyor. Yaklaşmakta olan otomatizasyon ve robot &ccedil;ağından sonra gen&ccedil;lerin &ouml;nemli bir b&ouml;l&uuml;m&uuml; farklı iş yapılarında rekabet etmek durumunda kalacaklar. Bug&uuml;n eğittiğimiz gen&ccedil;lerin hatırı sayılır bir b&ouml;l&uuml;m&uuml; geleceğin işsizi olmak i&ccedil;in eğitim alıyor. T&uuml;m bunları bir kenara koysak bile k&uuml;resel rekabeti &ouml;l&ccedil;ebileceğimiz PISA, TIMSS ve PIAAC gibi sınavlarda olduk&ccedil;a &uuml;z&uuml;c&uuml; sonu&ccedil;lar alıyor &ouml;ğrencilerimiz. Bizim buğdayımızın kalitesizliğinden ya da etlerin az protein verdiklerinden değil elbet. &Ccedil;ocukları hayata hazırlayacak eğitim sisteminin g&uuml;d&uuml;kl&uuml;ğ&uuml;nden kaynaklanıyor bu sorun. Bunlar sorunlu alanlar. G&Uuml;&Ccedil;L&Uuml; KASLAR Dayanıklı olduğumuz alanları ve beslendiğimiz b&ouml;lgeleri bir kez daha test etme şansı bulduk. Bankacılık sistemi &ouml;rneğin, olduk&ccedil;a iyi bir performans g&ouml;sterdi. Kamu maliyesi g&uuml;&ccedil;l&uuml;. K&uuml;resel bor&ccedil; haritasında g&ouml;ze batamayacak bir yerdeyiz, borcumuz %30 ların ilk basamakları ile ifade ediliyor. Coğrafi konumumuzu kaybetmedik. T&uuml;rkiye hala bir k&ouml;pr&uuml; ve kıymeti tartışılmaz. Asya ya, Afrika ya ya da K&ouml;rfez e giderken bir k&uuml;lt&uuml;r iklimi ve ticaret kapısı. G&uuml;&ccedil;l&uuml; girişimcileri ve gen&ccedil; n&uuml;fusu ile b&ouml;lgede ayakta kalan nadir bir oyuncu. Tartışsak da &uuml;lkemiz b&ouml;lgedeki ender demokrasilerden biri. Arap Baharı yaşanırken, g&ouml;zlerin &ccedil;evrilmediği tek &uuml;lke. AB &ccedil;ıpası, sallansa da yerinde duruyor. Kurumsal kapasitede zayıflıklar olduysa da b&ouml;lgesel bir g&uuml;&ccedil; ve devlet diyebileceğiniz ender b&ouml;lge yapılarından biri &uuml;lkemiz. Bunlar 2017 yılında olduk&ccedil;a kıymetli apoletler. Peki potansiyeline ulaşıyor mu ekonomimiz? Sanırım soru bu. İlk b&ouml;l&uuml;mde anlattıklarıma bakılırsa hayır. Neden b&ouml;yle; ikinci yazıda onu tartışmaya &ccedil;alışacağım.