"Özelleştirilecek 14 fabrikanın 9'unun kapanması kaçınılmaz"

T&uuml;rkiye a&ccedil;ısından stratejik &ouml;nemdeki şeker meselesi kamuoyunun g&uuml;ndeminde ilk sıralarda. T&uuml;rkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.&rsquo;ye ait 25 fabrikadan 14&rsquo;&uuml;n&uuml;n &ouml;zelleştirme kararına y&ouml;nelik s&uuml;reci biz de yakından takip ediyoruz. Bu kapsamda Şeker-İş Sendikası Genel Başkanı İsa G&ouml;k ile Tarım-Analiz programında şekeri konuştuk. İsa G&ouml;k, sekt&ouml;re y&ouml;nelik &ouml;nemli tespitlerde bulundu. Biz de programın deşifresini r&ouml;portaj şeklinde yazılı olarak da paylaşmak istedik. T&uuml;rkiye&rsquo;de şeker sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n genel bir fotoğrafını &ccedil;ekersek karşımıza nasıl bir tablo &ccedil;ıkıyor? İsa G&ouml;k: Şeker sekt&ouml;r&uuml; dediğiniz zaman T&uuml;rkiye&rsquo;nin bitkisi olarak akıllara geliyor. 3 milyar dolara yakın bir katma değer yaratan, aşağı yukarı 250 bin ailenin ge&ccedil;imini sağladığı, bunun nakliyecisi, besicisi ve y&ouml;re esnafıyla beraber 10 milyon insanı yakından ilgilendiren, fakir fukarının da i&ccedil;inde olduğu bir alan diye tarif etmek m&uuml;mk&uuml;nd&uuml;r. T&uuml;rkiye, şeker pancarı &uuml;retiminde hangi konumda? İsa G&ouml;k: D&uuml;nya &uuml;lkeleri arasında 5 inci sıradayız. Pancar &uuml;retimi, şeker &uuml;retimi bakımından fevkalade avantajlı bir &uuml;lkeyiz. &Ouml;ncelikle şunun altını &ccedil;izmek istiyorum. Pancardan şeker elde edebilen yeşil kuşak dediğimiz &uuml;lkeler i&ccedil;inde pancardan şeker elde etmek noktasında coğrafyaya en uygun ve avantajlı &uuml;lke T&uuml;rkiye. &Ouml;ncelikle bunu masaya yatırıp, neden terk etmememiz gerektiğiyle ilgili hususa bakmamız lazım. Tabiki pancar bitkisi b&uuml;t&uuml;n d&uuml;nyada olduğu gibi &uuml;lkemizde de kotalı. M&uuml;navebeli bir bitki olmasından dolayı kendiliğinden kota unsuru her zaman her &uuml;lkede g&uuml;ndeme geliyor. Kotalı olarak &uuml;retilmeye devam ediliyor. Her ne kadar 2017&rsquo;de Avrupa Birliği&rsquo;nde (AB) kotalar kaldırıldı diye tartışılıyorsa da AB, 2005&rsquo;te şeker rejimi yaptı. 10 yıllık planlamalarını yaptı. T&uuml;rkiye&rsquo;de bu yapılamadı. O y&uuml;zden &ouml;zelleştirmenin olumsuz y&ouml;nlerini g&uuml;ndeme getirmeye gayret ediyoruz. Ge&ccedil;tiğimiz aylarda 2017-18 kotaları da belirlendi. 