Banka Senedi Meselesi ve Modern Zamanlar

KRİZ BİLDİK NE VARSA S&Uuml;P&Uuml;RD&Uuml;Lehman batana kadar finansal cambazlığı bankalar yapardı. Ne zamanki ipte y&uuml;r&uuml;yenler kafayı kaldırıp ipin &uuml;st&uuml;nde herkesin olduğunu g&ouml;rd&uuml;ler, aşağıya bir file a&ccedil;mak g&ouml;revi merkez bankalarına d&uuml;şt&uuml;. K&uuml;resel merkez bankaları d&uuml;ş&uuml;k faiz &amp; d&uuml;ş&uuml;k b&uuml;y&uuml;me ortamında 6 trilyon dolara yakın varlık aldılar. Sadece ABD, Avrupa, İngiltere ve Japonya değil aynı zamanda İsvi&ccedil;re, İsve&ccedil;, İsrail... Herkes bir ucundan tuttu. &Ccedil;ek Cumhuriyeti nde kur sabitlendi, İsrail de banka Apple hissesi aldı, swap ihaleleri a&ccedil;ıldı vs. Kriz deflasyonist ve daraltıcı etkiler yaptığı i&ccedil;in politikalar genellikle genişlemeci oldu. Para birimlerine değer kaybettirme sonucu baştan istenilen bir mutlu sondu adeta. Bu sırada trilyonlarca dolarlık tahvil stokunun getirisi negatife d&uuml;şt&uuml;. Genişlemeci politikalar d&uuml;ş&uuml;k enflasyon ve sıfır faiz ortamına karşı uygulandı. Bu hikayenin esas oğlanı merkez bankaları bilan&ccedil;olarının aktif tarafıdır. Krizle birlikte sadece genişlemeci (kantitatif) politikalar değil aynı zamanda kaliteyi d&uuml;ş&uuml;r&uuml;c&uuml; (kalitatif) politikalar da uygulanmıştır. Hazine tahvili almak yerine daha riskli &ccedil;ikolata &uuml;reticisinin bonosunu almak gibi. Pasiflere geldiğimizde ise burası da olduk&ccedil;a g&uuml;r&uuml;lt&uuml;l&uuml; olmuştur. Teminat olarak kabul edilen varlıklar kamudan &ouml;zel sekt&ouml;re kaymış, hacimler b&uuml;y&uuml;m&uuml;şt&uuml;r. Aşağıda son 10 yılda bir&ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k merkez bankasının bilan&ccedil;olarındaki değişimi g&ouml;rmek m&uuml;mk&uuml;n*. Tabloyu &ccedil;ok kısaca anlatmak gerekirse, renkli barlar merkez bankalarının bilan&ccedil;olarının kompozisyonlarındaki değişimleri g&ouml;sterirken (2006-2015), kesik &ccedil;izgili barlar ise bilan&ccedil;onun aynı tarih aralığında ne kadar b&uuml;y&uuml;d&uuml;ğ&uuml;n&uuml; g&ouml;stermektedir. Mavi barlar yabancı para rezervleri, sarı renk banka dışı y&uuml;k&uuml;ml&uuml;l&uuml;kleri, kırmızılar kamu kağıtlarını ve mor kamu tasarruflarını sembolize etmektedir. Mesaj &ccedil;ok a&ccedil;ık. Kriz, merkez bankacılığını değiştirdi. Kimi &uuml;lkelerde sermaye akımları, kimi &uuml;lkelerde d&uuml;ş&uuml;k enflasyon buna yol a&ccedil;tı. Merkez bankalarının yeni k&uuml;resel d&uuml;zene verdikleri yanıtların b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml; ve i&ccedil;eriği de değişti. &Uuml;stelik bunu hemen her merkez bankasında g&ouml;rd&uuml;k. Sadece cari a&ccedil;ığı olan, sadece d&uuml;ş&uuml;k enflasyonu olan değil neredeyse her t&uuml;rden ekonomik modele sahip &uuml;lkede farklı yanıtlar g&ouml;r&uuml;yoruz. Krizler, kriz sonrası politikalar ve bunların getirdikleri tepki fonksiyonlarını da değiştirmiş. BİZDE DEĞİŞENLER VE DEĞİŞMEYENLER Bizdeki tartışmalara d&ouml;nelim. Ekonomi y&ouml;netiminden gelen banka senedi &ccedil;ıkarılırsa merkez bankası bunlar alabilir a&ccedil;ıklaması ile konu ısındı. &Ouml;ncelikle, &uuml;lkedeki kredilerin paketlenerek bunlara dayalı yeni bir bor&ccedil; enstr&uuml;manı &ccedil;ıkarılması yeni değil. Varlığa dayalı menkul kıymet bunun adı. Resmi gazetede yayımlandığı 