Gıdada 2017'nin zam şampiyonları ve nedenleri

T&uuml;rkiye İstatistik Kurumu (T&Uuml;İK) aralık ayına y&ouml;nelik enflasyon verilerini a&ccedil;ıkladı. T&uuml;ketici Fiyat Endeksi (T&Uuml;FE) Aralık 2017&rsquo;de aylık bazda y&uuml;zde 0,69 artarken, yıllık bazda ise y&uuml;zde 11,92 arttı. Gıda ve alkols&uuml;z i&ccedil;ecekler tarafında ise aylık artış y&uuml;zde 1,52 olurken, yıllık bazda ise y&uuml;zde 13,79 y&uuml;kseliş yaşandı. B&ouml;ylece aylık enflasyona en b&uuml;y&uuml;k katkı 0,34 puan ile gıdadan geldi. T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re 2017&rsquo;de bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re 106 gıda &uuml;r&uuml;n&uuml;n&uuml;n fiyatında artış yaşandı, 10 gıda maddesinin fiyatında ise gerileme g&ouml;zlendi. Gelin isterseniz T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re 2017&rsquo;nin zam şampiyonu olan gıda &uuml;r&uuml;nlerine bir g&ouml;z atalım. &Uuml;r&uuml;nlerin fiyat artış oranları ile bu artışın altında yatan nedenlere birlikte bakalım: 1- Domates (%71,) 2017 yılının zam şampiyonu y&uuml;zde 71,1&rsquo;lik fiyat artışı ile domates oldu. Yıl boyunca Rusya ile ambargonun kaldırılması y&ouml;n&uuml;ndeki pazarlıklarda g&uuml;ndemin ana maddesi haline gelen domatesteki fiyat artışının ardında tek bir neden yok. Yıl i&ccedil;erisinde hava koşullarında yaşanan olumsuzluklar domates fiyatlarının artmasında etkili oldu. &Ouml;zellikle Mart ayında Mersin&rsquo;de yaşanan sel felaketinden dolayı seralar ve haliyle de domates başta olmak &uuml;zere bazı sera &uuml;r&uuml;nleri zarar g&ouml;rd&uuml;. Buna ek olarak &uuml;retim planlamasındaki sıkıntılar ve tarla &uuml;r&uuml;n&uuml; ile sera &uuml;retimi arasındaki ge&ccedil;iş s&uuml;recinin tam sağlanamaması da fiyat artışlarında etkili oldu. 2- Limon (%67,5) Limonun tadı kadar fiyatı da bu yıl y&uuml;zleri ekşitti dersek yanlış olmaz. Zira 2017&rsquo;de limonun fiyatı y&uuml;zde 67,5 arttı. Fiyat artışının nedenleri arasında rekoltede yaşanan kayıp ve iklim şartları etkili oldu. &Ouml;zellikle Mersin taraflarında &uuml;retici y&uuml;zde 30&rsquo;a yakın bir rekolte kaybından bahsediyor. Bu durum da fiyatların artmasında etkili oldu. İş &ouml;yle bir noktaya vardı ki limon fiyatlarındaki sert y&uuml;kseliş b&ouml;lgede limon hırsızlığının bile artmasına neden oldu. 3- Mandalina (44,4) Yılın zam şampiyonları sıralamasında narenciye &uuml;r&uuml;nleri arasında yer alan mandalina y&uuml;zde 44,4 fiyat artışı ile &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sırada yer aldı. Tıpkı limonda olduğu gibi mandalinadaki fiyat artışında da sert iklim koşullarına bağlı rekolte kaybı etkili oldu. Farklı d&ouml;nemlerdeki don olayları &uuml;r&uuml;n ve verim kaybına neden oldu. 4- Antep Fıstığı (%43,7) Antep fıstığının fiyatındaki y&uuml;zde 43,7&rsquo;lik artışın temelinde bu yılki rekoltenin d&uuml;ş&uuml;k olması yatıyor. T&uuml;rkiye İstatistik Kurumu&rsquo;nun yayımladığı bitkisel &uuml;r&uuml;n verilerine g&ouml;re Antep Fıstığı &uuml;retimi 2017 yılında y&uuml;zde 54,1 oranında d&uuml;ş&uuml;şle 78 bin ton seviyelerine geriledi. Ama b&ouml;lge &uuml;reticilerine g&ouml;re rekolte, T&Uuml;İK rakamlarının da altında. Aslında bir &ouml;nceki yıl da rekolte beklentinin altında kalmıştı. Haliyle son iki yıldaki rekolte kaybı fiyatların y&uuml;kselmesini tetikledi. Rekolte kaybının nedenlerinin başında ise iklim şartları geliyor. &Ouml;zellikle sezonda havanın aşırı sıcak gitmesi nedeniyle &uuml;r&uuml;nlerde yanma ve kayıp yaşandı. Sekt&ouml;r temsilcileri Antep Fıstığı rekoltesinde son 15 yılın en d&uuml;ş&uuml;k seviyesinin yaşandığını kaydediyor. 