"Tarım artık siyasetin merkezinde tartışılmalı"

Her ne kadar son d&ouml;nemde g&uuml;ndemde olsa da T&uuml;rkiye de tarım, &ccedil;evre ve iklim gibi konular olduk&ccedil;a sınırlı şekilde kamuoyunun dikkatini &ccedil;ekiyor. Bazı &uuml;r&uuml;nlerde rekolte kaybı ve buna bağlı olarak fiyat artışı ve gıda enflasyonu riski varsa tarım g&uuml;ndeme geliyor ve konuşup tartışıyoruz. Tarımı g&uuml;ndeme bazen iklim koşulları, bazen de jeopolitik risklerin yansımaları taşıyor. Onun dışında tarım, kamuoyu nezdinde &ccedil;ok fazla g&uuml;ndemde kendisine yer bulamıyor. Ne &uuml;retim politikasını oturup tartışıyoruz, ne de kalkınma modelinin i&ccedil;inde tarıma daha fazla yer a&ccedil;maya &ccedil;alışıyoruz. Kısa vadeli bakış a&ccedil;ısından kurtulup orta ve uzun vadede tarıma bakamıyoruz. O y&uuml;zden de tarımın i&ccedil;inde barınan kronik sorunları yıllardır olduğu yerde sayıyor; hatta her ge&ccedil;en zaman daha da b&uuml;y&uuml;k bir sorun olarak karşımıza &ccedil;ıkıyor. TEMA Vakfı Genel M&uuml;d&uuml;r&uuml; Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar, bu konuda farklı bir bakış a&ccedil;ısı sergiliyor. Boğazi&ccedil;i &Uuml;niversitesi&rsquo;nde iklim değişikliği, tarımsal kalkınma ve uluslararası ticaret konularında dersler veren Do&ccedil;. Dr. Karapınar, s&uuml;r&uuml;d&uuml;rlebilir kalkınma a&ccedil;ısından doğa, &ccedil;evre ve tarımı siyasetin merkezinde tartışılan konular haline getirmeye &ccedil;alıştıklarını s&ouml;yl&uuml;yor. Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar ile Bloomberg HT te yayınlanan Tarım-Analiz programındaki sohbetimizde &ouml;ne &ccedil;ıkan sorular ve verdiği cevapları paylaşıyoruz: Raporlarda, 2030-2050 lerdeki g&ouml;&ccedil;lerde artık iklimin etkisinin daha &ccedil;ok olacağı, &uuml;lkeler ve kıtalararası g&ouml;&ccedil;lerin daha yoğun yaşanacağı belirtiliyor. Bu &ouml;ng&ouml;r&uuml;lere katılıyor musunuz? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Suriye savaşı, m&uuml;lteci sorunu, gıda fiyatları tarımla bağlantılı olarak yoğun olarak konuştuğumuz alanlar. Bu sorunlarda doğayı, &ccedil;evreyle bağlantısını g&ouml;rebiliyoruz. &Ouml;rneğin Suriye deki m&uuml;lteci sorununun, 2006-2007 yılında &uuml;lkede yaşanan kuraklık merkezli bir sorun olduğunun altını &ccedil;iziyoruz &ccedil;&uuml;nk&uuml; Suriye de ciddi kuraklıklar yaşandı, iklim değişikliği kaynaklı kuraklıklardı bunlar. 1.5 milyondan fazla insan tarımı terketti, kırsal kesimlerden şehirlere g&ouml;&ccedil; etti ve bu &ccedil;ok ciddi bir siyasi gerginlik yarattı. Bu alanda yapılan akademik &ccedil;alışmalar da var ki bunların g&ouml;sterdiği şey, Suriye deki i&ccedil; savaşın tetikleyici nedenlerinden biri olarak iklim değişikliğini ortaya koyuyor. Haliyle doğayı, &ccedil;evreyi siyasette konuştuğumuz konuların dışında tutmak m&uuml;mk&uuml;n değil. Uzun vadede 2030 lara 2050 lere uzandık&ccedil;a bu sorunun daha da derinleşeceğini ve hepimizin hayatını etkileyen sorunlar haline geleceğinin altını &ccedil;iziyoruz. TEMA nın Eko-Siyaset Belgesi ndeki başlıklardan yola &ccedil;ıkarsak T&uuml;rkiye nin toprak politikası ile ilgili karnesi nasıl? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Rakamlara baktığımızda &ccedil;ok parlak olmadığını g&ouml;r&uuml;yoruz. T&uuml;rkiye, her yıl 2.4 milyon hektar civarında tarımsal araziyi kaybediyor. Bunun değişik nedenleri var. Bizim altını &ccedil;izmeye &ccedil;alıştığımız en &ouml;nemli nedenlerden biri tabiki erozyon. TEMA nın varlık nedenlerinden biri bu. Onun dışında toprağın tarım amacının dışında kullanılmasıyla ilgili kayıplar var. &Ouml;zellikle şehirleşme, sanayileşme alanında se&ccedil;imlerin bu alanda etkisini g&ouml;r&uuml;yoruz. Tabi bunu iklim değişikliği, ekonomik kalkınma ve n&uuml;fus artışına paralel olarak gıda fiyatlarının artışı gibi temel sorunlarla bağdaştırdığımız zaman sorunun boyutu da b&uuml;y&uuml;yor. Daha fazla tarımsal araziye, &uuml;retime ihtiyacımızın olduğu bir ortamda biz tarım arazilerini kaybediyoruz. Bir taraftan da su boyutu var. İki taraftan sıkışan bir gıda sorunuyla karşı karşıyayız. Tabi &ccedil;ok insan merkezci de yaklaşmamak lazım. Toprak dediğimiz şey yaşamın kaynağı. Binlerce, milyonlarca hayatın, canlının hayat kaynağı. Bu alanda T&uuml;rkiye nin karnesi &ccedil;ok parlak değil ne yazık ki. Ama d&uuml;nyada olduğu gibi T&uuml;rkiye de de paydaşların bu anlamdaki bilin&ccedil; seviyesi artıyor. Yaşanan toprak kaybı ile birlikte tarımsal araziler daha değerli hale geliyor. Bazı &uuml;lkeler, yatırım şirketleri ya da uluslararası fonlar farklı &uuml;lkelerde toprak satın almayı s&uuml;rd&uuml;r&uuml;yor. Bu trendi nasıl g&ouml;r&uuml;yorsunuz? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Bu trend &ouml;zellikle 2007 den sonra &ccedil;ok &ouml;nemli bir g&uuml;ndem maddesi haline geldi. Piyasa tabiriyle &ouml;zellikle Afrika ya da az gelişmiş &uuml;lkelerde yapılması planlanan toprak yatırımları &ouml;n plana &ccedil;ıktı. Bunun siyasi boyutları &ouml;n plana &ccedil;ıktı. &Ouml;rneğin Madagaskar gibi bazı &uuml;lkelerde bu konuda ciddi siyasi kırılganlıklar ortaya &ccedil;ıktı ve insanlar sokaklara d&ouml;k&uuml;ld&uuml;. &Ouml;b&uuml;r taraftan da tarım aslında bildiğiniz gibi 1980 lerden sonra &ouml;nemli anlamda yatırım &ccedil;ekemeyen bir sekt&ouml;r haline gelmişti. Pozitif tarafından baktığınız zaman da bunu bir yatırım olarak değerlendiren &uuml;lkeler, firmalar ortaya &ccedil;ıktı. Ama biz tabi ki insan etkisine bakıyoruz, sosyal alandaki etkilere bakıyoruz. Yereldeki insanları bu tip yatırımların nasıl etkilediğine bakıyoruz. &Uuml;retilen &uuml;r&uuml;nlerin ne olduğuna ve bunun nasıl kullanılacağına bakıyoruz. Tabi ki bu yatırımlar daha &ccedil;ok yatırımcı &uuml;lkelerin &ccedil;ıkarlarına y&ouml;nelik yatırımlardı. &Ouml;rneğin G&uuml;ney Kore... Madagaskar da &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k bir yatırım yapılacak, burada &uuml;rettiği &uuml;r&uuml;n&uuml; tekrar G&uuml;ney Kore ye ihra&ccedil; edecek. Madagaskar ın bu işten &ccedil;ıkarı