Gıda Komitesi ne yapmaya çalışıyor?

Buğday, mısır, arpa gibi hububat &uuml;r&uuml;nleri ile canlı hayvan ve karkas et ithalatında g&uuml;mr&uuml;k vergisinin d&uuml;ş&uuml;r&uuml;lmesi kamuoyunda olduk&ccedil;a tartışma yarattı. Tarımdaki kronik sorunların ithalatla, kısa vadeli, g&uuml;nl&uuml;k politikalarla &ccedil;&ouml;z&uuml;lmeyeceğini daha &ouml;nceki yazılarımızda sık sık dile getirmiştik. Orta ve uzun vadeli politikanın gerekliliği ve yapısal reform ihtiyacı da herkesin hem fikir olduğu bir nokta. Bu konuda tartışmaların odağındaki Gıda Komitesi ne de kulak vermek istedik. Gıda Komitesi nde bulunan isimlerle son alınan kararların gerek&ccedil;elerini ve neyin hedeflendiğini konuştuk. Komite den 3 farklı isimle yaptığımız g&ouml;r&uuml;şmelerde aldığımız notları sizlerle paylaşalım. Gıda Komitesi yetkilileri şu yorumda bulunuyor: &ldquo;T&uuml;rkiye de tarımın vergi duvarlarıyla &ccedil;ok yoğun korunduğu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; i&ccedil;in sanki burada atılacak her adımın her iki y&ouml;nde de derhal temel ve radikal bir etki oluşturabileceği algısı hakim. Adım atıldığında hemen fiyatlar d&uuml;şecekmiş ya da &uuml;retici hemen bundan olumsuz etkilenecek gibi bir algı var.&rdquo; Konuştuğumuz kaynaklar kamuoyunda &ouml;ne &ccedil;ıkan 4 arg&uuml;mana dikkat &ccedil;ekiyor ve bu konularda a&ccedil;ıklama yapma gereği duyuyor. Arg&uuml;man 1: &ldquo;Vergiler d&uuml;ş&uuml;r&uuml;ld&uuml;, koruma duvarları ortadan kaldırıldı&rdquo; Bu arg&uuml;mana karşı Gıda Komitesi ndeki isimler şu a&ccedil;ıklamayı yapıyorlar: &ldquo;Aslında yapılan şey, aşırı y&uuml;ksek vergilerin makul koruma seviyesine &ccedil;ekilmesi. Biz şu an fiyatları d&uuml;ş&uuml;rmek i&ccedil;in ithalatı kolaylaştırabilecek bir vergi indirimine gitmiyoruz. Bizim yaptığımız şey ihracat bacağı da olan yeni bir dış ticaret modeline ge&ccedil;mek.&rdquo; &ldquo;Bu modelin mantığı nedir?&rdquo; diye sormadan hemen cevap veriyorlar: &ldquo;Bu dış ticaret modelinin mantığı, &ouml;yle bir optimal denge yakalayalım ki hem &uuml;retici beklentileri hem de t&uuml;ketici tarafında fiyatlar makul bir seviyede olsun.&rdquo; Peki g&uuml;mr&uuml;k vergi oranları nasıl belirlendi? Gıda Komitesi olarak yaptıkları &ccedil;alışmaları anlatırken şu tespitte bulunuyorlar: &ldquo;B&uuml;t&uuml;n &ccedil;alışmalar sonucu şunu g&ouml;rd&uuml;k. Y&uuml;zde 130 lardaki bir vergi duvarı &uuml;reticiyi korumuyor. Yıllar i&ccedil;erisinde de b&uuml;t&uuml;n analizlerimiz bize net olarak g&ouml;steriyor ki aslında aradaki fark, g&uuml;mr&uuml;k duvarları artırıldığında da ithalat kısıldığında da &uuml;reticinin toplam değerden elde ettiği payı artırmıyor. Mevcut fiyatları belirlerken maliyetlere baktık, kar marjına, olası enflasyon farkına ve fiyat seviyesine baktık. Buradan yola &ccedil;ıkarak Gıda Komitesi ndeki ilgili kurumların &ccedil;alışması ile bir vergi oranı belirlendi. Bu vergi oranı zaten mevcutta, hali hazırda piyasadaki fiyatları tutup &uuml;zerine ilave bir alanda bırakabilecek bir vergi oranı. Bu ilave, aşırı dediğimiz kısım, ge&ccedil;mişte sadece fiyatta dalgalanmalara, her fiyat dalgalanması da stok&ccedil;ulara ve aracılara yarıyor.