5- Tereyağı (%42,6) Aslında tereyağı fiyatlarındaki sert y&uuml;kselişin ardında T&uuml;rkiye&rsquo;nin hayvancılık politikalarındaki yanlış ve eksiklerin payı b&uuml;y&uuml;k. Zira tereyağındaki sorunun temeli &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatlarına dayanıyor. Sanayicilerin, &ccedil;ift&ccedil;inin &ccedil;iğ s&uuml;t&uuml;n&uuml; uzun s&uuml;re d&uuml;ş&uuml;k fiyattan satın alması ve fiyatı artırmaması sonucu bu işten para kazanamayan &uuml;reticiler, kur baskısı altındaki y&uuml;ksek maliyetler nedeniyle hayvanlarını kesime g&ouml;nderdi. Ana&ccedil; hayvanların kesime gitmesi sonucu &ccedil;iğ s&uuml;t arzı azaldı. Arzdaki sıkıntı da t&uuml;ketici fiyatlarına yansıdı ve tereyağı fiyatı 2017&rsquo;de y&uuml;zde 42,6 zamlandı. 6- Patates (Y&uuml;zde 38,6) Patates fiyatlarının artmasının ardında yatan temel neden &uuml;retim planlamasına y&ouml;nelik sorun. Para ettiği d&ouml;nemde herkesin patates ektiği, sonrasında da &uuml;retim fazlası yaşandığı i&ccedil;in para etmeyerek tarlada kalması sonucu herkesin ekmekten ka&ccedil;ındığı patatesin kaderi yine aynı oldu. 2017&rsquo;deki patates fiyatının artışının nedenini kısaca ekim alanının azalması ve plansızlık olarak &ouml;zetleyebiliriz. 7- Nar (%36,7) Nar fiyatının y&uuml;zde 36,7 artmasının nedeni &ouml;nceki yıllarda narın para etmemesi. Fiyatların ge&ccedil;tiğimiz yıllarda &ccedil;ok d&uuml;ş&uuml;k olması sebebiyle bir&ccedil;ok &uuml;retici nar ağa&ccedil;larını kesti. Onun yerine alternatif &uuml;r&uuml;nlere y&ouml;neldi. Haliyle &uuml;retimde de bir d&uuml;ş&uuml;ş yaşandı. İhracat tarafındaki hareketlenmenin de etkisiyle fiyatlar arttı. 8- Leblebi (%35,5) Leblebi demek nohut demek. T&uuml;rkiye genelinde rekolte d&uuml;ş&uuml;kl&uuml;ğ&uuml; nedeniyle nohut fiyatlarının y&uuml;kselmesi bu yıla mahsus bir durum değil. Hatırlarsanız 2016 yılının zam şampiyonu y&uuml;zde 58&rsquo;lik fiyat artışıyla nohuttu. &Uuml;retimin azalması, rekolte kaybı gibi sorunları s&uuml;rmesinin de etkisiyle nohut 2017&rsquo;de y&uuml;zde 23 zamlandı. Nohut zamlanınca leblebiye yansıyan fiyat artışı da y&uuml;zde 35,5 oldu. 9- Portakal (%32,6) Aslına bakarsanız narenciye tarafındaki fiyat hareketleri birbirine paralel bir seyir izliyor. Yukarıda limon ve mandalina tarafındaki fiyat artışlarına y&ouml;nelik sıraladığımız gerek&ccedil;eler portakal fiyatları i&ccedil;in de ge&ccedil;erli. Buna bir de Rusya başta olmak &uuml;zere ihracat tarafındaki gelişmeleri eklediğinizde 2017&rsquo;de portakal fiyatları y&uuml;zde 32,6 arttı. 