Tarımda plansız üretim sorunu TCMB raporuna da girdi

T&uuml;rkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), yılın &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; enflasyon raporunu yayımladı. Biz raporun daha &ccedil;ok tarımsal &uuml;retim ve gıda enflasyonu tarafına odaklandık. Raporda yer aldığı &uuml;zere işlenmemiş gıda fiyatları enflasyonu 2018 yılı ikinci &ccedil;eyreği sonunda &ouml;nceki &ccedil;eyreğe g&ouml;re 16,9 puan y&uuml;kselerek y&uuml;zde 23,2&rsquo;ye ulaştı ve Nisan ayı Enflasyon Raporu varsayımının olduk&ccedil;a &uuml;zerinde ger&ccedil;ekleşti. Gıda fiyatları Merkez&rsquo;in ana g&uuml;ndeminde yer alıyor ve mevcut şartlarda uzun s&uuml;re g&uuml;ndeminde kalmaya da devam edecek gibi g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Bunun sinyallerini de g&uuml;ncellenen tahminler zaten veriyor. TCMB, 2018 yıl sonu gıda enflasyonu tahmini y&uuml;zde 7&rsquo;den y&uuml;zde 13&rsquo;e revize etti. Bu da yıl sonu t&uuml;ketici enflasyonu tahmini g&uuml;ncellemesine 1,4 puan katkıda bulunuyor. 2019 yıl sonu i&ccedil;in ise y&uuml;zde 7 olan gıda enflasyonu varsayımı y&uuml;zde 10&rsquo;a revize edildi. Bu revizenin de t&uuml;ketici enflasyonu tahmini g&uuml;ncellemesine katkısı 0,7 puan olarak hesaplanıyor. İşin &ouml;z&uuml;, tarımda &uuml;retimden t&uuml;ketime kadarki zincirin t&uuml;m halkalarındaki aksaklıklar d&uuml;zeltilmediği s&uuml;rece gıda enflasyonundaki bozulmanın g&uuml;ndemden d&uuml;şmesi zor. TARIMDA YAPISAL SORUNLAR TCMB y&ouml;netimi, enflasyon raporunda gıda enflasyonu tarafındaki sert y&uuml;kselişe dikkat &ccedil;ekerken, tarımsal &uuml;retimdeki yapısal sorunlara y&ouml;nelik de &ouml;nemli tespitlerde bulunuyor. 108 sayfalık raporda &ldquo;İşlenmemiş Gıda Enflasyonunda Yapısal Sorunlar ve &Ccedil;&ouml;z&uuml;m &Ouml;nerileri&rdquo; başlığı yer alıyor. Bu b&ouml;l&uuml;mde, işlenmemiş gıda &uuml;r&uuml;nlerinde g&ouml;zlenen y&uuml;ksek artışların arkasında yatan konjonkt&uuml;rel sebepler yapısal sorunlar merceğinden bakılarak ele alınmış. Raporda ayrıca tespitlerin &ouml;tesine ge&ccedil;ilerek yapısal sorunlara &ccedil;&ouml;z&uuml;m olabileceği değerlendirilen politika &ouml;nerileri tartışmaya a&ccedil;ılmış. TCMB&rsquo;nin penceresinden baktığımızda yapısal sorunlar olarak, d&ouml;nemsel arz a&ccedil;ıkları, stoklama ve fiyat spek&uuml;lasyonu yapma davranışları, tedarik zincirindeki aracıların &ccedil;okluğu ve geri kalmış lojistik s&uuml;re&ccedil;ler karşımıza &ccedil;ıkıyor. &ldquo;T&uuml;rkiye&rsquo;de işlenmemiş gıda &uuml;r&uuml;nlerinde zaman zaman ortaya &ccedil;ıkan arz a&ccedil;ıklarının ani ve y&uuml;ksek fiyat artışlarına sebebiyet vermesi asıl itibarıyla yapısal fakt&ouml;rlerden kaynaklanmaktadır&rdquo; ifadesine yer verilen raporda, &ldquo;Bu noktada, etkin ve dinamik bir tarımsal &uuml;retim planlaması yapılamaması &ouml;nemli bir yapısal sorun olarak g&ouml;r&uuml;lmektedir&rdquo; denildi. TCMB, bu noktada atılması gereken adımları ise ş&ouml;yle &ouml;zetlemiş: &ldquo;&Uuml;retim planlaması yapılabilmesi i&ccedil;in tarımsal istatistik, rekolte tahmini ve erken uyarı sistemi altyapısının g&uuml;&ccedil;lendirilmesi gerekmektedir. Bu &ccedil;er&ccedil;evede, tarımsal istatistiklerin kapsamının genişletilmesi ve kalitesinin artırılması b&uuml;y&uuml;k &ouml;nem taşımaktadır.