Olası bir Suudi Arabistan - İran savaşı petrol fiyatlarını yükseltir mi, düşürür mü?

Olası bir Suudi Arabistan - İran savaşı petrol fiyatlarını y&uuml;kseltir mi, d&uuml;ş&uuml;r&uuml;r m&uuml;?2015 yılında piyasaları korkutan en &ouml;nemli d&ouml;rt risk neydi diye soracak olsanız, cevabım: &ldquo;1) Fed&rsquo;in faiz artırımı, 2) &Ccedil;in b&uuml;y&uuml;mesinin yavaşlaması, 3) petrol ve emtia fiyatlarının d&uuml;şmesi, 4) Suriye i&ccedil; savaşıyla artan jeopolitik riskler&rdquo;, olurdu. Bu soruya 2016 yılı i&ccedil;in de cevabım aynı. Dikkat ederseniz bu d&ouml;rt risk arasında neden &ndash; sonu&ccedil; ilişkisi de var. Peki k&ouml;k neden hangisi? Bana g&ouml;re hi&ccedil;birisi. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; bunlar neden değil sonu&ccedil;. Dahası, k&ouml;k neden birden fazla da olabilir. Misal: 1) Sovyetlerin dağılmasından sonra Rusya ve &Ccedil;in&rsquo;in kapitalist d&uuml;nyaya entegrasyonu ve &ouml;zellikle &Ccedil;in sayesinde oluşan &ldquo;k&uuml;resel tedarik zinciri ticareti&rdquo; yoluyla katma değer yaratma (hızlı b&uuml;y&uuml;me) d&ouml;neminin sona ermesi. 2) &Ccedil;in ekonomisinin yatırımdan t&uuml;ketime, kamudan &ouml;zele, aşırı d&uuml;zenlemeden piyasa dinamiklerine, imalat sanayinden hizmet sekt&ouml;r&uuml;ne doğru yapısal d&ouml;n&uuml;ş&uuml;m s&uuml;recine girmesiyle yavaşlamaya başlaması. 3) Maj&ouml;r merkez bankalarının &Ccedil;in ger&ccedil;eğini (s&uuml;rekli y&uuml;zde 10 &uuml;zerinde b&uuml;y&uuml;yemeyeceğini) kabullenmek yerine parasal genişlemeyle kendi ekonomilerine haksız avantaj sağlama gayreti i&ccedil;ine girmeleri. 4) Ruble &ndash; Yuan Bloku&rsquo;nun Dolar &ndash; Avro Bloku&rsquo;nu yıkmaya &ccedil;alışması ve ABD&rsquo;nin bu &ccedil;abayı etkisiz hale getirmeye &ccedil;alışması... Yazımızın başlığındaki soruya odaklanalım ve cevabı bulabilmek i&ccedil;in &Ccedil;in&rsquo;le başlayalım: Halen 50&rsquo;nin altında olan PMI verisi, aralık ayında da gerileyerek 48.2&rsquo;e d&uuml;şt&uuml;. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; &Ccedil;inli şirketlerin satışlarında &ccedil;ok ciddi bir problem var. O nedenle &uuml;retim son 8 ayda 7&rsquo;inci kez d&uuml;şt&uuml;. Talep sadece i&ccedil;eride değil, dışarıda da zayıf. &Ccedil;in ihracatı tam 10 aydır d&uuml;ş&uuml;yor. &Ccedil;in&rsquo;in b&uuml;y&uuml;yemesi esasen &Ccedil;in&rsquo;in b&uuml;y&uuml;yememesinin de bir nedeni. Yani bir t&uuml;r &ldquo;kovaryans sorunu&rdquo; var ortada. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; &Ccedil;in mal almayınca (misal demir cevheri) ona mal satamayan &uuml;lkeler de (misal Avusturalya) b&uuml;y&uuml;yemiyor ve &Ccedil;in mallarını eskisi kadar ithal edemiyor. &Ccedil;in bu sorunu &ouml;teden beri, Yuan&rsquo;ın değerini olması gerekenden daha d&uuml;ş&uuml;k tutarak &ccedil;&ouml;zmeye &ccedil;alışıyor. Bundan ABD &ccedil;ok rahatsız. IMF&rsquo;in Yuan&rsquo;ın SDR sepetine dahil edilmesi kararının arkasında, biraz da bu deval&uuml;asyonları durdurma isteği var.&Ccedil;in&rsquo;in Yuan&rsquo;ı neden deval&uuml;e ettiği a&ccedil;ık: 1) Maj&ouml;r merkez bankalarının uyguladığı parasal genişlemenin teşvik ettiği yatırım harcamalarıyla oluşan kapasite fazlası nedeniyle biriken şirket stoklarını eritmek (destocking), 2) Bu stokları eriterek elde edilecek hasılatla şirket bor&ccedil;larını &ccedil;evirebilmek ve azaltmak (deleveraging). 