Tarım ve gıda sektörünü nasıl bir sezon bekliyor?

Yazımızın başlığındaki soruya en başından kısa ve &ouml;z bir cevap verelim: &Ccedil;ok da kolay bir sezon beklemiyor. Ama bu kısa cevap, tek başına bir anlam ifade etmeyecektir. O y&uuml;zden biraz altını doldurmakta fayda var. Aslına bakarsanız pandemi s&uuml;recinin başından bu yana yaşanan tecr&uuml;belerden &ccedil;ıkarılacak &ccedil;ok ders var. Ders &ccedil;ıkaran ve buna g&ouml;re aksiyon alan &uuml;lkeler kısmen riskleri minimize ediyor ve olası krizlere daha hazırlıklı hale geliyor. Ama s&uuml;reci sadece izleyip, ders &ccedil;ıkarmış ve aksiyon almış gibi yapanlar i&ccedil;in ise fatura biraz ağır olacak. Yine &ccedil;ok soyut ve genel c&uuml;mleler kurduğumuzu d&uuml;ş&uuml;nenler i&ccedil;in sadede gelelim o zaman. REKORLAR EGALE EDİLİYOR K&uuml;resel tarım emtia fiyatları aldı başını gidiyor. Bloomberg Tarım Endeksi, Kasım 2012 den bu yana en y&uuml;ksek seviyeye ulaşarak neredeyse 9 yılın zirvesini g&ouml;rd&uuml;. FAO Gıda Fiyat Endeksi, aralıksız 10 aydır y&uuml;kselişte ve son 6,5 yılın zirvesini test etti. Bitkisel yağ fiyatları son 10 yılın en y&uuml;ksek seviyelerinde geziniyor. Soya fasulyesi, mısır gibi &uuml;r&uuml;nler son 8 yılın zirvesinde. Buğday fiyatları keza &ouml;yle&hellip; Deyim yerindeyse aylardır k&uuml;resel tarım emtiasında rekor seviyeler egale ediliyor. Bir&ccedil;ok uluslararası kurum ve kuruluşun raporlarında yer alan beklentilere benzer bir &ouml;ng&ouml;r&uuml; son olarak Goldman Sachs&rsquo;tan geldi. Goldman Sachs, tarım &uuml;r&uuml;nlerini de kapsayan emtianın geneli i&ccedil;in rallinin &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki 6 ay daha s&uuml;receğini &ouml;ng&ouml;r&uuml;yor. FİYATLARI TETİKLEYEN FAKT&Ouml;RLER NELER? Her ne kadar buğday, mısır, soya ve pirin&ccedil; gibi uluslararası ticarete konu olan &uuml;r&uuml;nlerde k&uuml;resel manada arz ve stok a&ccedil;ısından herhangi bir sorun olmadığı Uluslararası Tahıl Konseyi&rsquo;nin raporlarına yansısa da fiyatlara y&ouml;nelik yukarı y&ouml;nl&uuml; hareketin s&uuml;rebileceği beklentisini haklı &ccedil;ıkartacak sebepler de ortadan kalkmış değil. Nedir onlar? Hemen kısaca hatırlayalım&hellip; İklim riski, fiyatlar &uuml;zerinde ciddi bir baskı yaratıyor. D&uuml;nyanın farklı b&ouml;lgelerinde &uuml;retimi olumsuz etkileyecek hava olayları yaşanıyor. Bir yerlerde kuraklık, diğer taraflarda aşırı yağış ya da soğuklar &uuml;retimi zora sokuyor. Bu da rekolteye hen&uuml;z yansımasa bile arz tarafında spek&uuml;latif bir baskı yaratıyor. Ge&ccedil;en yıldan bu yana şahit olduğumuz ihracat&ccedil;ı &uuml;lkelerin korumacı politikalarının &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki aylarda da devam edebileceğini bir kenara yazmak lazım. Ek g&uuml;mr&uuml;k vergileri, ihracat kotası ve yasaklar &ouml;ne &ccedil;ıkan enstr&uuml;manlar... Zira kendi i&ccedil; piyasa dinamiklerini g&ouml;zeten ve &ouml;nceliklendiren tarım &uuml;r&uuml;nleri ihra&ccedil;&ccedil;ısı &uuml;lkeler, enflasyon ithal etmek istemiyor. &Ouml;rnek