Sen de mi Spartaküs?

Ulak: Efendiniz İtalya Komutanı Marcus Licinius Crassus tan bir mesaj getirdim. En merhametli ekselansınızın isteği sayesinde hayatlarınız bağışlanacak! K&ouml;leydiniz ve k&ouml;le olarak kalacaksınız. Ancak, Spartak&uuml;s adlı k&ouml;leyi teşhis etmeniz şartıyla &ccedil;armıha gerilme cezasına &ccedil;arptırılmayacaksınız. Antoninus (Tony Curtis): Ben Spartak&uuml;s &uuml;m! Diğer K&ouml;lelerin hepsi sırayla: Ben Spartak&uuml;s &uuml;m! - Spartacus (1960) Stanley Kubrick Spartak&uuml;s ve birlikte savaştığı k&ouml;leler, neden orijinal planlarına sadık kalarak &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğe ka&ccedil;madılar da Roma&rsquo;ya, imparatorluğun kalbine y&ouml;nelip adeta intihar ettiler? Konu ego muydu yoksa bambaşka ve &ccedil;ok kahramanca bir ama&ccedil; uğruna mı &ouml;ld&uuml;ler? Spartak&uuml;s yaşasaydı iyi bir trader olabilir miydi? &ldquo;K&ouml;leydiniz ve k&ouml;le olarak kalacaksınız&rdquo; diye haber yollayan Crassus&rsquo;tan esinlenmiş olabilir mi Cem Karaca? Spartak&uuml;s &uuml;n M&Ouml; 73-71 de başlattığı isyan, Roma tarihinin en geniş &ccedil;aplı ve başarılı k&ouml;le isyanı olarak biliniyor. Spartak&uuml;s &uuml;n hikayesi g&uuml;n&uuml;m&uuml;ze kadar tarih&ccedil;iler, romancılar,film ve dizi yapımcıları tarafından geniş insan kitlelerine anlatıldı. &Uuml;nl&uuml; y&ouml;netmen Stanley Kubrick, 1960&rsquo;da &ccedil;ıkan filminde onu,baskıcı Roma İmparatorluğu&rsquo;na karşı başkaldıran bir &ouml;zg&uuml;rl&uuml;k savaş&ccedil;ısı olarak tasvir etti. Spartak&uuml;s, ondan &ccedil;ok &ouml;nce de sadece Fransız devriminin değil, Marx ve Rosa Luxemburg gibilerin ilham kaynaklarından biri haline gelmişti. Spartak&uuml;s ile aynı d&ouml;nem yaşamış olan &uuml;nl&uuml; tarih&ccedil;i Plutarch a g&ouml;re Spartak&uuml;s artık daha fazla k&ouml;le olmaya dayanamamış ve bir g&uuml;n &lsquo;&lsquo;yeter&rsquo;&rsquo; demiş bir insan. Spartak&uuml;s isyanı da aşağı yukarı bir kaza olarak başlamış. Orijinal planı başkaldırmak, &ouml;zg&uuml;rl&uuml;k savaş&ccedil;ısı olmak değil, sadece ka&ccedil;makmış. Ancak ihanete uğrayıp bu planları a&ccedil;ığa &ccedil;ıkınca, &ouml;zg&uuml;rl&uuml;kleri i&ccedil;in savaşmaktan veya infaz edilmekten başka se&ccedil;enekleri kalmamış. Yani aslında kendi halinde, &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;ne kavuşmak isteyen biriyken, şartlar onu tarihi bir kahraman haline getirmiş, Aslında gladyat&ouml;rler k&ouml;le olmakla birlikte k&ouml;leler arasındaki koşulları diğer grupların &ccedil;oğundan iyiydi. &lsquo;&lsquo;Panem et circenses&rsquo;&rsquo; yani &ldquo;Ekmek ve sirk&rdquo; siyaseti ile bir yandan halkın karnı doyuruluyor diğer yandan gladyat&ouml;rlerin birbirini &ouml;ld&uuml;rmesi veya tutsakların hayvanlar tarafından par&ccedil;alanması gibi canlı yayın &ldquo;eğlenceler&rdquo; ile aynı halkın oyalanması ve aklına sakıncalı fikirlerin gelmesi engelleniyordu. Siz de benim gibi Panem ismini daha &ouml;nce nerde duydum diye