Monsanto...

Tarım sekt&ouml;r&uuml; uluslararası arenada b&uuml;y&uuml;k bir &ccedil;arpışmaya sahne oluyor. Alman ila&ccedil; ve kimya devi Bayer, ABD li tohum ve tarım ilacı &uuml;reticisi Monsanto yu 66 milyar dolara satın aldı. Aylardır s&uuml;ren m&uuml;zakereler sonucu ilk teklif olan 62 milyar doları reddeden biyoteknoloji devi Monsanto, 69 milyar doların altındaki tekliflere sıcak bakmıyordu ancak son pazarlıkta 66 milyar dolar ile orta yol bulunmuş oldu. Hisse başına 128 dolar &ouml;deyen Bayer b&ouml;ylece d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k biyoteknoloji, tohum, ila&ccedil; &uuml;reticisi konumuna geldi. Bu satın almayla k&uuml;resel tohum ve tarım ilacı &uuml;retiminin y&uuml;zde 25 i Bayer in eline ge&ccedil;miş oluyor. Pazarın da yaklaşık y&uuml;zde 30 una hakim konuma geliyor. Bayer, ge&ccedil;en yıl toplan 51 milyar dolarlık satış ger&ccedil;ekleştirirken, bunun y&uuml;zde 30 luk kısmı tarım b&ouml;l&uuml;m&uuml;nden geldi. Monsanto nun ge&ccedil;en yılki satış rakamı ise 15 milyar dolar seviyesinde ger&ccedil;ekleşti. Son aylarda buna benzer hamleleri sekt&ouml;r&uuml;n diğer oyuncuları arasında da g&ouml;rd&uuml;k ve bu gidişle g&ouml;rmeye devam edeceğiz. Hatırlayacağınız &uuml;zere &Ccedil;inli ChemChina, daha &ouml;nce Monsanto nun satın alma teklifini reddeden İsvi&ccedil;reli tohum ve tarım ilacı şirketiSyngenta yı 43 milyar dolara satın alırken, Dow Chemicals ve DuPont şirketleri de 130 milyar dolarlık bir birleşme konusunda hissedarlarınonayını aldı. Hafta başında da Kanadalı g&uuml;bre devleri Agrium ve Potash Corporation birleşme kararı aldı. 21 milyar dolarlık yıllık gelire sahip iki şirketin birleşmesi ile 36 milyar dolarlık bir değerin ortaya &ccedil;ıkacağı hesaplanıyor. İşin &ouml;z&uuml; gıda g&uuml;venliği konusu gıda hakimiyeti savaşına d&ouml;n&uuml;şm&uuml;ş durumda. Tohum, pestisit, kimyasal g&uuml;bre ve biyoteknoloji sekt&ouml;r&uuml;nde k&uuml;resel pazar hacmi &ccedil;ok b&uuml;y&uuml;k olmasına karşın pastadan en b&uuml;y&uuml;k payı alan etkin oyuncu sayısı iki elin parmağını ge&ccedil;meyecek kadar az. Yani tam bir oligopol yapıdan bahsetmek m&uuml;mk&uuml;n. Monsanto, Dupont, Syngenta, BASF, Bayer ve Dow Chemical şirketleri sekt&ouml;rde 6 dev olarak nitelendiriliyor. Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) ve end&uuml;striyel tarım konusu g&uuml;ndeme geldiğinde akla ilk gelen şirketler bunlar. &Ouml;zellikle de Monsanto... Bahsettiğimiz oligopol yapı son d&ouml;nemdeki birleşme ve satın almalarla iyice daralıyor ve monopol bir yapıya doğru gidiyor. O y&uuml;zden bu şirketlere ve sekt&ouml;re aslında bir b&uuml;t&uuml;n olarak bakmak lazım. Yani konu sadece tohum değil. Puzzle par&ccedil;aları arasında tohumun yanısıra zirai ila&ccedil;lar, kimyasal g&uuml;breler ve biyoteknololi end&uuml;strisi ile tarım makine ve ekipman sanayisi de var. Peki ne kadarlık bir piyasadan bahsediyoruz? S&ouml;z konusu şirketler tarım sekt&ouml;r&uuml;ndeki girdiler a&ccedil;ısından stratejik &ouml;nemde olan 4 ana kolu deyim yerindeyse kontrol altında tutuyor. Bunlar tohum, tarım ila&ccedil;ları, kimyasal g&uuml;bre ve &ccedil;iftlik ekipmanları. Bahsedilen 4 ana kolun yıllık k&uuml;resel pazar hacmi ise 385 milyar doları aşıyor. Bunu biraz daha a&ccedil;alım... ETC Group un Aralık 2015 e ait raporuna g&ouml;re 6 şirketin domine ettiği ticarete konu k&uuml;resel tohum pazarının b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml; 