2 milyon 670 tonluk şeker kotasının dağılımı nasıl? İsa G&ouml;k: 1 milyon 370 bini T&uuml;rkşeker&rsquo;in kotası, bir kısmı sekiz tane &ouml;zel ve kooperatif fabrikalara, bir kısmı da (267 bin ton) nişasta bazlı şeker &uuml;reten firmalara tahsis edildi. Nişasta bazlı şekerin kotası y&uuml;zde 10 civarı&hellip; NBŞ&rsquo;nin başka &uuml;lkelerdeki kota payı ne kadar? İsa G&ouml;k: Her ne kadar kanunda y&uuml;zde 10 kota belirlense ve y&uuml;zde 50 eksiltilip artırılması g&uuml;ndemde olsa bile T&uuml;rkiye&rsquo;de her zaman nişasta bazlı şekerlerin kotasını y&uuml;kseltme tercih kullanıldı. Bu bakımdan T&uuml;rkiye&rsquo;de NBŞ &uuml;retim kotasının ortalaması Avrupa&rsquo;dan aşağı yukarı 6 kat daha fazla. Raporlara g&ouml;re Almanya&rsquo;da y&uuml;zde 1.6 civarında&hellip; İsa G&ouml;k: Evet, y&uuml;zde 1,5 civarında&hellip; Fransa&rsquo;da aşağı yukarı sıfıra yakın, neredeyse &uuml;retimi yok. Pancardan şeker &uuml;reten bir&ccedil;ok &uuml;lkede nişasta bazlı şeker &uuml;retimi yok. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, bu sağlık a&ccedil;ısından da riskli olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Nişasta bazlı şeker &uuml;retimi olsa da kendileri t&uuml;ketmek yerine &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; d&uuml;nya &uuml;lkelerine ihra&ccedil; ediyorlar. Şeker sekt&ouml;r&uuml;n genel g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;n&uuml; ilk başta ortaya koyduk. Peki bu sekt&ouml;r&uuml;n i&ccedil;inde T&uuml;rkşeker nasıl bir konuma sahip? Biliyoruz ki pazardaki payı y&uuml;zde 50&rsquo;yi aşıyor... İsa G&ouml;k: Evet, T&uuml;rkşeker&rsquo;in pazardaki payı y&uuml;zde 60&rsquo;a yakın. T&uuml;rkşeker&rsquo;in sekt&ouml;rdeki konumunu &lsquo;sosyal ama&ccedil;lı fabrikalar&rsquo; ve &lsquo;&uuml;retim ama&ccedil;lı fabrikalar&rsquo; diye 2 alanda değerlendirmek daha doğru. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, bazı fabrikalarımız kapasite, &uuml;retim ve maliyetler bakımdan AB &uuml;lkeleriyle aynı d&uuml;zeyde. Sosyal ama&ccedil;lı fabrikalarımız da var. Bunların maliyetleri y&uuml;ksek ama &uuml;retim ama&ccedil;lı fabrikalar maliyetleri aşağıya &ccedil;ekiyor. Bu bakımdan &ouml;zelleştirilirken bu noktalar g&ouml;z &ouml;n&uuml;ne alınmalı. T&uuml;rkiye Şeker Fabrikaları 2000 yılından bu yana &ouml;zelleştirme kapsamında. Bu kararın alınmasında temel sebep ne? Arg&uuml;manlardan birisi &lsquo;maliyet ve fiyat noktasındaki sıkıntı&rsquo; olarak &ouml;ne s&uuml;r&uuml;l&uuml;yor. Dolayısıyla şekeri pahalı &uuml;retip t&uuml;kettiğimiz iddia ediliyor. Nasıl bir &uuml;retim modeli mevcut? İsa G&ouml;k: T&uuml;rkiye&rsquo;de hep bunlar s&ouml;ylenerek bug&uuml;nlere kadar gelindi. Bug&uuml;n pancardan şeker elde eden ABD, Almanya, Fransa ve Hollanda&rsquo;daki t&uuml;ketim maliyetleri ile T&uuml;rkiye deki t&uuml;ketim maliyetleri &uuml;&ccedil; aşağı beş yukarı aynı. Maliyetler bakımından T&uuml;rkiye de problemler olduğu doğru. Maliyetler, AB&rsquo;den 200-250 dolar daha y&uuml;ksek. Ama bizde &uuml;retim ama&ccedil;lı ve sosyal ama&ccedil;lı fabrikalar var. Yani b&ouml;lgeler arası kalkınmışlık farkını kapatmak, g&ouml;&ccedil;&uuml; ve ter&ouml;r&uuml; &ouml;nlemek a&ccedil;ısından bulunan fabrikalar da var. Zaten bu fabrikaların yapılış amacı ekonomik değil sosyal ama&ccedil;lı... Bunlarla ilgili karar vermek gerekiyor. &Uuml;retim ama&ccedil;lı fabrikalarımız, maliyet bakımından AB&rsquo;deki fabrikalardan daha da iyi durumda. Mesela Ilgın Şeker Fabrikası şu anda hem kalite hem &uuml;retim hem de maliyet bakımından Avrupa&rsquo;daki fabrikalarla aynı sanırım&hellip; Doğru mu? İsa G&ouml;k: Avrupa&rsquo;daki fabrikalardan &ccedil;ok daha iyi konumda. Son zamanlardaki konuşmalarda &lsquo;iş&ccedil;iye bir şey olmayacak, fabrikalar kapanmayacak&rsquo; diye bir algı oluşturulmaya &ccedil;alışılıyor. 2001 yılında B ve C portf&ouml;y&uuml; dediğimiz fabrikalarımız satışa &ccedil;ıkartılmıştı. Burada &uuml;retim şart garantisi getirildiği a&ccedil;ıklanmıştı. Bu getirilen şartlarla 2010 yılında getirilen şartları incelediğimiz zaman aynı olduğunu g&ouml;r&uuml;yoruz. Bug&uuml;nk&uuml; satışla 2011&rsquo;deki satış şartlarının aynı olduğunu g&ouml;r&uuml;yoruz. &ldquo;Alıcıların bazı fabrikaları kapatması ka&ccedil;ınılmaz, oraları depo olarak kullanılacak&rdquo; diye &Ouml;zelleştirme İdaresi 2011&rsquo;de bir savunma yapmıştı. O g&uuml;nk&uuml; şartnameyle bug&uuml;nk&uuml; şartname arasındaki farkın mutlaka &Ouml;zelleştirme İdaresi tarafından a&ccedil;ıklanması gerekiyor. Hi&ccedil;bir fark olmadığını g&ouml;recekler. Her ne kadar &lsquo;fabrikalar kapanmayacak&rsquo; deniliyorsa bile bug&uuml;nk&uuml; fiyatlar ve fabrikaların maliyetlerine bakıldığı zaman bile 5-6 fabrikanın kendiliğinden kapanacağını g&ouml;r&uuml;rs&uuml;n&uuml;z. O zaman şu alternatif ortaya &ccedil;ıkıyor. Bu fabrikalara teklif verilmeyecek ve bu fabrikalar devletin elinde kalacak demektir. Bu da devletin maliyetlerinin y&uuml;kseleceği anlamına gelir. Yani devletin y&uuml;k&uuml; daha fazla artacak demektir. Burada şeker maliyetlerinin ucuzlayacağını s&ouml;ylemek bana g&ouml;re doğru bir y&ouml;ntem değildir. Bu şekildeki bir &ouml;zelleştirmenin neticesinde şeker fiyatları, maliyetler bakımından devletin elinde kalacak fabrikaların maliyetleriyle birlikte artacak. Daha net ifade etmek gerekirse bu &ouml;zelleştirmeler ger&ccedil;ekleşirse, iddia edildiği gibi biz daha ucuza şeker t&uuml;ketmeyecek miyiz? İsa G&ouml;k: Kesinlikle bu şartlarda b&ouml;yle bir şey m&uuml;mk&uuml;n değil. 2011&rsquo;deki şartnameyle bug&uuml;nk&uuml; şartname arasında bir fark g&ouml;remiyorum. O zaman bazı fabrikaların kapacağını s&ouml;yleyen &Ouml;zelleştirme İdaresi&rsquo;nin bug&uuml;n neden kapanmayacağıyla ilgili net bir şekilde kamuoyuna a&ccedil;ıklaması gerek. 