2015 yılının mart ayında &Ccedil;in Başbakanı (Premier) Li Keqiang Financial Times&rsquo;a şunu s&ouml;ylemişti: &ldquo;&Ccedil;in ulusal parasının daha fazla deval&uuml;e olmasını g&ouml;rmek istemiyoruz, &ccedil;&uuml;nk&uuml; ihracatı artırmak i&ccedil;in paramızın değerini d&uuml;ş&uuml;rmeye g&uuml;venemeyiz.&rdquo; Li Keqiang&rsquo;ın bu demecine rağmen, hatırlayın, ağustos ayında peş peşe Yuan deval&uuml;e edilmiş, hatta 24 ağustos g&uuml;n&uuml; bu nedenle Kara Pazartesi yaşanmıştı. Soru şu: Yuan&rsquo;ın deval&uuml;e edilmesi herkesi neden bu kadar korkutuyor? Konuyu T&uuml;rkiye&rsquo;den bir &ouml;rnekle a&ccedil;ıklayalım. Bir ABD&rsquo;li yatırımcının T&uuml;rkiye&rsquo;de bir banka hissesi aldığını d&uuml;ş&uuml;n&uuml;n. 1 Dolar 2.50 TL olsun. Hisseyi 7.50 TL&rsquo;ye, yani 7.50 / 2.50 = 3.00 ABD Doları&rsquo;na satın almış olsun. TL değer kaybetsin (deval&uuml;e olsun) ve 1 Dolar 2.75 TL&rsquo;ye &ccedil;ıksın. Birinci durumda hisse senedinin TL cinsinden değerinin sabit kaldığını varsayalım. TL&rsquo;nin değer kaybetmesi nedeniyle hissenin Dolar cinsinden değeri 7.50 / 2.75 = 2.73 Dolar&rsquo;a d&uuml;şer. Bu d&uuml;ş&uuml;ş&uuml; herkes &ouml;nceden hesaplayacağı ve hisse satışı yapacağı i&ccedil;in borsaya bir satış dalgası gelir. Ka&ccedil;ınılmaz olarak hissenin TL cinsinden değeri d&uuml;şer. İkinci durumda hissenin TL cinsinden değerinin 7 TL&rsquo;ye d&uuml;şt&uuml;ğ&uuml;n&uuml; varsayalım. Bu durumda hissenin dolar cinsinden değeri daha da d&uuml;şecek ve 7.00 / 2.75 = 2.55 Dolar olacaktır. Yani ABD&rsquo;li yatırımcı, TL&rsquo;nin değer kaybetmesi ve peşi sıra gelen satış dalgası nedeniyle hisse başına 3.00 &ndash; 2.55 = 45 cent zarar edecektir. Bu zarar kendi finansal tablolarına da yansıyacak, bu kez kendisinin Fiyat/Kazan&ccedil; oranı y&uuml;kselecek, dolayısıyla kendi hisse senedine satış gelecektir. İşte bu mekanizma (sistemik risk) nedeniyle Yuan&rsquo;ın değer kaybetmesi hemen Şanghay, Şenzen ve Hong Kong borsalarına satış getiriyor ve peşi sıra S&amp;P, DAX, vesaire hızla d&uuml;ş&uuml;yor. (D&uuml;n DAX&rsquo;taki hızlı d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;n bir başka nedeni daha vardı: ABD&rsquo;de Volkswagen hakkında, y&uuml;kl&uuml; bir miktarda para cezasıyla sonu&ccedil;lanması neredeyse kesin olan bir hukuk davasının a&ccedil;ılmış olması.) 2016 yılının ilk işlem g&uuml;n&uuml;ne &Ccedil;in&rsquo;in yavaşlaması (d&uuml;şen PMI verisi) ve CSE 300&rsquo;e gelen y&uuml;ksek satış nedeniyle 7 trilyon dolarlık Şanghay Borsası&rsquo;nın işleme kapatılması kararının yarattığı b&uuml;y&uuml;k bir endişeyle girdik. K&ouml;t&uuml; bir g&uuml;nd&uuml;. Bu endişeyi, Şii din alimi Al &ndash; Nimr&rsquo;in idam edilmesiyle İran &ndash; Suudi Arabistan arasında patlak veren gerilim de artırdı. Bu olay ve sonrasında yaşanan tatsız gelişmeler Suudi Arabistan&rsquo;ı da 2016 yılı i&ccedil;in en az &Ccedil;in kadar b&uuml;y&uuml;k bir siyah kuğu haline getirdi. A&ccedil;ıklayayalım:Suudi Arabistan &uuml;&ccedil; konuda ısrarcıydı 1) Petrol &uuml;retimini kısmamak (fiyatları d&uuml;ş&uuml;k tutmak), 2) Riyal&rsquo;in ABD dolarına bağlılığını s&uuml;rd&uuml;rmek ve 3) S&uuml;bvansiyonları