mi? Rusya ve Arjantin&rsquo;e bakmak yeterli&hellip; Buna karşın kendi kendine yeterlilik seviyesi d&uuml;ş&uuml;k olan ve ithalat&ccedil;ı konumdaki &uuml;lkelerde ise gıda g&uuml;vencesini kontrol altında tutmak ve yine enflasyonu baskılamak adına talep iştahı da artmış vaziyette. &Ouml;rneğin &Ccedil;in başta olmak &uuml;zere s&ouml;z konusu talepler de fiyatlar &uuml;zerinde ciddi bir stres yaratıyor. Gelelim işin bir de lojistik boyutuna... Burada da başta konteyner sıkıntısı ve artan maliyetler fiyatlar &uuml;zerinde ek bir baskı yaratıyor. Daha d&uuml;ne kadar yeniden Rusya-Ukrayna arasında y&uuml;kselen tansiyonun tarım emtia fiyatları &uuml;zerindeki etkisini tartışıyorduk. Şimdilerde tansiyon d&uuml;şm&uuml;ş gibi g&ouml;z&uuml;kse de bu ve buna benzer jeopolitik riskler de 2021&rsquo;de emtia fiyatında baskı yaratabilecek bir fakt&ouml;r olarak kenarda bekliyor. K&uuml;resel manada parasal genişlemenin de etkisiyle birlikte fonların tarım emtiasına artarak devam eden ilgisi ve oluşan spek&uuml;latif hareketler bir diğer &ouml;nemli fakt&ouml;r. Fiyatlar &uuml;zerinde yukarı y&ouml;nl&uuml; baskı yaratan t&uuml;m bu başlıklar yeni değil, aylardır konuşuyoruz. Ve bug&uuml;n geldiğimiz noktada s&ouml;z konusu risklerin bir s&uuml;re daha bizimle birlikte olacağını s&ouml;ylemek i&ccedil;in kahin olmaya gerek yok. O y&uuml;zden gıda g&uuml;vencesi konusu k&uuml;resel a&ccedil;ıdan hi&ccedil; bu kadar &ouml;n plana &ccedil;ıkmamıştı herhalde&hellip; K&Uuml;RESEL GELİŞMELERİN T&Uuml;RKİYE&rsquo;YE YANSIMASI Ve meseleye T&uuml;rkiye a&ccedil;ısından bakarsak t&uuml;m bu bunlara bir de tabi ki kur riskini eklemek lazım. Zira Dolar kurunun 8-8,5 TL bandına oturduğu bir ortamdayız. T&uuml;rkiye nin tarımsal &uuml;r&uuml;nlerindeki yeterlilik derecelerinde kritik bir noktadayız. T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re, buğdayda y&uuml;zde 89,5 olan yeterlilik derecesi, mısırda y&uuml;zde 75,5 d&uuml;zeyinde. Soya da sadece y&uuml;zde 4,7 olan yeterlilik derecesi, ay&ccedil;i&ccedil;eğinde y&uuml;zde 60&rsquo;lar d&uuml;zeyinde. Dolayısıyla T&uuml;rkiye&rsquo;nin hammadde ithalatına baktığımızda &ouml;zellikle ay&ccedil;i&ccedil;eği, soya, mısır gibi yağlı tohumlar tarafındaki fiyatlar bize bir s&uuml;re daha gıda enflasyonu tarafında sıkıntılı yaratacak. YENİ SEZON BEKLENTİLERİ Bir de i&ccedil;erideki gelişmelere bakmakta fayda var. Başta hububat olmak &uuml;zere yeni sezon yaklaşıyor. Peki sahadan gelen son bilgiler ne y&ouml;nde? İ&ccedil; Anadolu&rsquo;nun bir kısmı ile Doğu ve G&uuml;neydoğu Anadolu&rsquo;nun bazı kesimlerinde ciddi bir kuraklık yaşanıyor. Konya, Şanlıurfa, Batman, Mardin, Diyarbakır, Muş, Gaziantep gibi illerin &ouml;nemli bir kısmında kuraklığa bağlı rekolte ve verim kaybı beklentisi hakim. Ulusal Hububat Konseyi&rsquo;nin incelemelerine g&ouml;re kayıp y&uuml;zde 5 seviyelerinde tahmin edilirken, s&ouml;z konusu kaybın y&uuml;zde 15-20&rsquo;leri bulabileceği de senaryolar arasında. KAMUNUN REFLEKSİ VE &ldquo;YENİ NORMAL&rdquo; STRATEJİSİ Peki b&ouml;yle