d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;yseniz cevap A&ccedil;lık Oyunları kitapları ve /veya filmleri olabilir. Hikayenin ge&ccedil;tiği &uuml;lkenin adı Panem bazı esrarengiz felaketler &ndash;ne olduğu asla s&ouml;ylenmiyor &ndash; sonrası Kuzey Amerika kıtasında kurulan yeni bir &uuml;lke. Roma&rsquo;da bu eğlendirme ve oyalama stratejisinde gladyat&ouml;rler &ouml;nemliydi ve halk nezdinde g&uuml;n&uuml;m&uuml;z&uuml;n profesyonel sporcu ve sanat&ccedil;ıları gibi &uuml;nl&uuml;yd&uuml;. Spartak&uuml;s de &ccedil;ok başarılı ve meşhur bir gladyat&ouml;rd&uuml;. Kim bilir, belki de devam etseydi bir g&uuml;n &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;n&uuml; satın alabilirdi. &Ccedil;ok nadir de olsa Sinoplu Diyojen ve Epictetus gibi &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;n&uuml; kazanan k&ouml;leler de vardı. Spartak&uuml;s filmlere konu oldu demişken, onun hayatını anlatmasa da Ridley Scott&rsquo;un &lsquo;&lsquo;Gladiator&rsquo;&rsquo; isimli filmi de kısmen tarihi ger&ccedil;eklere dayanır. Roma&rsquo;nın &ouml;nemli filozof kralı Marcus Aurelius&rsquo;un &ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml;n ardından tahta ge&ccedil;en Commodus&rsquo;un hikayesi, tarihi a&ccedil;ıdan ger&ccedil;ek&ccedil;i olsa da Russell Crowe&rsquo;un oynadığı Maximus rol&uuml; kurgusal veya en azından Spartak&uuml;s dahil birka&ccedil; tarihi karakterin birleşimi diyebiliriz. Maximus da Spartak&uuml;s gibi Roma askeriyken k&ouml;le oluyor ve gladyat&ouml;r olmaya zorlanıyor. Maximus&rsquo;un satıldığı gladyat&ouml;r okulunun sahibi Proximo, bir &uuml;st ligde m&uuml;cadele etmeye hazırlanan Maximus a yeteneklerinin iyi olduğunu ama bunun Roma da b&uuml;y&uuml;k arenada yeterli olmayacağını s&ouml;yler. Proximo kendisine seyircinin duygularını kazanması gerektiğini telkin eder. Maximus ilk başta trib&uuml;nlere oynama fikrinden hoşlanmaz. Ancak Proximo seyirci sevgisinin hayatını kurtaracağını, kendisinin de eski bir gladyat&ouml;r olduğunu ve pop&uuml;ler olduktan sonra İmparator Marcus Aurelius tarafından serbest bırakıldığını a&ccedil;ıklar. Ger&ccedil;ekten de Commodus, başarılı bir d&ouml;v&uuml;ş sonrası arenaya iner, gladyat&ouml;rlerinin liderinin Maximus olduğunu keşfeder. Buna rağmen seyircinin Maximus u ne kadar sevdiğini g&ouml;r&uuml;nce ona bir şey yapmaktan &ccedil;ekinir. Yani koskoca Roma İmparatoru, arkasındaki seyirci desteği olduğu i&ccedil;in bir k&ouml;leye herkesin ortasında zarar vermekten &ccedil;ekinir. Fakat &ccedil;oğu pop&uuml;ler sanat&ccedil;ı ve sporcunun tersine Spartak&uuml;s,&ccedil;ok başarılı olmasına rağmen seyircileri ve hayranlarıyla haşır neşir olmuyor, trib&uuml;nlere oynamıyordu. Pop&uuml;ler de olsa k&ouml;le olmayı ve insanları bu şekilde eğlendirmeyi kendine yediremiyordu belki de. Roma İmparatorluğu ise yavaş yavaş daha erdemli y&ouml;netimlerden, elitliğin b&uuml;y&uuml;k oranda maddi zenginlik ile &ouml;l&ccedil;&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; bir yer haline geliyordu. Yeni