40 milyar doları bulurken, tarım ila&ccedil;ları pazarı 55 milyar dolar seviyesinde. Tarım makine ve ekipmanlarının 116 milyar dolarlık pazara sahip olduğu sekt&ouml;rde, kimyasal g&uuml;bre pazarının yıllık hacmi de 175 milyar doları buluyor. Her ne kadar bu rakamların toplamı 385 milyar dolarlık bir pazarı ortaya &ccedil;ıkarsa da rapordaki s&ouml;z konusu rakamların 2013 yılı değerleri olduğunu hatırlatmakta fayda var. Bug&uuml;n itibariyle s&ouml;z konusu pazar hacminin &ccedil;ok daha yukarılarda olduğunu tahmin etmek g&uuml;&ccedil; değil. Verileri biraz daha somutlaştırmak a&ccedil;ısından şu bilgileri de paylaşmakta fayda var. Bahsettiğimiz 6 şirket k&uuml;resel tarım kimyasalları piyasasının yaklaşık y&uuml;zde 75-80 ini kontrol ediyor. Ticarete konu tohum piyasasının y&uuml;zde 65 e yakınını elinde bulunduran 6 şirket kontrol&uuml;ndeki oligopol yapı, tohum ve tarım ila&ccedil;larına y&ouml;nelik &ouml;zel şirket Ar-Ge piyasasının da yaklaşık y&uuml;zde 75&rsquo;ine hakim konumda. Bu noktada ETC Group un raporunda yer alan tarım ekonomistlerinin uyarısı dikkat &ccedil;ekici. 4 şirket, piyasanın y&uuml;zde 40 tan fazlasını kontrol ediyorsa ortaya rekabet engelleyici ve inovasyonu kısıtlayıcı bir yapı ortaya &ccedil;ıkıyor. Ancak ticari tohum, tarım kimyasalları ve tarım ekipmanları sekt&ouml;r&uuml;nde sadece 3 şirket pazarın y&uuml;zde ellisinden fazlasına hakim konumda. Yani piyasada adil ve rekabet&ccedil;i bir ortamdan bahsetmek m&uuml;mk&uuml;n değil.. Olduk&ccedil;a g&uuml;&ccedil;l&uuml; lobiye sahip olan bu şirketler, &uuml;lkelerin i&ccedil; tarım politikalarını etkilerken uluslararası d&uuml;zeydeki ticaret ve tarım anlaşmalarında da başrol&uuml; oynuyor. Buna da en somut &ouml;rnek olarak ABD ile Avrupa arasında devam eden Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) anlaşmasını g&ouml;stermek m&uuml;mk&uuml;n. Şu ger&ccedil;ek ile y&uuml;zleşmek gerek. D&uuml;nyanın hangi b&ouml;lgesine bakarsak bakalım Monsanto benzeri şirketlerin b&uuml;y&uuml;d&uuml;ğ&uuml; bir pazarda k&uuml;&ccedil;&uuml;k aile işletmesi ya da &uuml;reticilerinin para kazanması, tarımda kalabilmesi &ccedil;ok zor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; bu şirketlerin tarıma bakış a&ccedil;ısı b&uuml;y&uuml;k &ouml;l&ccedil;ekli end&uuml;striyel şirket odaklı. Bu da aile işletmesi olarak tanımlayabileceğimiz &ccedil;ift&ccedil;i ve &uuml;reticilerin g&uuml;&ccedil;s&uuml;zleşmesi, yoksullaşarak tarımdan kopma s&uuml;recini hızlandırıyor. O y&uuml;zden Bayer in Monsanto yu satın almasını herhangi bir şirket birleşme-satın alması olarak g&ouml;rmek eksik ve yanlış olur. BBC ye konuşan Warwick &Uuml;niversitesi İşletme Fak&uuml;ltesi nden John Colley, Bayer in tarım sekt&ouml;r&uuml;nde Frankenstein ın canavarı olarak anılan Monsanto yu satın alması sonucu sunulan tohum &ccedil;eşitliliğinin azalacağını ve fiyatların y&uuml;kseleceğini &ouml;ng&ouml;r&uuml;yor. Colley, Monsanto nun piyasa değerinin y&uuml;zde 45 &uuml;zerinden bir fiyattan satın alındığını ifade ederek yatırımın makul hale gelebilmesi i&ccedil;in tohum fiyatlarında artışın ka&ccedil;ınılmaz olduğunu s&ouml;yl&uuml;yor. Bu konu &ccedil;ok uzun ve derin.. GDO, tohum, kimyasal g&uuml;bre ve tarım ilacı sekt&ouml;r&uuml;ne y&ouml;nelik gelişmeleri yakından izlemeye ve yazmaya devam edeceğiz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Monsanto...

Diğer Yazılar