ne, faydası ne? Bu konuda &ccedil;ok &ouml;nemli sorunlar vardı. &Ouml;zellikle oradaki yerli halk ve bu yatırımların doğaya olan etkisi anlamında &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k potansiyel sorunlar vardı. Bu alanda &ccedil;ok tabi dikkatli olup bu &uuml;lkelerin sivil toplum &ouml;rg&uuml;tleriyle birlikte bu etkileri &ouml;nceden &ouml;ng&ouml;r&uuml;p ona g&ouml;re bu yatırımları birebir değerlendirmeleri gerekir diye d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yorum. Gelecekte toprak ve su &uuml;zerindeki baskılardan dolayı, gıda g&uuml;venliğinden dolayı gıda savaşları ya da gıdayla ilgili krizleri belki de &uuml;lkeler arasında daha fazla konuşmaya başlar mıyız? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Evet, bu sorunları aslında halihazırda yaşıyoruz. 2007 yılında yaşanan gıda krizi de bunun en k&ouml;t&uuml; &ouml;rneğini bize g&ouml;sterdi. 1990 larda 2000 lerde gıda fiyatları durağan seyrediyordu. 2007 de birden y&uuml;zde 200 artışlar yaşadık. Bunun da en fazla yoksul insanları etkilediğini o d&ouml;nemde g&ouml;rd&uuml;k. 45 milyondan fazla insan yoksulluk sınırının altına indi &ccedil;&uuml;nk&uuml; yoksulların harcamalarının en temel kalemini gıda &uuml;r&uuml;nleri oluşturuyor. Afrika da bu y&uuml;zde 70 e varıyor. T&uuml;rkiye de y&uuml;zde 30 civarında. Gıda fiyatlarındaki artışın ciddi anlamda yoksullaştırıcı etkisi var. O d&ouml;nemde &uuml;lkeler arası ilişkilere baktığımız zaman da ciddi farklılaşmalar ve daha &ouml;nce yaşamadığımız şeyleri g&ouml;rd&uuml;k. &Ouml;rneğin uluslararası ticaretle bağlantılı ihracat yasakları gibi... Rusya, Hindistan gibi &ouml;nemli ihracat&ccedil;ı &uuml;lkeler, tarımsal &uuml;r&uuml;nlerde ihracata sınırlamalar hatta yasaklamalar getirdiler. Bu, &ouml;zellikle ithalat bağımlısı ya da ticaret bağımlısı &uuml;lkelerde ciddi anlamda kırılganlıklar yarattı ve riskleri &ccedil;ok y&uuml;kseltti. O d&ouml;nemde gıda herkesin ulaşmaya &ccedil;alıştığı, elinde olanın da elinde tutmaya &ccedil;alıştığı bir stratejik &ouml;nem arz etti. Gıdaya erişim ciddi anlamda rekabet unsuru olmaya başladı. İklim değişimi ile birlikte bunun daha da artarak devam edeceğini &ouml;ng&ouml;r&uuml;yoruz. Su, toprak kadar stratejik &ouml;nemde. T&uuml;rkiye su zengini bir &uuml;lke değil ve su &uuml;zerindeki stres artıyor. T&uuml;rkiye nin su politikalarına y&ouml;nelik karnesi nasıl? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Su tarafında zaten kronik anlamda bir sorunumuzun olduğunu s&ouml;yleyebiliriz. Su &uuml;zerinde ciddi baskılar var. Bir taraftan y&uuml;zde 70 civarında taze suyu kullanan tarım, &ouml;b&uuml;r taraftan şehirleşme, insanların kendi kullanımları artıyor. Ekonomik kalkınmayla bunun daha da artacağını &ouml;ng&ouml;r&uuml;yoruz. &Ouml;b&uuml;r taraftan da sanayinin ihtiyacı, her kullandığımız &uuml;r&uuml;nde bilgisayar, televizyon dahil ciddi anlamda bir su girdisi var. Bu da talebi artırıyor. Su &uuml;zerinde bir rekabet var. &Ouml;b&uuml;r taraftan su arzına baktığımız zaman burada ciddi engeller olduğunu, kısıtlamalar olduğunu ve bu kısıtlamaların giderek artacağını g&ouml;r&uuml;yoruz. 