elitler ve imparatorluk y&ouml;neticileri de bu ortama uygun kişiler oluyordu. Bu d&ouml;nemin zirve noktalarından biri ise İmparator Caligula&rsquo;nın atı Incitatus&rsquo;u senatoya kons&uuml;l (milletvekili) yapması olduğunu s&ouml;yleyebiliriz. Yeni fetihlerin de barbar Cermenler gibi fakir topluluklara karşı veya g&uuml;&ccedil;lenen başka imparatorluklara karşı yapılması,ganimetlerin azalmasını ve savaşların da masraflarını karşılamamasını beraberinde getiriyordu. Paranın değerinin d&uuml;ş&uuml;r&uuml;lmesi yani altın ve g&uuml;m&uuml;ş oranlarının azaltılması da imparatorluğun d&uuml;ş&uuml;ş&uuml; ile eş zamanlı bir g&ouml;stergeydi. Zaman i&ccedil;inde Roma da &ouml;zg&uuml;r insanlardan daha fazla k&ouml;le oldu. Romalı vatandaşlar, eskiden yaptığı işler i&ccedil;in karın tokluğuna &ccedil;alıştırılan k&ouml;leleri gittik&ccedil;e daha fazla kullanıldık&ccedil;a ve Roma şehri &ccedil;evresindeki kırsal alanlar, &ccedil;ok zenginlerin b&uuml;y&uuml;k plantasyonlarında ikamet eden geniş bir k&ouml;le kolonileri ağı haline geldik&ccedil;e, işsizlik oranı keskin bir şekilde arttı. Sıradan Roma vatandaşının fakirleşmesi ve cahilleşmesi kol kola ilerliyordu. Roma&rsquo;nın zenginliği, gittik&ccedil;e daha dar bir azınlığın elinde toplanması ve gittik&ccedil;e artan gelir ve varlık eşitsizlikleri ekonomiyi darboğaza itiyordu. Bazı tarih&ccedil;ilere g&ouml;re de Roma İmparatorluğu&rsquo;nun yıkılmasında, &ouml;zellikle Augustus tarafından kurulan oligarşik otokrasiye ge&ccedil;iş sonrası artmaya başlayan ve gittik&ccedil;e u&ccedil;urum halini alan gelir dağılımı farkları &ouml;nemli rol oynadı. Spartak&uuml;s az sayıda k&ouml;le arkadaşı ile firar ettikten sonra &uuml;lke &ccedil;apındaki &ouml;zellikle tarlalarda &ccedil;alıştırılan bir&ccedil;ok k&ouml;le ka&ccedil;arak isyancılara katıldı. Roma senatosu, ilk başta t&uuml;m bunları bir tehditten &ccedil;ok rahatsızlık olarak değerlendirdi ve sorunu &ccedil;&ouml;zmek i&ccedil;in General Gaius Cluadius Glaber komutasındaki eğitimsiz askerlerden oluşan bir kuvvet g&ouml;nderdi. Fakat beklenmeyen oldu ve k&ouml;leler Roma g&uuml;&ccedil;lerini yendi. Ardından Publius Varinus&rsquo;un liderlik ettiği ikinci bir Roma ordusu da yenildi ve daha fazla k&ouml;le Spartak&uuml;s&rsquo;e katılmaya başladı. Spartak&uuml;s, artık 70 bin kişilik bir orduya h&uuml;kmediyordu. Art arda yollanan t&uuml;m Roma ordularını yenen Spartak&uuml;s artık Roma i&ccedil;in &ouml;nemli bir tehdit oluşturuyordu. Fakat Spartak&uuml;s &uuml;n Roma ya y&uuml;r&uuml;meye niyeti yoktu ve ordusunu İtalya nın kuzeyine &ccedil;ıkarmıştı. Buradan ordusunu lağvedecek ve k&ouml;lelerin &ouml;zg&uuml;rl&uuml;klerine ka&ccedil;ışlarını sağlamış olacaktı. Ordusu iyice b&uuml;y&uuml;yen Spartak&uuml;s, birliklerini ikiye ayırdı ve diğerinin başına yakın arkadaşı Crixus u getirdi. Fakat Roma, bir kez daha Spartak&uuml;s&rsquo;&uuml;n kendi yoluna yani &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğe gitmesine izin vermedi. Publicola komutasındaki