s&uuml;rd&uuml;rmek.D&uuml;şen petrol fiyatları nedeniyle 98 milyar dolarlık rekor b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ığı veren Suudi Arabistan ge&ccedil;en hafta s&uuml;bvansiyonları azaltma kararı aldı. &Uuml;lkede elektrikten suya, doğal gazdan benzine kadar herşeye zam yapıldı. Y&ouml;netim, GSYH&rsquo;sının y&uuml;zde 15&rsquo;ini aşan b&uuml;t&ccedil;e a&ccedil;ığına &ouml;nlem olmak &uuml;zere 2016 yılı b&uuml;t&ccedil;esinde harcama kısıntıları, s&uuml;bvansiyonları daha da azaltma ve &ouml;zelleştirme t&uuml;r&uuml; bir dizi tedbir a&ccedil;ıkladı. Yani 3) numara patladı. Sıra 2) numaraya gelebilir mi korkusu var. İşte Cumartesi g&uuml;n&uuml; Şii din alimi El Nimr&rsquo;in idamı bu korkuyu tetikledi. Arap Baharı eylemlerini Suudi Arabistan&rsquo;da, en azından &uuml;lkenin petrol rezervlerinin &ccedil;oğunun bulunduğu ve 2.7 milyon Şii&rsquo;nin yaşadığı doğu kısmında (El Katif b&ouml;lgesi) &ouml;rg&uuml;tlemeye &ccedil;alışan ve gen&ccedil;liğinden tutuklandığı 2012 yılına kadar rejim karşıtı eylem ve keskin s&ouml;ylemleriyle bilinen El Nimr, İran&rsquo;a yakın bir Şii dini liderdir. Erkek kardeşinin oğlu, yani yeğeni Ali Muhammed de cezaevinde ve idam cezasıyla h&uuml;k&uuml;ml&uuml;. 17 yaşında Suudi Arabistan y&ouml;netimini protesto ettiği i&ccedil;in 2012 yılında tutuklanan ve 2014 yılında idam cezası alan Ali Muhammed halen 21 yaşında. Şayet o da idam edilirse işler &ccedil;ok daha fazla karışacak demektir. Korkulan şu: &Ccedil;in Yuan&rsquo;ı deval&uuml;e etmeye devam ederse petrol fiyatları daha da d&uuml;şer. Bank of America Merrill Lynch&rsquo;in yaptığı bir hesaba g&ouml;re petrol&uuml;n varil fiyatının 30 dolara inmesi Suudi Arabistan&rsquo;a ayda 18 milyar dolar rezerv kaybettiriyor. Bu hızda bir rezerv kaybına Suudi Arabistan&rsquo;ın dayanması m&uuml;mk&uuml;n değil. Bu durumda 30 yıldır s&uuml;re gelen Riyal&rsquo;in ABD Doları&rsquo;na bağlılığı devam edemez. Riyal hızla değer kaybeder. Yani, 2) numara da patlar. Şayet İran&rsquo;la bir sıcak &ccedil;atışma &ccedil;ıkarsa borcunu &ccedil;evirebilmek i&ccedil;in Suudi Arabistan 1) numarada daha da ısrarcı olur. Hatta İran&rsquo;a piyasa payını kaptırmamak i&ccedil;in &uuml;retimini daha da fazla artırır. Petrol fiyatları d&uuml;ş&uuml;nce herşeyin indirime girdiğini (Everything is on sale) daha &ouml;nce yazmıştık. Bu da enerji ve maden şirketlerinin hisse senetleri ve tahvillerinin tetikleyeceği b&uuml;y&uuml;k bir k&uuml;resel satış dalgasına, sonrasında temerr&uuml;t ve iflaslara yol a&ccedil;ar.Aklınıza şu gelmiş olabilir: Suudi Arabistan İran&rsquo;la savaşırsa savaşın finansmanı i&ccedil;in 1) numara da patlar. Yani Suudi Arabistan OPEC&rsquo;i toplar, &uuml;retimi kısma kararı alır, &ouml;te yandan taraflar birbirlerinin petrol &uuml;retim tesislerini yok eder, petrol fiyatları birden bire y&uuml;kselir ve borsalar coşar. Bu durumda şu sorulara da cevap bulmanız lazım: &Ccedil;in piyasasını hangi &uuml;lke kapar? Yuan &ndash; Ruble Bloku&rsquo;nun m&uuml;ttefiki İran mı, yoksa Dolar &ndash; Avro Bloku&rsquo;nun m&uuml;ttefiki Suudi Arabistan mı? Peki, &ldquo;petrol savaşları&rdquo; k&uuml;resel ekonomiye ne kadar zarar verdikten sonra? Bu işten Rusya ne kazanır? Hangi sonu&ccedil; ABD&rsquo;nin daha fazla işine gelir?