Ekonomilerde "Minsky Döngüsü": Hangi şoka kim daha hassas?

Hyman Minsky, &ldquo;Minsky d&ouml;ng&uuml;s&uuml;n&uuml;n&rdquo; yaratıcısı, hep finansal kriz zamanlarında hatırlanır. Sonrasında bir sonraki krize kadar &ccedil;ok konuşulmaz. Bunun temel nedeni geliştirmiş olduğu ekonomik hipotezlerin krizleri analiz etmekte kullanılmasıdır. (Bakınız: Finansal İstikrarsızlık Hipotezi, &ldquo;Minsky Anı&rdquo;) Minsky&rsquo;ye g&ouml;re; &uuml;lkelerin ekonomik stabilite zamanları (makroekonomik verilerin d&uuml;zeldiği ya da deyim yerindeyse &ldquo;ekonomilerin d&uuml;zl&uuml;ğe &ccedil;ıktığı&rdquo; zamanlar) aslında bir sonraki krizin tohumlarının ekildiği zamanlardır. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; stabilite, g&uuml;veni doğurur. T&uuml;ketici g&uuml;veni, yatırımcıların, bankaların ve şirketlerin daha fazla risk alabilmesine olanak tanır. Zamanla bu riskler birikir, &ldquo;makro-şoklar&rdquo; ile beraber bir sonraki krizi hazırlar. Bu makro şoklar (farklı d&ouml;nemlerde farklı olaylardan oluşur), ekonomileri &ldquo;Minsky Anı&rdquo; na hazırlar. Bu mantıkla ilerlersek krizler ya g&uuml;venin en tavan yaptığı zamanların hemen sonrasında ya da fonlamanın aniden kesildiği zamanlarda ortaya &ccedil;ıkar. A) Bu fonlamanın kesilmesi BOJ, FED, ECB gibi k&uuml;resel merkez bankaları manevralarından oluşabileceği gibi, k&uuml;resel sermayenin y&ouml;n değiştirdiği makro-şoklardan dolayı da g&ouml;r&uuml;lebilir. B) Ya da t&uuml;ketici g&uuml;veninin azalma g&ouml;sterdiği ortamlarda, &uuml;lkelerdeki kredi talebinin d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;/ veya kredi talebindeki volatiliteden de anlaşılabilir. Şu anki tartışma k&uuml;resel piyasaların, Minsky d&ouml;ng&uuml;s&uuml;n&uuml;n neresinde olduğuyla ilgili. Nasıl ki ABD&rsquo;de konut krizinde neyin tetikleyici olduğunu biliyorduk, 2014&rsquo;te de Amerikan Merkez Bankası FED&rsquo;in bilan&ccedil;o k&uuml;&ccedil;&uuml;ltmesinin bu tetikleyicilerden bir tanesi olduğunu biliyoruz. Ama piyasa fiyatlamalarından da g&ouml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; &uuml;zere bu &ldquo;makro-şok&rdquo; biraz erken fiyatlandı. FED ile birlikte şu anda altını &ccedil;izebileceğimiz diğer makro-şoklar, &Ccedil;in b&uuml;y&uuml;mesinin yavaşlaması, ve Avrupa Merkez Bankası&rsquo;nın negatif faiz uygulamasına ge&ccedil;mesi olarak g&ouml;sterilebilir. Bir diğer taraftan, gelişmekte olan &uuml;lkelerdeki hanehalkının ortalamada tutturduğu kredi b&uuml;y&uuml;meleri de &ouml;nemle takip edilmesi gereken bir diğer g&ouml;sterge. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; fazla hızlanıp, fazla azalmaya başladığı zamanlar, Minsky d&ouml;ng&uuml;s&uuml;nden de anladığımıza g&ouml;re bir sonraki krizleri &ouml;nceden analiz etmede kullanılabilir. Nobel &ouml;d&uuml;ll&uuml; ekonomist Joseph Stiglitz&rsquo;in de Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve T&uuml;rkiye Odalar ve Borsalar Birliği&rsquo;nin (TOBB) İstanbul&rsquo;da ortak ger&ccedil;ekleştirdiği seminerde değindiği makro-riskleri de &ldquo;Minsky &ccedil;er&ccedil;evesinden&rdquo; yorumlamakta fayda var. Stiglitz&rsquo;e g&ouml;re bu makro-risklerden bazıları... 1) Avrupa ekonomisinin resesyona doğru gidiyor olması, 2) Fed in parasal genişlemesiyle b&uuml;y&uuml;yen finansal sekt&ouml;rlerinin &ouml;nlem alınmazsa tehlikeli olabileceği. Stiglitz ayrıca T&uuml;rkiye nin a&ccedil;ık ekonomisinin&rdquo; zor bir d&ouml;nemden ge&ccedil;tiğini ve bu şoklara karşı olduk&ccedil;a hassas olduğunu da vurgulayan bir ekonomist. Son bir not... ABD&rsquo;de bankaların verdikleri krediler, finansal krizden bu yana g&ouml;r&uuml;len en hızlı artışı kaydetmiş. Yanlış anlamayın, bu iyi bir şey. Ama Minsky&rsquo;nin &ccedil;er&ccedil;evesinden baktığımızda, &ldquo;Bir sonrakinin tetik&ccedil;isi mi?&rdquo; diye sorgulanıyor olduğunu artık siz de biliyorsunuz.