&rdquo; Peki aracı ve stok&ccedil;uya karşı bu model nasıl bir &ouml;nlem i&ccedil;eriyor? &Uuml;reticinin istediği tek şeyin kendi maliyetlerini &ccedil;ıkarabileceği, makul bir kar elde edebileceği ve enflasyona ezilmeyeceği fiyat istikrarı olduğunu belirten Gıda Komitesi nde yer alan kaynaklar şunu s&ouml;yl&uuml;yor: &ldquo;&Uuml;retimi ayakta tutacak şey, aşırı korumacı g&ouml;r&uuml;nen g&uuml;mr&uuml;k duvarı değil. Tam tersine bu oranlar &ouml;yle bir noktada olsun ki fiyatlarda b&uuml;y&uuml;k oynaklıklar yaşanmasın ve o istikrarla birlikte aracı ve stok&ccedil;uların elini uzatabileceği alan ortadan kalksın. Kısacası oynaklığı ortadan kaldıralım.&rdquo; 3 isim de Gıda Komitesi nin yapmak istediği şeyi en kısa ifadeyle &ldquo;&ouml;ng&ouml;r&uuml;lebilirliği artırmak&rdquo; olarak &ouml;zetliyor. Arg&uuml;man 2: &ldquo;Vergi d&uuml;ş&uuml;r&uuml;ld&uuml;, &uuml;retici mağdur oldu&rdquo; Bu tarz bir yaklaşımın teknik olarak yanlış olduğunu savunan kaynaklar, &ldquo;B&uuml;t&uuml;n bu analizler sonucu belirlenen oranlar, &uuml;reticinin kar elde edip, enflasyona karşı ezilmeyeceği bir oran. Bu model aynı zamanda fiyatta da &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nem i&ccedil;in doğru planlama yapabilmesi i&ccedil;in bir imkan sağlayacak. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; net olarak &uuml;reticinin elde ettiği k&acirc;rı koruyup artırabilecek bir modelden bahsediyoruz&rdquo; diyor. O y&uuml;zden alınan bu kararlara bir b&uuml;t&uuml;n model olarak bakılması gerektiği &uuml;zerinde duruyorlar. Gıda Komitesi olarak konunun insani ve sosyal boyutunun da farkında olduklarına vurgu yapan yetkililer, &ldquo;Ciddi bir &uuml;retici kesimi var. &Uuml;reticinin hakettiğini almadığını d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz&rdquo; diyor. Arg&uuml;man 3: &ldquo;Sorunu ithalatla &ccedil;&ouml;zmeye &ccedil;alışıyorlar&rdquo; Gıda Komitesi nin &ccedil;alışmalarının sadece ithalat kararları ekseninde değerlendirilmesinin adil olmayacağını savunan Gıda Komitesi yetkilileri, &ldquo;Bu yıl fiyatlar arttı, ithalatı artıralım, ihracatı azaltalım, demiyoruz. İhracata y&ouml;nelik teşvikler i&ccedil;in de eş zamanlı &ccedil;alışıyoruz. Gıda Komitesi olarak konuya b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l bir a&ccedil;ıdan yaklaşıyoruz&rdquo; yorumunda bulunuyor. Gıda Komitesi nin &ccedil;alışmalarının &ccedil;oğunluğunun &uuml;retim teşviğine y&ouml;nelik olduğunu kaydeden yetkililer, &ldquo;&Uuml;retici birlikleri ile ilgili &ccedil;alışmalar yapılıyor. Lojistik konusunda farklı &ccedil;alışmalarımız bitmiş durumda. Bu alandaki teşvikler &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki hafta hayata ge&ccedil;irilecek. &Uuml;retimden lojistiğe kadar &ccedil;ok geniş bir alanda tedbirler alınıyor&rdquo; diyor. Yapısal meselelerdeki esas zorluğun da bu noktada olduğunu belirten kaynaklar şunu s&ouml;yl&uuml;yor: &ldquo;Aynı anda bir &ccedil;ok alanı d&uuml;zenlemeniz, bir &ccedil;ok alana dokunmanız gerekiyor. Ama oluşturabildiği etki zamana yayıldığı i&ccedil;in bazıları daha &ccedil;abuk g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor ama b&uuml;t&uuml;n resmi g&ouml;rmek zaman alıyor.