Romalılar Crixus un kuvvetlerine saldırırken Clodianus da Spartak&uuml;s &uuml;n birliğine saldırdı. Crixus un kuvvetleri ağır kayıplarla geri p&uuml;sk&uuml;rt&uuml;ld&uuml; ancak Spartak&uuml;s, &ouml;nce Clodianus u ardından Publicola yı yendi.Fakat Crixus savaşta &ouml;ld&uuml;r&uuml;ld&uuml;. Rivayete g&ouml;re Spartak&uuml;s bunun &uuml;zerine 300 Romalı esiri &ouml;ld&uuml;rd&uuml;. Daha sonra da kalan Romalı esirleri kullanarak kendi gladyat&ouml;r g&ouml;sterilerini d&uuml;zenledi. Belki de hem arkadaşının &ouml;l&uuml;m&uuml; hem de ge&ccedil;mişte kendisine yaşatılan t&uuml;m onursuzlukların intikamını almak i&ccedil;in b&ouml;yle yaptı. &ldquo;Canavarlarla savaşan kişi dikkat etmelidir ki kendi bir canavara d&ouml;n&uuml;şmesin. Sen dipsiz bir kuyuya uzun uzun baktığında, dipsiz kuyu da sana bakar&rdquo; demiş Nietzsche. Bu gladyat&ouml;r g&ouml;sterisinden sonra Spartak&uuml;s, daha sonra kullanamadığı t&uuml;m vagonları ve malzemeleri yaktı ve 120 binden fazla piyade ve &ccedil;ok sayıda s&uuml;vari ile Roma ya doğru y&uuml;r&uuml;d&uuml;. Artık paniğe kapılmış olan ve k&ouml;le ordusu karşısında hezimetleri nedeniyle aşağılanmış hisseden Roma&rsquo;ya, gaddarlığı ile &uuml;n salmış Marcus Licinius Crassus liderliğinde bir orduya yenik d&uuml;şt&uuml; ve savaş meydanında &ouml;ld&uuml;. Spartak&uuml;s&rsquo;&uuml;n yenilgisinde en b&uuml;y&uuml;k nedenler hem Sicilya korsanlarının kendisine ihanet etmesi hem de Crassus&rsquo;un son derece sabırlı ve dolduruştan uzak taktiği ile Spartak&uuml;s ordusunu &ccedil;evrelemesi, arz hatlarını kesmesi ve yavaş yavaş a&ccedil;lığa mahkum etmesi sayılır. Fakat Roma&rsquo;nın sabrının t&uuml;kenmesi nedeniyle Pompey &ouml;nderliğinde bir ordu daha yollarlar. Nitekim aslında Crassus, Spartak&uuml;s &uuml; sahada yenmesine rağmen, zaferin kredisini savaş biterken yetişen Pompey alır. Spartak&uuml;s&rsquo;&uuml;n ordusundan esir d&uuml;şen binlerce asker ise Roma dan Capua ya kadar olan yolda &ccedil;armıha gerildi ve cesetleri, gelecekteki ayaklanmalara karşı ibret olsun diye yıllarca &ccedil;&uuml;r&uuml;meye bırakıldı. Sabredip buraya kadar okumuş olanların soracağını sanmıyorum ama i&ccedil;inizden &lsquo;iyi g&uuml;zel de bunlardan bize ne, nasıl hemen &ccedil;ok para yapacağız onu s&ouml;yle&rsquo;diyen varsa ona Bruce Lee&rsquo;den bir alıntı ile cevap vermek isterim: &ldquo;Kendi kendine yardımdan başka yardım olmadığı ger&ccedil;eğini kabul etmelisiniz. Aynı nedenden &ouml;t&uuml;r&uuml;, size kendinizi nasıl tanıyacağınızı s&ouml;yleyemem. Size ne yapmamanız gerektiğini s&ouml;yleyebilirim, ancak ne yapmanız gerektiğini s&ouml;yleyemem.