2050-2100 lere doğru baktığımızda yağışların daha da azalacağını g&ouml;r&uuml;yoruz ki &ouml;zellikle İ&ccedil; Anadolu, Akdeniz, G&uuml;neydoğu Anadolu gibi b&ouml;lgelerimiz bundan ciddi anlamda etkilenecek. Bu ne demek oluyor? Bir taraftan su arzıyla ilgili ciddi sıkıntılar yaşıyoruz, &ouml;b&uuml;r taraftan da su talebine olan artıştan bahsediyoruz. Su, T&uuml;rkiye i&ccedil;in en &ouml;nemli, en kritik varlıklardan biri ve bu alanda &ccedil;ok ciddi &ccedil;alışmalar yapmaya başlamamız gerekiyor. Tarımın genel sorunlarını konuşurken meralar karşımıza &ccedil;ıkıyor. Mera y&ouml;netiminde başarılı mıyız? Nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: 1920 lerde y&uuml;zde 56 civarında olan mera alanımız y&uuml;zde 19 lara inmiş. Bu &ccedil;ok &ccedil;arpıcı bir rakam. T&uuml;rkiye nin tarım alanlarını kaybetmesiyle meraların kaybını yanyana koyduğunuz zaman &ccedil;ok ciddi bir sorun ortaya koyuyor. Hayvancılık tarafı tabi ki &ccedil;ok &ouml;nemli &ouml;zellikle k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;aplı aile &uuml;reticileri, aile hayvancılığı anlamında meralar kritik &ouml;nemde. &Ouml;zellikle Doğu Anadolu gibi b&ouml;lgelerimiz i&ccedil;in s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir yaşam adına meralar &ccedil;ok kritik &ouml;nem arz eden bir varlık. Bu alanda ciddi kayıplar yaşandı. Şimdi bir de tabi ki işin biyo&ccedil;eşitlilik, doğa tarafı var. Biz merayı topraktan ayırmıyoruz ya da su, toprak, mera, ormanlaşma bunların hepsini entegre alanlar olarak d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. Bir taraftan kamu spotlarıyla bu alanları korumaya &ccedil;alışırken &ouml;b&uuml;r taraftan ge&ccedil;irdiğimiz y&ouml;netmeliklerle korumaya &ccedil;alışıyor gibi g&ouml;r&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z varlığın altını oyuyoruz. Bu alanda b&uuml;t&uuml;nsel yaklaşımlara ihtiya&ccedil; var. Biz, Toprak Koruma Kanunu ile birlikte meraların da korunmasını istiyoruz ve destekliyoruz. Bu konuda ciddi anlamda politik &ccedil;alışmalar ve gerekli noktada hukuksal m&uuml;cadeleler de yapıyoruz. Tarımda aile &ccedil;ift&ccedil;iliğinin yerini ve rol&uuml;n&uuml; nasıl g&ouml;r&uuml;yorsunuz? Kırsaldan kente doğru g&ouml;&ccedil; yaşanırken, aile &ccedil;ift&ccedil;iliğinin geleceği a&ccedil;ısından risk g&ouml;r&uuml;yor musunuz? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Bu alanda hem T&uuml;rkiye de hem d&uuml;nya genelinde ciddi riskler ve kırılganlıklar g&ouml;r&uuml;yoruz. Aile &ccedil;ift&ccedil;ilerinin &ouml;zellikle iklim değişikliği alanında adaptasyon kapasiteleri d&uuml;ş&uuml;k &ccedil;&uuml;nk&uuml; eğitim formasyonları biraz daha zayıf oluyor, sermaye formasyonları daha d&uuml;ş&uuml;k oluyor. Aile &ccedil;ift&ccedil;ilerinin teknolojiye, bilgiye erişim anlamında desteklenmeye ihtiya&ccedil;ları var. O anlamda kapasitelerinin de d&uuml;ş&uuml;k olduğunu biliyoruz. Son zamanlarda yayımlanan raporlarda aslında gıda g&uuml;venliği sorununun sadece şehir alanlarında bir sorun olmadığı, aynı zamanda kırsal alanda yaşayan insanların, bir yandan &ccedil;ift&ccedil;ilik yapan aileler i&ccedil;in de &ouml;nemli bir sorun haline geldiği ortaya &ccedil;ıktı. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; bu insanlar sadece &uuml;retmiyor aynı zamanda t&uuml;ketiyor. Buğday &uuml;retiyor ama pirin&ccedil; t&uuml;ketiyor; pirin&ccedil; &uuml;retiyor ama arpa t&uuml;ketiyor. Bu insanlar i&ccedil;in de gıda fiyatlarındaki artış aslında bir olanak değil onların da gıda g&uuml;venliği alanında kırılganlıklarını artıran bir durum olduğu ortaya &ccedil;ıktı. Kırsal alandaki k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;aplı &uuml;reticilerin şehirlere g&ouml;&ccedil; etmesi, &ccedil;ift&ccedil;ilikten &ccedil;ıkması hem &uuml;retim anlamında bir risk teşkil ediyor, hem de bu insanların şehre g&ouml;&ccedil;t&uuml;kten sonra yaşadıkları kırılganlıklar anlamında da bir sorun yaratıyor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; şehre geldikleri zaman kırılganlıkları artıyor, toprakla bağları kopuyor, gıda g&uuml;venliği anlamında &ccedil;ok ciddi sorun yaşıyorlar. &Ouml;zellikle yoksul haneler gelirlerinin &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k bir b&ouml;l&uuml;m&uuml;n&uuml; gıdaya harcıyor. Şehirde yaşamanın maliyeti giderek arttığı i&ccedil;in kırılganlıklar artıyor. Suriye de yaşanan olay da buna en g&uuml;zel &ouml;rnekti. K&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;aplı aile &uuml;reticileri tarımdan &ccedil;ıkmak zorunda kaldılar, şehirlere taşındılar, şehirlerde sosyal dayanışma ağları &ccedil;ok zayıf olduğu i&ccedil;in b&uuml;y&uuml;k etkilere maruz kaldılar. O bir siyasi gerginlik yarattı, siyasi tarafın da altını &ccedil;izmek lazım. Hem &uuml;retim anlamında, hem kırsal hayat, kırsal kalkınma anlamında, hem de şehir hayatı anlamında &ouml;nemli bir sorun bu. Bir &uuml;lkenin kalkınmasında tarımın rol&uuml;n&uuml; nasıl g&ouml;r&uuml;yorsunuz? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Tarımın rol&uuml;, tarihsel anlamda kalkınmada en merkezde olan rollerden biri. Bunun değişik boyutları var. Bir tarafta &uuml;retim, diğer tarafta t&uuml;ketim boyutu var. Bir tarafta ticaret boyutu var, &ouml;te tarafta diğer sekt&ouml;rlerle bağının g&uuml;&ccedil;l&uuml; olma noktasında diğer sekt&ouml;rleri destekleyici rol&uuml; var. Bu rollerin hepsi aslında g&uuml;n&uuml;m&uuml;zde &ouml;nemi artan bir şekilde devam ediyor. O y&uuml;zden de tarım, &ccedil;ok &ouml;nemli bir sekt&ouml;r haline geldi. 