2000 yılından beri &ouml;zelleştirme kapsamındaki fabrikalarda teknoloji, otomasyon, Ar-Ge gibi alanlarda yatırımların yapılmadığı belirtiliyor. Bir diğer konu da istihdam edilen iş&ccedil;i sayısı&hellip; Orada durum nedir? İsa G&ouml;k: T&uuml;rkiye yeşil kuşak dediğimiz kuşakta bazı avantajlarını kullanamadı. Tohumda bağımlılığımızı ve teknolojik gelişmelerde &ccedil;ok ge&ccedil; kaldığımızı kamuoyuna her fırsatta s&ouml;yl&uuml;yoruz. &Uuml;retim i&ccedil;inde olan &ccedil;alışanlar bakımından da Avrupa Birliği&rsquo;nden fazla bir sayımız yok. Tam aksine belki de daha azdır. Şeker fabrikaları 2000&rsquo;den beri kamuya iş&ccedil;i alımı yapmıyor. Bu bakımdan şeker iş&ccedil;isi 4 ay boyunca tatil yapmadan &ccedil;alışıyor. 3 bin 500 arkadaşımız &ccedil;alışmaya devam etmiştir. Zaten y&uuml;zde 70&rsquo;nin emekliliği dolmuştur. Sadece sekt&ouml;r ayakta kalsın diye bug&uuml;n &ccedil;alışıyorlar. T&uuml;rkşeker&rsquo;in 25 tane fabrikası var ama 14&rsquo;&uuml; &ouml;zelleştirilmeye alındı. Neden 14 fabrika bu kapsama alındı? Bu fabrikaların sayısı ve hangilerinin &ouml;zelleştirileceği neye g&ouml;re belirlendi sizce? İsa G&ouml;k: Bundan &ouml;nceki &ouml;zelleştirmelerde bir yol haritası vardı, bir strateji raporu vardı. &Ouml;zelleştirme İdaresi&rsquo;ne &ouml;zelleştirme stratejisiyle ilgili başvuru yaptık ama bizi bilgilendirme gereği duymadıkları i&ccedil;in su&ccedil; duyurusunda bulunmak zorunda kaldık. &Ouml;zelleştirme İdaresi&rsquo;nin ne yapmak istediğini anlamakta zorluk &ccedil;ekiyoruz. 14 fabrikanın 9&rsquo;unun kapanması ka&ccedil;ınılmaz. Biz b&ouml;yle g&ouml;r&uuml;yoruz. Onun i&ccedil;in &Ouml;zelleştirme İdaresi&rsquo;nin bu konuda yaptığını yanlış buluyoruz. &Ouml;zelleştirme tartışması hala devam ediyor. &Ouml;zelleştirme olmasın derken yerine nasıl bir &ouml;neri getiriyorsunuz? D&uuml;nyadaki başarılı şeker fabrikalarının y&ouml;netim modeli nasıl şekilleniyor? İsa G&ouml;k: D&uuml;nyadaki y&ouml;netim şekillerini g&ouml;rd&uuml;k. ABD&rsquo;de kurulan şeker fabrikaları şahıslar tarafından kurulmuş ama işletilmesinde zorluklar &ccedil;ekildiği i&ccedil;in daha sonra &ccedil;ift&ccedil;iye, &uuml;reticilere devredilmiş. Avrupa Birliği&rsquo;nde de daha &ccedil;ok &uuml;reticilerin ve &ccedil;alışanların i&ccedil;inde olduğu y&ouml;netim ve denetim şekli oluşturulmuş. Bu sekt&ouml;rde olanların birbirini denetleme imkanı var. Aynı zamanda &uuml;reticiyi fabrikanın sahibi yapmak suretiyle &uuml;retimin s&uuml;rekliliğini &ouml;ng&ouml;rm&uuml;şler. Hem d&uuml;nyadaki &uuml;retim ger&ccedil;eklerini g&ouml;rs&uuml;nler ve &uuml;retimdeki