10- Elma (%29,3) Yıl i&ccedil;erisinde olumsuz hava koşullarının etkisi elma &uuml;zerinde de hissedildi. &Ouml;zellikle şubat ayında elma &uuml;retiminde &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sırada yer alan Niğde&rsquo;de soğuk hava ve don olayları nedeniyle rekolte d&uuml;şt&uuml;. Hem iklim şartları hem de yıl i&ccedil;erisinde ihracat tarafındaki gelişmelerle birlikte soğuk hava depolarındaki stoklar da azalınca fiyatlar y&uuml;kselişe ge&ccedil;ti. İlk 10 &uuml;r&uuml;n ve fiyat artışlarının nedenlerini kısaca &ouml;zetlemeye &ccedil;alıştık. Ancak bunun dışında mutfakta &ouml;nemli yere sahip bir&ccedil;ok gıda &uuml;r&uuml;n&uuml;nde de yıllık artış, enflasyon ortalamasının olduk&ccedil;a &uuml;zerinde seyretti. KURU SOĞAN VE PİRİN&Ccedil; FİYATLARINDA SERT Y&Uuml;KSELİŞ Yemeklerin vazge&ccedil;ilmez malzemeleri arasında ilk sıralarda yer alan kuru soğan fiyatı 2017&rsquo;de y&uuml;zde 28,5 arttı. Patates ile benzer kaderi paylaşan kuru soğanda da &uuml;retim planlamasının olmayışı nedeniyle &uuml;retimde dalgalanmalar yaşanıyor. Bir &ouml;nceki sezonda oluşan fiyat durumuna g&ouml;re &uuml;retime karar verilmesi, bazı yıllar fiyatlarda sert d&uuml;ş&uuml;ş yaratırken bazen de sert y&uuml;kselişe neden oluyor. Fiyatı artan bir diğer &uuml;r&uuml;n olan pirin&ccedil; ise i&ccedil;eride &uuml;retimin azalması nedeniyle tedariğinin &ouml;nemli bir kısmının ithalatla sağlandığı bir &uuml;r&uuml;n olarak karşımıza &ccedil;ıkıyor. Kurdaki yukarı y&ouml;nl&uuml; hareketin de etkisiyle pirin&ccedil; fiyatı 2017&rsquo;de y&uuml;zde 26,2 arttı. &Ouml;te yandan 2017&rsquo;de muz fiyatı y&uuml;zde 25,6 artarken, yoğurt fiyatı y&uuml;zde 22,5 y&uuml;kseldi. Nohut fiyatı y&uuml;zde 22,9 artarken, margarin fiyatı y&uuml;zde 21 zamlandı. Sezon itibariyle denizlerde beklentileri karşılamayan balık fiyatları da 2017&rsquo;de y&uuml;zde 21,6 y&uuml;kseldi. 2017 yılının genelinde s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nlerinde de hatırı sayılır y&uuml;kselişler yaşandı. Yoğurt ve tereyağındaki gelişmeleri yukarıda paylaştık. Ama &ouml;te yandan s&uuml;t fiyatı y&uuml;zde 18,4 artarken, beyaz peynir y&uuml;zde 19,6 zamlandı. Kaşar ve tulum peyniri ise y&uuml;zde 18,8 y&uuml;kseldi. Krem peyniri fiyatındaki artış y&uuml;zde 16,2 olurken, ayran y&uuml;zde 17,4 y&uuml;kseldi. &Uuml;RETİM PLANLAMASI SORUNLU Yukarıda sıraladığımız &uuml;r&uuml;nlerdeki fiyat artışlarının temelinde 2-3 ana etken var. Bunlardan bir tanesi kontrol edemeyeceğimiz ancak olumsuz etkisini teknolojik yatırım ve bilgiyi kullanarak sınırlayabileceğimiz iklimsel değişim ve sert hava koşulları. Diğeri ise &uuml;retim planlamasındaki eksikler ve fiyat oluşumlarındaki yanlış politikalar. Her yıl olduğu gibi yine hatırlatmakta fayda var. S&ouml;z konusu fiyat artışları T&Uuml;İK in resmi verilerine g&ouml;re yaşandı. T&uuml;keticilerin bahse konu &uuml;r&uuml;nlere y&ouml;nelik cebinde ve sofrasında hissettiği zam oranı ise verilerin de &uuml;zerinde oldu. Mevcut tabloya bakıldığında gıda fiyatlarındaki oynaklık 2018 de de g&uuml;ndemdeki yerini koruyacak gibi g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. İzleyip g&ouml;receğiz&hellip; İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Gıdada 2017'nin zam şampiyonları ve nedenleri

Diğer Yazılar