2007 gıda krizi, tarımın aslında ne kadar &ouml;nemli bir sekt&ouml;r olduğunu, kalkınmada ne kadar &ouml;nemli bir rol&uuml; olduğunun tekrar altını &ccedil;izdi. Hem T&uuml;rkiye de hem de d&uuml;nyanın diğer değişik yerlerinde 2007 sonrasında tarıma olan yatırımların yavaş yavaş arttığını g&ouml;r&uuml;yoruz. Bu alanda bir yeniden canlanmanın olmasını bekliyoruz ve &ouml;nemsiyoruz. Ancak bu yatırımların nerede olduğu, yatırım &ouml;nceliklerinin ne olduğu ve nasıl bir tarım yapmamız gerektiği konusunda &ouml;nceliklerin &ccedil;ok iyi belirlenip, gelecek projeksiyonların da ona g&ouml;re yapılması lazım. Bizim i&ccedil;in TEMA adına bu &ouml;rnek tarımın en belirleyici fakt&ouml;rleri s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarım. Bunun bir tarafında organik tarım var, bir tarafında iyi tarım var ama merkezde doğayla dost tarım olmalı. ABD, AB gibi bizim &ouml;nemli ihracat pazarlarımızda talep tarafına baktığımız zaman iyi tarıma, organik tarıma, s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarıma olan ihtiya&ccedil; ve talep giderek artıyor. T&uuml;rkiye, biraz &ouml;nce bahsettiğimiz k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;aplı tarım &uuml;zerinden de bu alanda &ccedil;ok &ouml;nemli bir avantajı elinde bulunduruyor. Bu tip tarım, &ldquo;niş tarım&rdquo; dediğimiz biraz daha spesifik sekt&ouml;rlerde yapabileceğiniz tarım yatırımları &ouml;zellikle k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;aplı tarım alanında &ouml;nem kazanıyor. Bu alanda T&uuml;rkiye &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k potansiyeller sunuyor. Ancak &ouml;nceliklerimizin, bu anlamda uzun vadeli &ouml;nceliklerimizin iyi belirlenip ortaya konulması lazım ve doğayı tarımın merkezine koymak istiyoruz. T&uuml;rkiye tarımsal kalkınmada nasıl bir model izlemeli? Tarımda &ouml;ncelikli olarak yapılması gereken yapısal reformlar neler? Do&ccedil;. Dr. Barış Karapınar: Bizce en temel yapısal reform, tarım desteklemeleriyle ilgili. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; T&uuml;rkiye aslında tarıma ciddi kaynaklar ayıran, bu alanda politika &ouml;nceliklerini uzun yıllardır bu kaynakları ayırma y&ouml;n&uuml;nde de belirlemiş bir &uuml;lke. Bu kaynaklar arttırılabilir de ama varolan kaynakları arttırmadan da bu destekleme kaynaklarının &ouml;nceliklerinin değiştirilmesi gerektiğini d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. &Ouml;zellikle TEMA olarak doğa merkezli tarımın, s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarımın T&uuml;rkiye de desteklenmesini istiyoruz ki biraz &ouml;nce bahsettiğim model de aslında bu şekilde oluşturulacak. Modern tarım tanımı da değişiyor, daha fazla trakt&ouml;r kullanmak, daha fazla g&uuml;bre, ila&ccedil; kullanmak artık modern tarımın tanımından &ccedil;ıktı. Daha s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarım, daha spesifik tarım, teknoloji girdilerini, iletişim teknolojilerini &ccedil;ok daha iyi, etkin kullanan tarım ve aile &ccedil;ift&ccedil;iliğini eğiten, modern anlamda destekleyen bir modelden bahsediyoruz. Bu anlamda stratejik ve yapısal se&ccedil;imlerin de bu y&ouml;nde geleceğin tarımı niteliğindeki s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir tarım y&ouml;n&uuml;nde yapılmasını istiyoruz.

"Tarım artık siyasetin merkezinde tartışılmalı"

Diğer Yazılar