sorumluluklarını &uuml;zerine alsınlar diye y&ouml;netimin i&ccedil;ine iş&ccedil;ileri de almışlar. Biz de AB&rsquo;de olan &uuml;retici, iş&ccedil;i ve devletin i&ccedil;inde olduğu bir y&ouml;netim şekli &ouml;neriyoruz. D&uuml;nya ger&ccedil;eği bu şekilde. Yeniden d&uuml;nyayı keşfetmenin de bir manası yok. Aslında bu sistemi T&uuml;rkiye&rsquo;de uygulayabilen başarılı kooperatifler de var. Konya ve Kayseri&rsquo;ye baktığımızda gayet verimli, kaliteli ve rekabet&ccedil;i bir &uuml;retim modelinin oluşturulduğu g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor&hellip; Anahtar nokta y&ouml;netimde denetim mi? İsa G&ouml;k: T&uuml;rkiye de kooperatif fabrikalarında &ccedil;ok g&uuml;zel &ouml;rnekler olduğu gibi &ccedil;ok k&ouml;t&uuml; &ouml;rnekler de var. &Ccedil;ift&ccedil;i kuruluşu bir kooperatif, batmakta olan bir fabrikayı ayağa kaldırdı. &Ccedil;ıkar grupları birbirini denetleyebilsin ki oralarda yanlış bir şeyler yapılmasın. Biz illa y&ouml;netimde iş&ccedil;i olsun demiyoruz. &Uuml;retimin i&ccedil;inde olanların sorumluluk alması gerektiğini vurguluyoruz. &Uuml;retici ve &ccedil;alışanın y&ouml;netimin i&ccedil;inde olduğu ve devletin de bunu denetlediği bir modelin &ccedil;ok daha uygun olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. Şeker, stratejik bir &uuml;r&uuml;n. Her hangi bir &uuml;r&uuml;n değil. Maliye Bakanı Naci Ağbal da daha &ouml;nceki a&ccedil;ıklamalarında &ldquo;Bu &ouml;zelleştirme sıradan bir &ouml;zelleştirme değil. 40 kere d&uuml;ş&uuml;lmesi gereken bir konu&rdquo; demişti. Mevcut şartlarda bu &ouml;zelleştirme ger&ccedil;ekleşirse piyasaya yansımasının nasıl olmasını bekliyorsunuz? İsa G&ouml;k: Yaklaşık 9 fabrika kapanacağı i&ccedil;in haliyle pancar &uuml;retimindeki denge ve kota da bozulacak. B&ouml;ylece T&uuml;rkiye nin ileride pazar olmasının yolu a&ccedil;ılacak. Bu bitkiyi T&uuml;rkiye&rsquo;nin bitkisi haline getirmemiz gerekiyor. Bu &ouml;zelleştirme, &uuml;retimi Orta Anadolu&rsquo;ya sıkıştıracaktır. Bu sefer de &ldquo;Şeker pancarı fazla su t&uuml;ketiyor&rdquo; arg&uuml;manını ortaya atacaklar. Her t&uuml;rl&uuml; operasyona bir hazırlık yapıyorlar. Bu s&ouml;ylemlerle şeker pancarı &uuml;retiminin sonu hazırlanıyor diye d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yorum. Şeker pancarı, i&ccedil;inde y&uuml;zde 65 oranında su barındırıyor. Bu su, şeker pancarının i&ccedil;inde yok olup gitmiyor. Yine tabiata geri d&ouml;n&uuml;yor. &ldquo;Şeker pancarı fazla su t&uuml;ketiyor&rdquo; demek yanlış bir s&ouml;ylem. Ge&ccedil;en yıl en &ccedil;ok tartışılan konu Şeker Kurumu&rsquo;nun kapatılmasıydı. Bunun sekt&ouml;re yansıması nasıl oldu? Şeker Kurumu&rsquo;nun