Balıkçılıkta 'genetik daralma' tehdidi

Vira bismillah diyerek 1 Eyl&uuml;l de denizlerde av sezonu başladı. Ge&ccedil;en sezonun &ccedil;ok bereketli ge&ccedil;tiğini s&ouml;ylemek zor. Zira T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re su &uuml;r&uuml;nleri &uuml;retimi 2016 da bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re y&uuml;zde 12,4 azaldı. &Ouml;te yandan son yıllarda avcılık yoluyla elde edilen balık miktarı hızla d&uuml;şerken, k&uuml;lt&uuml;r balık&ccedil;ılığı olarak bilinen yetiştiriciliğin oranı artıyor. T&uuml;rkiye de 2000 li yıllarda toplam &uuml;retimde avcılığın payı y&uuml;zde 87, yetiştiricilik ise y&uuml;zde 13 seviyelerindeyken 2016 da avcılık y&uuml;zde 57, yetiştiricilik de y&uuml;zde 43 paya sahip durumda. Yıldan yıla değişmekle birlikte yetiştiriciliğin toplam &uuml;retimdeki payı denizlerdeki &uuml;r&uuml;nlerin azalmasıyla birlikte neredeyse yarı yarıya. Gelin fotoğrafa daha geniş bir a&ccedil;ıdan bakalım. Son 15 yılda yetiştiricilikten elde edilen balık miktarı y&uuml;zde 277 artmış ama aynı d&ouml;nemde avcılıkla elde edilen balık miktarı y&uuml;zde 31 azalmış. Yani su &uuml;r&uuml;nleri tarafında arz-talep dengesi nasıl sağlanıyor derseniz cevabı aslında k&uuml;lt&uuml;r balık&ccedil;ılığında gizli. Biz konunun ekonomik boyutundan &ccedil;ok ekolojik boyutuna dikkat &ccedil;ekmek istiyoruz. Tıpkı toprakta olduğu gibi suda da s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir &uuml;retimin yolu ekosistemdeki dengelerin korunması ve kollanmasına bağlı. Zira balık stoklarındaki azalma kadar balık t&uuml;rlerinin nesli de tehlike altında. Yani genetik daralma riski ile karşı karşıyayız. Bunun tek bir nedeni yok. Aşırı ve bilin&ccedil;siz avlanma, y&uuml;ksek balık&ccedil;ılık kapasitesi, ileri teknoloji gibi nedenlerin yanında k&uuml;resel iklim değişikliği, deniz kirliliği ve istilacı t&uuml;rlerin T&uuml;rkiye sularına giriş yapması gibi fakt&ouml;rlerin birleşimi sonucu balık t&uuml;rleri ve sayısında ciddi azalmalar s&ouml;z konusu. Eko-sistemde kaybolan bir t&uuml;r, bununla beslenen diğer t&uuml;rlerin yaşamını da olumsuz y&ouml;nde etkiliyor ve ortaya domino etkisi yaratan bir hasar tablosu &ccedil;ıkıyor. İşte bu y&uuml;zden bilim insanları mutlaka eko-sistem yaklaşımlı balık&ccedil;ılık y&ouml;netiminin uygulanması gerektiği g&ouml;r&uuml;ş&uuml;nde. Ama bug&uuml;n T&uuml;rkiye de halen yasadışı, kayıtdışı ve kuraldışı avcılık s&ouml;z konusu. T&uuml;m bunların sonucunda ortaya &ccedil;ıkan tablodan bir ka&ccedil; &ouml;rnek paylaşalım. Marmara da, Karadeniz de orkinos ve kılı&ccedil;, kaybolan balıklar arasında yer alıyor. Deniz memelileri hızla azalıyor. Artık denizlerde eski sıklıkta fok g&ouml;rmek m&uuml;mk&uuml;n değil. T&Uuml;İK verilerine baktığımızda avlanan bir &ccedil;ok balık t&uuml;r&uuml;n&uuml;n sayısında