&Ccedil;&uuml;nk&uuml; bu sizi belirli bir yaklaşımla sınırlandırır. Form&uuml;ller yalnızca &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml; engelleyebilir, dışarıdan dikte edilen re&ccedil;eteler yalnızca yaratıcılığı susturur ve sıradanlığı garanti eder. &Ouml;z-bilgiden doğan &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;n, bir form&uuml;le sıkı sıkıya bağlı kalmakla elde edilemeyeceğini aklınızda bulundurun; aniden &ouml;zg&uuml;rleşmeyiz, biz zaten &ouml;zg&uuml;r&uuml;z&rdquo; Savaş ile piyasalar arasında karşılaştırma yapılır ki bu &ccedil;ok doğru bir benzetme değil. Rekabet&ccedil;i m&uuml;sabaka daha doğru bir karşılaştırma. &Ouml;zellikle g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde gittik&ccedil;e daha kısa vadeli ve s&uuml;re&ccedil;ten ziyade sadece sonu&ccedil; odaklı performans &ouml;l&ccedil;mek Lehman benzeri bir&ccedil;ok &ouml;rnekte g&ouml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; gibi yanlış ve riskli. Buna rağmen, pop&uuml;ler hale gelmiş olması sonucu piyasalarda da spor ve sanatta da son m&uuml;sabaka sonucunuz kadar makbuls&uuml;n&uuml;z. Konumlanmanıza bağlı olarak b&ouml;yle olması sebebiyle de performans miyopluğu ve trib&uuml;n baskısı yaşamayanlar i&ccedil;in &ccedil;ok cazip fırsatlar &ccedil;ıkabiliyor. Aslında Ed Seykota&rsquo;nın dediği bir yerde doğru. Piyasa size ne isterse verir. Eğlenmek istiyorsanız eğlenirsiniz, en azından ilk başlarda. Kimisi de farkında olmadan belki de bilin&ccedil;altındaki değersizlik duygusu nedeniyle kendini sabote eder ve piyasada kaybederek aslında bilin&ccedil;altının isteğine kavuşmuş olur. Piyasalar bazı a&ccedil;ılardan ger&ccedil;ekten de &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğe giden yol olabilir ama başarma olasılıklarınızın ve bunun ne gerektirdiği konusunda ciddi ve samimi olmanız gerekiyor. Birka&ccedil; kişi &ouml;zg&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;ne kavuşurken Wall Street&rsquo;ten Greenwich Village&rsquo;a doğru giderken West Fourth Street yolu &ccedil;armıha gerilen ve yıllardır &ccedil;&uuml;r&uuml;yen g&ouml;r&uuml;nmez cesetlerle dolu. G&ouml;r&uuml;nmez olmalarının sebebi ise ibret olmasın diyedir. Cesetler iş i&ccedil;in iyi değildir. G&uuml;zel bir imaj vermez yani. Onun yerine zenginlik basamaklarını hızla &ccedil;ıkan her renkten ve ırktan ikonlar vardır. Hızlı ve kolay para da kazanabilirsiniz, bu size &ouml;zg&uuml;rl&uuml;k sağlar, mutluluktan havalara u&ccedil;arsınız, beyniniz dopamin serotonin fırtınası yaşar. &lsquo;&lsquo;Ben artık oldum&rsquo;&rsquo; dersiniz. &Ouml;zg&uuml;rl&uuml;k yetmez. &lsquo;&lsquo;Bana k&ouml;le gibi davranana g&uuml;n&uuml;n&uuml; g&ouml;stereceğim&rsquo;&rsquo; diyebilirsiniz. Sizce siz kral olmalısınız,paranın imparatoru olmalısınız. Zirvedesinizdir, o kadar rahat kazanıyorsunuzdur ki koca Roma orduları gelse vız gelir. Sonra para kaybedersiniz, canınız yanar, gururunuz incinir. Kaybımı &ccedil;ıkarmam lazım dersiniz, gereksiz riskler alırsınız daha da &ccedil;ok kaybedersiniz. Bir takım hayali d&uuml;şmanlar sizin başarınızı istemiyordur yoksa sizde bir problem yok diye d&uuml;ş&uuml;nmeye başlarsınız. D&uuml;şmanlarınız her yerdedir, sizi kıskanıyorlardır. Siz k&ouml;lelikten gelme bir kralsınız, hadlerini bildirmek istersiniz. Bir de bakmışsınız Roma&rsquo;yı fethetmeye, yakıp yıkmak i&ccedil;in yola &ccedil;ıkmışsınız.