kapanmasından &ouml;nce ve kapandıktan sonraki tablo nasıl? İsa G&ouml;k: Şeker Kurumu&rsquo;nun kapanmaması gerektiğini a&ccedil;ıklamıştık. Kurumdaki boşluk d&ouml;neminde nişasta bazlı şekerin kotalarına baktığımız zaman 19 bin ton daha fazla NBŞ&rsquo;nin piyasaya arz edildiğini g&ouml;r&uuml;yoruz. Yasal olmayan bir şekilde piyasayada NBŞ satıldı. Şeker Kurumu olsaydı bunu cezalandırması gerekliydi, ceza yazılamadı. Ama kurumun pasif olması nedeniyle satışlar durmadı. Bu s&uuml;re&ccedil;te T&uuml;rkşeker ve &ouml;zel şeker fabrikaları piyasaya 400 bin ton daha az şeker satıldığını g&ouml;r&uuml;yoruz. Bu d&ouml;nemde piyasaya başka bir şekilde doyuruldu. NBŞ ve başka tatlandırıcıların bir şekilde yurti&ccedil;ine girdiği g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Şeker Kurumu olmadığı i&ccedil;in bu hadise cereyan etti. Bu yılın sonunda şeker fabrikalarının aşağı yukarı 500-600 bin ton şeker stoğu olacağına hepimiz şahit olacağız. Kamuoyunda şekerin sağlık tarafı daha &ccedil;ok konuşuluyor. Sosyal medyada NBŞ&rsquo;nin insan sağlığına etkileri daha &ccedil;ok tartışılıyor ve sorgulanıyor. Bilimsel araştırmalar ve verilere g&ouml;re NBŞ&rsquo;nin kanser ve obezite riskini daha da arttırdğı ortaya konuluyor. sağlık Bakanlığının da hen&uuml;z yayımlamadığı ama kamuoyuna sızan bir rapor var. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz? İsa G&ouml;k: 2011 yılında Sağlık Kurulu nişasta bazlı şekerlerin şeker muadili olarak belirtmişti. 2018 yılında bunun tam tersini s&ouml;yl&uuml;yor. D&uuml;nyada bunlar s&uuml;rekli olarak tartışılıyor. Sizlerin dedikleriniz yanı sıra kısırlığa kadar giden riskler olduğu i&ccedil;in d&uuml;nya NBŞ&rsquo;ye karşı duruyor. Mısıra enzimler ve kimyasallarla m&uuml;dahale edilmediği zaman tatlandırıcı olmuyor. Bu bile insan sağlığı a&ccedil;ısından &uuml;zerinde durulması gereken bir hadise. O y&uuml;zden NBŞ&rsquo;nin kotalarının AB ortalamalarına indirilmesini &ccedil;ok &ouml;nemsiyoruz. Şeker-İş Sendikası a&ccedil;tığı 11 davadan 9&rsquo;unu kazanmış ama bir t&uuml;rl&uuml; kotalar konusunda başarılı olamadık. Şeker-İş Sendikası olarak &ouml;zelleştirme kararı ve s&uuml;recine y&ouml;nelik sizlerle g&ouml;r&uuml;ş alışverişinde bulunuldu mu? İsa G&ouml;k: Kamuoyuna bildiklerimiz aktarmaya &ccedil;aba sarfediyoruz. Bunları da anlatmaya g&uuml;c&uuml;m&uuml;z yettiği kadar anlatacağız. &Ouml;zelleştirme İdaresi&rsquo;ne buradan seslenmek istiyorum. 2011 yılında s&ouml;ylediği gibi fabrikalar kapanmayacak depo olarak kullanılacaksa bunu kamuoyuna a&ccedil;ıklasınlar. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

"Özelleştirilecek 14 fabrikanın 9'unun kapanması kaçınılmaz"

Diğer Yazılar