&rdquo; Arg&uuml;man 4: &ldquo;Tam hasat zamanı vergiler indirildi, &uuml;retici mağdur edildi&rdquo; İthalat konusunun h&acirc;l&acirc; izne bağlı olduğunu hatırlatan yetkililer, fiyat gelişmelerine g&ouml;re Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın bu konudan sorumlu olarak karar alacağını ve adım atacağını s&ouml;yl&uuml;yor. Bunu daha dinamik şekilde ve &uuml;retici lehine kullanabilmek i&ccedil;in Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ile Et ve S&uuml;t Kurumu nun (ESK) yapısının g&uuml;&ccedil;lendirilmesi i&ccedil;in de adımlar atıldığını kaydeden yetkililer, yakında bu kararların da uygulamaya ge&ccedil;eceğini belirtiyor. Eğer b&uuml;t&uuml;n bileşenler birlikte koordine edilmezse bunun faydadan &ccedil;ok sıkıntı oluşturabileceğinin de farkında olduklarını kaydeden yetkililer, &ldquo;Bu uygulamalar diğer tedbirlerle birlilkte eş zamanlı olarak hayata ge&ccedil;erse piyasa mekanizmasını daha rekabet&ccedil;i hale getirip, &uuml;reticinin de payını artıracak bir noktaya taşımayı hedefliyoruz. Gıda konusunda b&uuml;t&uuml;n aşamalarda yapısal adımların ve piyasa mekanizmasının &ccedil;alışması i&ccedil;in gerekli tedbirlerin alınması gerekiyor. Aksi takdirde herhangi bir yer aksarsa nihai sonucu alamayacağımızı biliyoruz&rdquo; diyorlar. Tarımda verimlilik ve elde edilen değerin paylaşımı konusundaki sorunların da farkında olduklarının altını &ccedil;izen yetkililer, &ldquo;Gıda Komitesi olarak stratejik kararların alınması gerektiği konusunda farkındayız. Gıda Komitesi olarak yapıcı eleştirilerden de faydalanıyoruz ama &ccedil;ok ezberci bir dil ve yaklaşım bu s&uuml;reci baltayabilir&rdquo; yorumunda bulunuyor. Rekabet Kurumu nasıl bir rol &uuml;stlenecek? Gıda Komitesi nden yetkililerle konuşurken konu piyasaları domine ettiği iddia edilen bazı b&uuml;y&uuml;k oyunculara geldi. Konuştuğumuz yetkililer, &ldquo;Rekabet Kurumu, fiyat oluşum mekanizmasına ve rekabeti ihlal edici bir şey olup olmadığına Gıda Komitesi nin y&ouml;nlendirmesi ile bakıyor&rdquo; diyor. &Ouml;zellikle hep tartışma konusu olan tedarik&ccedil;i-aracı firmaların, bundan sonraki d&ouml;nemde Rekabet Kurumu tarafından daha yakın bir markaja alınacağını s&ouml;ylemek yanlış olmaz. Gıda Komitesi nde yer alan kaynaklarımızla konuştuğumuzda bu alanda da Rekabet Kurumu nun bundan sonraki s&uuml;re&ccedil;te daha aktif bir rol &uuml;stleneceği izlenimi edindik. Zaten başta G&uuml;mr&uuml;k ve Ticaret Bakanı B&uuml;lent T&uuml;fenkci olmak &uuml;zere yetkili isimlerden de bunun &ouml;nc&uuml; mesajları ve sinyalleri gelmişti. Gıda Komitesi nin iletişimi başarılı mı? Bazen yaptıklarınızdan &ccedil;ok onu anlatmak daha da &ouml;nem kazanıyor. Bu konuda yakın d&ouml;neme kadar kapalı bir kutu gibi &ccedil;alışan Gıda Komitesi yaptığı &ccedil;alışmalar hakkında kamuoyunu artık kısmen de olsa bir şekilde bilgilendiriyor. Konuştuğumuz yetkililer de bu konuda bir &ouml;zeleştiride bulunuyor. Kamuoyundaki tartışmalar ve tepkiler &uuml;zerine Gıda Komitesi nin daha iyi bir iletişim yapması gerektiğinin ortaya &ccedil;ıktığını kaydeden yetkililer, &ldquo;Yaptığımız &ccedil;alışmaları daha iyi bir bi&ccedil;imde anlatabilmemiz gerekiyor. Bu eşiği doğru bir iletişimle ge&ccedil;ebilir ve dinamik dış ticaret modelini diğer tedbirlerle birlikte hayata ge&ccedil;irebilirsek muhtemelen 1 yıl sonra &ccedil;ok farklı bir yerde olacağız&rdquo; diyorlar. Tartışmalar s&uuml;rerken Gıda Komitesi nden yetkililerin de konuya bakış a&ccedil;ılarını ve a&ccedil;ıklamalarını olduğu gibi, yorumsuz şekilde sizlerle paylaşmaya &ccedil;alıştık. Yorumu size bırakıyoruz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Gıda Komitesi ne yapmaya çalışıyor?

Diğer Yazılar