olağan&uuml;st&uuml; d&ouml;nemlerde kamu kurum ve otoritelerinin refleksleri de eskisi gibi mi olacak? Artık yeni normali kabul edip, ortaya ona g&ouml;re bir strateji konulması gerekmiyor mu? Ezberlerin bozulduğu, alışılmışın dışında bir oyun planına ihtiya&ccedil; olduğu aşik&acirc;r. En basitinden planlama ve destekleme politikaları, m&uuml;dahale alımları, sekt&ouml;r&uuml;n finansman y&ouml;netimi, vergi indirimi ve teşvikler gibi alanlarda &uuml;st&uuml; kapalı değil a&ccedil;ık bir iletişime ve y&ouml;netişime ihtiya&ccedil; var. Aslında bu d&ouml;nemleri daha az riskle atlatabilmek adına elde &ccedil;ok farklı enstr&uuml;manlar var ama tabii doğru şekilde ve zamanında kullanabilirsek. EV DIŞI T&Uuml;KETİM Bug&uuml;nk&uuml; senaryolarda gıda enflasyonu konuşurken, ev dışı t&uuml;ketim tarafının neredeyse sıfıra yakın olduğunu da bir kenara yazalım. Talebin d&uuml;ş&uuml;k olduğu bir ortamda dahi gıda fiyatlarını konuşuyorsak yarın bir g&uuml;n normalleşme s&uuml;recine ge&ccedil;ildiğinde artacak talebe karşı ne kadar hazırlıklıyız? Bu sorunun cevabı &ccedil;ok kritik. Restoran ve kafe gibi işletmelerin a&ccedil;ılıp hizmet sekt&ouml;r&uuml;nde yaşanacak talep artışına arz tarafında cevap verebilecek miyiz? Bug&uuml;n &ouml;zellikle hayvancılık sekt&ouml;r&uuml;nde hem maliyet artışları hem de d&uuml;ş&uuml;k seyreden &uuml;retici fiyatları, işletme kapasitelerini &ouml;nemli &ouml;l&ccedil;&uuml;de daralttı. Aslına bakarsanız bu durum T&uuml;rkiye&rsquo;ye de &ouml;zg&uuml; değil. Benzer gelişmeler ABD başta olmak &uuml;zere pek &ccedil;ok &uuml;lkede yaşanıyor. Ve &uuml;lkeler, s&ouml;z konusu riski g&ouml;rerek şimdiden aksiyon almaya başladı bile. Hatırlarsanız ABD, yılbaşında &ccedil;ift&ccedil;ilere 2,3 milyar dolarlık bir ek destek paketi a&ccedil;ıklamıştı. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; ABD Tarım Bakanlığı, d&uuml;şen t&uuml;ketim talebi karşısında zor durumda kalan hayvancılık sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n i&ccedil;inde bulunduğu durumun farkında. İşletmelerin mevcut kapasitelerini korumak ve normalleşme s&uuml;recindeki talebi karşılayacak pozisyonda olmak adına ek destek paketi a&ccedil;ıklayan ABD, &uuml;reticisinin zararını s&uuml;bvanse ediyor, &uuml;retimden k&uuml;st&uuml;rm&uuml;yor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; ABD biliyor ki &uuml;reticilere bug&uuml;n o desteği sağlamazsa, yarın bir g&uuml;n artan talebi karşılayamayacak ve a&ccedil;ıkladığı destek paketinden &ccedil;ok daha pahalı bir fatura &ouml;demek zorunda kalacak. Buradan &ccedil;ıkartacağımız dersler yok mu? HANGİ VERİ DOĞRU? Tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki aylara y&ouml;nelik &ouml;ng&ouml;r&uuml;de bulunabilmek i&ccedil;in bug&uuml;n&uuml;n verilerine de bakmak lazım. Tarımsal girdi enflasyonu hızla y&uuml;kseliyor. T&Uuml;İK tarafından a&ccedil;ıklanan Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) Şubat ayında bir &ouml;nceki aya g&ouml;re y&uuml;zde 1,40 y&uuml;kseldi. Endeks, yıllık bazda ise y&uuml;zde 19,60 