Nükleer Enerji Konusunda "Zarif" Olmak…

Zarafetten bahsetmiyorum. İran Dış İşleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ve İran&rsquo;ın son d&ouml;nemde y&uuml;r&uuml;tt&uuml;ğ&uuml; n&uuml;kleer diplomasisinden, Birleşmiş Milletler zirvesi ve ABD ziyaretleri ile uluslararası arenaya yansıtmaya başladığı samimiyetinden ve bu gelişmelerin politik risk fiyatlamalarına etkisinden bahsediyorum. Ekonomik A&ccedil;ıdan İran, MENA B&ouml;lgesi&rsquo;nde GSYİH bakımından 2. en b&uuml;y&uuml;k ekonomi. 484 milyar dolarlık milli geliriyle yanı başımızda duruyor.1 &Uuml;stelik bu rakamlar, yaptırımlardan dolayı zayıflamış bir İran&rsquo;ı yansıtıyor. &Ouml;nceleri daha da g&uuml;&ccedil;l&uuml; idi. Karakteristik olarak İran ekonomisinde, hidro-karbon sekt&ouml;r&uuml; başı &ccedil;ekiyor. İran doğal gaz rezervleri bakımından d&uuml;nya ikincisi, petrol rezervlerinde ise d&uuml;nya &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml;s&uuml;. Durum b&ouml;yleyken, İran&rsquo;da petrol ve doğalgaz ihracatı kamu gelirlerinin %60&rsquo;ı kadar y&uuml;ksek bir oranını oluşturuyor. Dolayısıyla d&uuml;nyanın İran&rsquo;a uyguladığı yaptırımlar, hafife alınacak ve sadece &lsquo;caydırıcı&rsquo; diyebileceğimiz cinsten değil. &Uuml;lkenin milli geliri &uuml;zerinde olduk&ccedil;a ciddi b&uuml;y&uuml;kl&uuml;kte oynaklıklar yaratabilecek bir potansiyel taşıyor. ABD&rsquo;nin 1 Temmuz 2010 itibariyle y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğe soktuğu genişletilmiş yaptırımlardan bug&uuml;ne İran&rsquo;ın ham petrol &uuml;retimi %30,3 oranında geri &ccedil;ekilmiş bulunuyor. 2 Devam edelim&hellip; İran&rsquo;ın &ldquo;2010-2015: 5 Yıllık Planında&rdquo; &ouml;zelleştirme gelirlerine y&uuml;ksek ağırlık verdiği g&ouml;zleniyor. Aslında İran&rsquo;da 1990&rsquo;lı yılların başından bu yana &ouml;zelleştirmeye &ouml;nem verilmiş ancak bu son plan &ccedil;er&ccedil;evesinde hedeflenen &ouml;zelleştirme, kamunun elinde tuttuğu işletmelerin %20&rsquo;si kadarını her yıl &ouml;zelleştirmeyi hedefliyor. Daha &ouml;nce Ahmedinejad zamanında yapılan &ouml;zelleştirmelerde, &ldquo;hak payı&rdquo; denilen sistem yoluyla, devletin &ouml;zelleştirme yaptığı işletmelerin yaklaşık beşte ikisinin devletin elinde kalması sağlanıyordu. Yeni başkan Ruhani&rsquo;nin &ouml;zelleştirme stratejisinde takınacağı tavır da merak ediliyor. Ahmedinejad zamanında, devletin 100 milyar dolar d&ouml;viz rezervi bulunduğunu biliyoruz. Bu oran 2013 ortalarında 80 milyar dolara gerilemis bulunuyor. 3 Ama bu rakam da İran ekonomisinin rezerv anlamında aslında ne kadar &ldquo;likit&rdquo; olduğunu bize g&ouml;stermiyor &ccedil;&uuml;nk&uuml; bu rakamın 3/4&rsquo;&uuml; &uuml;lke dışında İran&rsquo;dan petrol alan &uuml;lkelerdeki banka hesaplarında tutuluyor. Amerikan yaptırımlarına g&ouml;re bu para sadece bu &uuml;lkelerdeki &uuml;r&uuml;nleri almak i&ccedil;in kullanılabilir. Yani İran piyasasına elini kolunu sallayarak geri girmesi m&uuml;mk&uuml;n değil. Geri kalan 20 milyar dolarlık rezervlere de erişim oldukca g&uuml;&ccedil;. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; İran uluslararası para transferi (SWIFT) konusunda da ambargolu. Yani bu parayı fiziksel olarak &uuml;lkeye sokmadığı s&uuml;rece, likiditeye erişimi olduk&ccedil;a zorlaştırılmış bir ekonomiden bahsediyoruz. Ayrıca İran Merkez Bankası&rsquo;nın verilerine g&ouml;re İran da yastık altı d&ouml;viz miktarı 18 milyar dolar seviyelerinde. Para birimi ve alım g&uuml;c&uuml; a&ccedil;ısından, İran real inin Batı yaptırımlarından Ruhani se&ccedil;ilene kadar ortalamada 2/3 değer baybettiğini hatırlatmakta fayda var. Ruhani nin se&ccedil;ilmesinden sonra ise değerlendi. &Ouml;zetle... İran&rsquo;da kaynak var, alıcısı yok... Kamu gelirlerindeki &ldquo;yaptırım-kaynaklı&rdquo; azalışlar, &uuml;lkenin milli geliri &uuml;zerinde olduk&ccedil;a ciddi b&uuml;y&uuml;kl&uuml;kte oynaklıklar yaratıyor. &Uuml;lkede likiditeye erişim neredeyse imkansız... Para birimi %50 &uuml;zerinde değer kaybetmiş, enflasyon %40&rsquo;larda&hellip;Durum b&ouml;yleyken, İran ın ilişkilerinde, &ouml;zellikle n&uuml;kleer politikasında daha zarif bir politika izleyeceği bir d&ouml;neme mi giriyoruz diye sorgulamakta fayda var. Bu doğrultuda Ortadoğu dinamikleri son d&ouml;nemde yanlızlaşan T&uuml;rkiye nin yeni ittifaklar sağlamasını tetikler mi? İran-Irak savunma konusundaki işbirliğine paralel olarak, T&uuml;rkiye kiminle işbirliği yaparak &ccedil;ıkarlarını korur? (Bu &ccedil;er&ccedil;evede ge&ccedil;tiğimiz hafta Irak Dış İşleri Bakanı Zebarinin Ankara&rsquo;da olduğunu ve Davutoğlu nun da Kasım da Irak a gitmesinin beklendiğini unutmayalım - Mart 2011 den bu yana ilk defa) Bu işbirlikleri T&uuml;rkiye&rsquo;de fiyatlamalara nasıl girer, ve T&uuml;rkiye hikayesini diğer gelişen &uuml;lkelerden ne oranda ayrıştırır?Avrupa Birliği&rsquo;nin Tahran da daimi ofis a&ccedil;maya hazırlandığı ve ABD cephesinde Obama&rsquo;nın Senato&rsquo;dan İran yaptırımlarının geciktirilmesini istediği bir ortamda olduğumuzu da hatırlatalım. Ayrıca &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki hafta 7-8 Kasım&rsquo;da &ldquo;P5+1&rdquo; g&ouml;r&uuml;şmeleri geliyor. Kaynaklar: D&uuml;nya Bankası, Bloomberg, Roubini, IMF 1 D&uuml;nya Bankası 2012 rakamları, son g&uuml;ncelleme Eyl&uuml;l 20132 Bloomberg OPEC Crude Oil Production