yıllar i&ccedil;inde ciddi azalışlar g&ouml;ze &ccedil;arpıyor. Mesela 2007 de 385 bin ton seviyesindeki hamsi miktarı 2016 da 103 bin ton seviyelerinde. Yani avlanan hamsi miktarı y&uuml;zde 73 azalmış durumda. Son 10 yılda avlanan istavrit miktarı 23 bin tonlardan 9 milyon ton seviyelerine gerilemiş. Gerileme y&uuml;zde 61 d&uuml;zeyinde. Avlanan kefal miktarında 2007 ye g&ouml;re y&uuml;zde 78 azalmış durumda. Uskumru i&ccedil;in s&ouml;z konusu kayıp y&uuml;zde 94 seviyesinde. Akya, barbunya, &ccedil;ipura, bakalorya ve kalkan gibi bir &ccedil;ok balık t&uuml;r&uuml;n&uuml;n miktarında da tablo farklı değil. Resmi verilere g&ouml;re denizlerimizde 500, i&ccedil; sularımızda 300 t&uuml;r su &uuml;r&uuml;n&uuml; var ama yıllar i&ccedil;inde baktığımızda hem t&uuml;r hem de t&uuml;rlerin miktarlarında ciddi azalmalar yaşanıyor. &Ccedil;iftliklerde en &ccedil;ok alabalık, &ccedil;ipura, levrek yetiştirilerek balık&ccedil;ılık tarafında da tek tip &uuml;retim ve t&uuml;ketim modeline doğru hızla ilerliyoruz. Tıpkı bitkisel &uuml;retimde olduğu gibi su &uuml;r&uuml;nleri tarafında da monok&uuml;lt&uuml;r tehdidi nden bahsetmek yanlış olmaz. KARNEMİZ 10 &Uuml;ZERİNDE 5 İstanbul &Uuml;niversitesi Su &Uuml;r&uuml;nleri Fak&uuml;ltesi &Ouml;ğretim &Uuml;yesi Prof. Dr. Bayram &Ouml;zt&uuml;rk, bu konuda şu yorumda bulunuyor: &ldquo;T&uuml;rkiye denizlerinde genetik daralma ya da biyo&ccedil;eşitlilik daralmasını etkileyecek &ccedil;ok &ouml;nemli fakt&ouml;rler var. Kızıldeniz den yeni t&uuml;rler geliyor. T&uuml;rkiye bir anlamda kendi genetik kaynaklarını kaybediyor. Mersin Balığı konusunda yapılan &ccedil;alışmalar var ama h&acirc;l&acirc; uzağız. Sakarya da bir zamanlar 800 kilogram havyar &uuml;retildiğini biliyoruz, şimdilerde b&ouml;yle bir şey yok. Terme, Bafra, Yeşilırmak ve Kızılırmak ta havyar ihracatından koptuk. Oraları Azerbaycan, Rusya hatta İsvi&ccedil;re dolduruyor. Genetik kaynaklarımızı kaybediyoruz.&rdquo; Canlı kaynakların korunması i&ccedil;in su &uuml;r&uuml;nleri tarafında yeni bir stratejinin oluşturulması gerektiğine dikkat &ccedil;eken Prof. Dr. &Ouml;zt&uuml;rk, &ldquo;Avcılıkta yeni bir strateji geliştirmemiz gerekli. G&ouml;z g&ouml;re g&ouml;re Akdeniz i, Karadeniz i Marmara yı kaybetmememiz lazım. Buraya kadar geldiğimiz noktada karnemiz 10 &uuml;zerinden 5&rdquo; diye konuştu. D&uuml;nya artık denizlerde su &uuml;r&uuml;nlerine y&ouml;nelik koruma alanları belirliyor ve stratejisini s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilirlik ve izlenebilirlik &uuml;zerine &ccedil;iziyor. Gelecek nesillerin balıkları sadece akvaryumda g&ouml;rmesinin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;menin yolu karnemizi 9-10 a y&uuml;kseltmekten ge&ccedil;iyor. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Balıkçılıkta 'genetik daralma' tehdidi

Diğer Yazılar