arttı. Yani Tarım-GFE, 21 ayın en y&uuml;ksek seviyesini g&ouml;rd&uuml;. Yıllık en fazla artış y&uuml;zde 36,2 ile g&uuml;bre ve toprak geliştiriciler alt grubunda oldu. Kırsaldaki girdi maliyetlerine baktığımızda &ouml;zellikle g&uuml;bre tarafında fiyatlar neredeyse y&uuml;zde 90-100&rsquo;e yakın artmış durumda. Dolayısıyla T&Uuml;İK&rsquo;in oranları ger&ccedil;ekler karşısında aslında olduk&ccedil;a iyimser kalıyor. Hatta bazı &ccedil;ift&ccedil;iler, &ldquo;T&Uuml;İK bu verileri nereden alıyorsa biz de g&uuml;breleri oradan alalım&rdquo; diyerek durumun vahametini ortaya koyuyor. &Ouml;te yandan, Et ve S&uuml;t Kurumu&rsquo;nun (ESK) haftalık piyasa b&uuml;ltenleri yayınlanıyordu. Ge&ccedil;miş zaman kullanıyoruz zira artık kurumun resmi internet sitesinde yok. Ya da en azından eskisi kadar kolay ulaşılamıyor. Nedenini anlamak zor olsa da tahmin etmek g&uuml;&ccedil; değil. Ama biz o verilere yine de bir şekilde ulaşıyoruz. ESK&rsquo;nın b&uuml;ltenine g&ouml;re Şubat ayında DAP g&uuml;bresindeki yıllık artış y&uuml;zde 50,5 seviyesinde. &Uuml;RE g&uuml;bresindeki artış ise yıllık bazda y&uuml;zde 55 d&uuml;zeyinde. Dolayısıyla ESK&rsquo;nın b&uuml;lteninde bile yıllık bazda g&uuml;bre fiyatının artışı y&uuml;zde 50&rsquo;nin &uuml;zerindeyken, T&Uuml;İK verisinde s&ouml;z konusu artış oranı nasıl y&uuml;zde 36,2 oluyor? Her ikisi de resmi kurum. Hangisine inanacağız? Bu arada g&uuml;bre sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n paydaşları da artışların y&uuml;zde 90-100 seviyelerinde olduğunu kabul ediyor. TARIM-&Uuml;FE 20 AYIN ZİRVESİNDE Tarım &uuml;r&uuml;nleri &uuml;retici fiyat endeksi (Tarım-&Uuml;FE) ise yıllık y&uuml;zde 22,06 artarak 20 ayın zirvesini g&ouml;rd&uuml;. S&ouml;z konusu gelişmelerin bir kısmı t&uuml;ketici fiyatlarına yansısa da bir kısmı da hen&uuml;z yansımadı. Biliyoruz yazı biraz uzun oldu. Ama fotoğrafın tamamını net şekilde g&ouml;rebilmek i&ccedil;in par&ccedil;aları birleştirmek lazım. Yukarıdaki t&uuml;m bilgileri &uuml;st &uuml;ste koyduğumuzda hem &uuml;retici hem de t&uuml;ketici a&ccedil;ısından bu yılın geri kalanının nasıl ge&ccedil;eceği sanırım daha net şekilde anlaşılıyordur. Son c&uuml;mle... Biz bu yazıyı yayına vermeye hazırlanırken, T&uuml;rkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Şahap Kavcıoğlu, enflasyon raporu sunumunda gıda enflasyonu tahminini yukarı y&ouml;nl&uuml; revize ettiklerini a&ccedil;ıkladı. TCMB nin 2021 yıl sonu gıda enflasyonu tahmini y&uuml;zde 11,5 ten y&uuml;zde 13 e revize edildi. Sunumda, Gıda enflasyonu varsayımlarımızı ise d&ouml;viz kuru gelişmeleri ve uluslararası fiyatlara ilişkin g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml; dikkate alarak 2021 ve 2022 yılları i&ccedil;in yukarı y&ouml;nl&uuml; g&uuml;ncelledik. Gıda varsayımımız &uuml;zerindeki yukarı y&ouml;nl&uuml; en belirgin riskin uluslararası fiyatların seyri olduğunu değerlendiriyoruz ifadelerine yer verildi. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Tarım ve gıda sektörünü nasıl bir sezon bekliyor?

Diğer Yazılar