92 yılından bu yana kanunda tanımlanan bir &uuml;r&uuml;n. Halihazırda 470 milyon TL b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml;nde VDMK &ccedil;eşitli kurumların ve bireylerin bilan&ccedil;osunda bulunuyor**. &Uuml;stelik bu kağıtlardan &ouml;nemli bir b&ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml;n ratingi &uuml;lke notumuzla aynı! Yani TCMB nin T&uuml;rkiye nin hazine bonosunu alması ile bu varlıklardan bazılarını alması arasında pek bir fark yok. &Ouml;rnek Aktifbank bonosu. Devam edelim. Kimi eurotahvillerde de şirketlerimizin yabancı para cinsinden Hazine ye g&ouml;re daha iyi not ile bor&ccedil;landığını g&ouml;r&uuml;yoruz. &Ouml;rnek 2023 vadeli Ko&ccedil; Holding bonosu. Diyelim ki merkez bankası piyasaya para sattı ve bu fonlama karşılığında bir teminat istedi. Pekala bilan&ccedil;osuna b&ouml;yle bir varlığı kabul edebilir? Peki tartışma nerede? Endişeler iki t&uuml;rl&uuml;. QQE anahtar kalıp. Yani niceliksel ve niteliksel gevşeme. Merkez bankası sıkı bir politika uygularken bilan&ccedil;o b&uuml;y&uuml;terek bir varlık alacaksa bu tam tersi etki yapar ve &ouml;nce ulusal para birimi değer yitirir, ardından faizler y&uuml;kselir. Bu da başlı başına daraltıcı bir etkidir keza g&uuml;n&uuml;n sonunda merkez bankası faizleri y&uuml;kseltmek zorunda kalır. İkinci endişe ise kalite konusunda. 90 lı yıllardaki gibi kamunun zararını finanse edeceksek ve aynen hazinenin fonlama operasyonları gibi g&uuml;ven sermayemizden k&ouml;t&uuml; iktisadı fonlayacaksak en başa d&ouml;nm&uuml;ş oluruz. Merkez bankacılığın aslında tek bir kuralı var. Elde olan tek sermaye g&uuml;ven. G&uuml;ven erozyonunun telafisi m&uuml;mk&uuml;n değil. Korkanlar bu olmasın diye &ccedil;ekiniyorlar. Zaten bankanın kanununun 52. maddesi b&ouml;ylesi bir finansmana izin de vermiyor***. Ş&ouml;yle diyor: A&ccedil;ık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası ama&ccedil;ları i&ccedil;in y&uuml;r&uuml;t&uuml;l&uuml;r ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi amacıyla yapılamaz. Bundan &ouml;t&uuml;r&uuml;, başkaca bir niyet varsa kanunun değişmesi gerekir. YENİLİKLERE A&Ccedil;IK BİR GELENEKSELCİLİK M&Uuml;MK&Uuml;N D&uuml;nya değişirken bizdeki bankacılığın ve merkez bankacılığının aynı kalmasını savunmak finansal bağnazlık olur. Elbette değişimlere a&ccedil;ık olmak gerekir. Bankanın da bilan&ccedil;osunun kompozisyonunda değişimlere a&ccedil;ık olması gerektiği kanaatindeyim. Diğer yandan, 2000 &ouml;ncesini hatırlatacak ve zarar finansmanı algısı oluşturacak her hamle &uuml;lkede kurumlarda erime yaşadığımız şu d&ouml;nemde kurum namına sahip olduğumuz nadide varlıklardan birini zor duruma d&uuml;ş&uuml;rebiliri. Merkezin kurumsal itibarı T&uuml;rk Lirası nın itibarıdır. Banka kanununun 4. maddesinin b bendine g&ouml;re T&uuml;rk Lirasının i&ccedil; ve dış değerini korumak h&uuml;k&uuml;met ile birlikte bankanın g&ouml;revidir. Bu endişeyi anlamak ve ona uygun hareket etmek hepimizin i&ccedil;in hayati &ouml;nemdedir. Bankanın monolitik bir yapıda s&uuml;rgit aynı politikaları izlemesini &ouml;nermek ise modern ara&ccedil;lardan bankayı yoksun bırakmaktır. Bankanın itibarını zedelemeyecek ancak g&uuml;ncel finansal gelişmelere yanıt verebilecek ara&ccedil;lara sahip olabilmesini ekonomi kamuoyunun desteklemesi gerektiği kanaatindeyim.