Helikopter para nedir? Neden yeniden gündemimizde?
İlk olarak hayatımıza 2008 finansal krizinde girdi. Çoğumuzun hafızalarına kazınan ve dönemin FEDBaşkanı Ben Bernanke’ye de “Helikopter Ben” lakabı takılmasına neden olan “Helikopter Para”; kısacadevlet harcamalarının; merkez bankaları tarafından karşılanması ve eğer amacına ulaşamazsa merkezbankasının doğrudan para yaratıp tüketiciye vermesi diye tanımlanabilir. Yani aslında merkez bankasıncayoktan var edilen para anlamına gelir. Artık gelinen noktada kavram doğrudan tüketiciye para verilmesianlamına geliyor. Çünkü zaman içerisinde tanımı kabuk değiştirdi ve yine seneler içerisinde heryavaşlayan ekonomiye karşı daha da alevlenen tartışmalara sebep oldu. Merkez bankalarınının 2008finansal krizinden bu yana finansal sisteme pompaladığı trilyonlarca dolar, euro, yen ve pounda ragmenküresel ekonomik büyümenin zaten yavaşlaması ve bir de üstüne küresel salgın eklenmesi, yavaşlayanbüyümeden öteye geçip; küresel resesyonu konuşmaya başlamamıza yol açtı. Teoriye göre; helikopterpara doğrudan tüketicilere dağıtılıyor; tüketiciler gelen bu parayla talep yaratıyor ve artan talep fiyatlarınyükselmesine sebep oluyor. Çünkü yavaşlayan ekonominin neticesinde deflasyon olarak bilinenfiyatlardaki düşüş; ekonomide uzun süreli durgunluk riskine sebep oluyor. Yani kısacası helikopter para;ekonomi durmasın diye yaratılan para anlamına geliyor.
2019 yılının Temmuz ayında Amerikan Merkez Bankası FED, on yıldan uzun bir sürenin ardından ilk kezfaizleri düşürdü. Yavaşlayan ekonomi riskine karşın borçlanma maliyetlerini de daha da düşürmeyehazırlanıyordu. Euro Bölgesi’nde doğan resesyon riskinden dolayı Avrupa Merkez Bankasından da benzerbir genişlemeci hamle bekleniyordu. Aslında bir çok ülkede ekonomi yönetimleri, vergileri düşürmekveya harcamalarını artırmak gibi mali teşviklere sıcak bakmadığı için topu yine merkez bankalarınaatıyordu. Bu dönemde ‘Helikopter Para’ yeniden gündeme geldi; çünkü merkez bankaları hali hazırdaniceliksel genişleme yapıyordu. Sonucunda tahvil piyasasında getiriler düştükçe düşüyor, borçlanmamaliyetleri gerilemesine rağmen ekonomileri bir türlü canlanmıyordu.
2008 küresel kriz döneminde FED Başkanı Ben Bernanke; bir merkez bankasının gerekirse enflasyonudurdurabileceğini söyleyerek; “Helikopter Para”ya başvurdu. Ancak ekonominin hız kesmesine engelolamadı. Başkanlığı sonrasında yine Ben Bernanke kaleme aldığı yazısında ise; `Helikopter Para`nın bazıanormal koşullar altında en iyi alternatif olarak yine de değerlendirilebileceğini söyledi. Bugünkütartışmalarda ise `Helikopter Para`nın vergi iadesi ile insanların bakiyesini yükseltmek anlamınagelebilecek bir tanıma sahip olduğunu düşünenler var. Ama aslında `Helikopter Para` merkez bankasıtarafından bir kereye mahsus para yaratılmasıdır.
Helikopter paranın önde gelen destekçileri; hisse senedi ya da tahvil piyasasında balon olarak gördükleriniceliksel genişleme yerine helikopter paranın daha az riskli olduğunu söylüyor. Aksini savunanlar ise;daha fazla para basmanın zenginin varlığını şişirmek ya da mevcutta sadece tasarruf edenlerin satın almagücünü düşürdüğünü söylüyor. Aynı zamanda mali teşvik yerine çok daha karmaşık bir yol olduğunudüşünenler de var. Ayrıca insanlar; bankaların ya da hükümetlerin desteğinin her zaman olduğuna dairbir kanıya sahip olurlarsa; `Helikopter Para`nın arzu edilenden çok daha yüksek bir enflasyon yaratmariski de var. Herşeyden önemlisi ise; küresel bir salgından bahsettiğimiz; aşısı ya da tedavisinin ne zamanbulunacağı bilinmediği içinde başarısız olabilir ve insanlar korkudan dışarı çıkamaz hale geldiğinde parabedava olsa bile insanların harcayacak yeri olmamasından dolayı başarısız olma ihtimali de göz ardıedilmemelidir.
Kriz döneminde ABD’nin uyguladığı bu politika; günümüzde yine virüsten kaynaklı kriz riskiyle karşıkarşıya kalan ülkelerde farklı şekillerde yer buluyor. ABD o dönem verdiği parayı artırdı ve bugün sadece
hanehalkının cebine 1000 dolarlık çek koymayı düşünürken; Amerika’nın izinden giden Avustralya veJaponya’da şuan `Helikopter Para`nın değerlendiriyor.