&rdquo; TCMB, buna ek olarak, tarımsal rekoltenin dinamik olarak takibi ve tahminine imk&acirc;n sağlayacak sistematik bir yapının kurulmasının da arz s&uuml;rekliliğini ve fiyat istikrarını korumak i&ccedil;in gerekli &ouml;nlemlerin zamanında alınmasına katkı sağlayacağı g&ouml;r&uuml;ş&uuml;n&uuml; paylaştı. TARLA-SERA-TARLA GE&Ccedil;İŞLERİ D&ouml;nemsel arz a&ccedil;ıklarına yol a&ccedil;an bir diğer yapısal sorunun da &ouml;zellikle yaş sebze &uuml;r&uuml;nlerinde tarla-sera-tarla ge&ccedil;işlerinin iyi idare edilememesi olduğunun altı &ccedil;izilen raporda, &ldquo;S&ouml;z konusu ge&ccedil;işler kısa s&uuml;reli de olsa arz a&ccedil;ıklarına yol a&ccedil;makta ve piyasada h&uuml;k&uuml;m s&uuml;ren aracılara fiyat spek&uuml;lasyonu yapma ve aşırı kazan&ccedil; sağlama imk&acirc;nı getirmektedir. Tarla-sera ve sera-tarla ge&ccedil;iş s&uuml;re&ccedil;lerinde arz s&uuml;rekliliğinin sağlanması adına b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l bir yaklaşım geliştirilip uygulamaya konulmasına ihtiya&ccedil; duyulmaktadır. Bu &ccedil;er&ccedil;evede, mevcut seraların rehabilite edilmesi ve yeni, modern seraların kurulmasının teşvik edilmesi &ouml;ncelik taşımaktadır&rdquo; deniliyor. T&uuml;rkiye&rsquo;de patates, limon, kuru soğan ve elma gibi saklanabilir yaş meyve ve sebze &uuml;r&uuml;nlerinin depolanması ve depolanan &uuml;r&uuml;nlerin tedarik zincirine sokulması s&uuml;recinde zaman zaman piyasa aksaklıkları yaşandığına dikkat &ccedil;ekilen TCMB&rsquo;nin enflasyon raporunda, s&ouml;z konusu piyasa aksaklıklarının, &ouml;zellikle arz a&ccedil;ığı olduğu d&ouml;nemlerde, ilgili &uuml;r&uuml;n fiyatlarında ani ve hızlı artışlara yol a&ccedil;abildiğine dikkat &ccedil;ekiliyor. Raporda, bu &ccedil;er&ccedil;evede, lisanslı depoculuk ve &uuml;r&uuml;n ihtisas borsacılığı sisteminin etkin olarak &ccedil;alışmasının &ouml;nemine vurgu yapılıyor. S&ouml;z konusu sistemin uzun s&uuml;re saklanabilen ve standardize edilebilen hububat ve baklagiller gibi tarım &uuml;r&uuml;nlerinin depolanmasına ve derin bir piyasada ticaretine imk&acirc;n verdiği kaydedilerek, &ldquo;Lisanslı depoculuk &uuml;reticinin finansmana erişimini kolaylaştırmakta, kayıtdışılığı azaltmakta, &uuml;r&uuml;n&uuml;n zamanlama ve miktar olarak dengeli şekilde piyasaya s&uuml;r&uuml;lmesine zemin hazırlamakta ve b&ouml;ylelikle saklanabilir gıda &uuml;r&uuml;nleri piyasalarında sağlıklı ve istikrarlı fiyat oluşumuna katkı yapmaktadır&rdquo; denildi. Yine patates ve kuru soğan gibi &uuml;r&uuml;nlerin saklandığı doğal depoların da d&uuml;zenlenerek depoculuk faaliyetlerinin kayıt altına alınmasının piyasa bozucu kolektif hareketlerin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ilmesi a&ccedil;ısından kritik &ouml;nem taşıdığına vurgu yapıldı. TEDARİK ZİNCİRİNDE ARACI ENFLASYONU T&uuml;rkiye&rsquo;de işlenmemiş gıda &uuml;r&uuml;nlerine ilişkin bir diğer yapısal sorun olarak da tedarik zincirindeki aracıların &ccedil;okluğu ve gelişmiş &uuml;lke uygulamalarının gerisinde kalan lojistik s&uuml;re&ccedil;lerin g&ouml;sterildiği raporda, &ldquo;Bir&ccedil;ok gelişmiş &uuml;lkede gıda &uuml;retimi, dağıtımı ve pazarlaması b&uuml;y&uuml;k &ouml;l&ccedil;&uuml;de &uuml;retici birlikleri tarafından yapılırken, &uuml;lkemizde &uuml;retici birliklerinin tedarik zincirindeki payı son derece sınırlıdır. T&uuml;rkiye&rsquo;de tarımsal &uuml;r&uuml;nlerin temini, taşınması, muhafaza edilmesi, ambalajlanması ve tasniflenmesi gibi pazarlamaya ilişkin fonksiyonların bir&ccedil;oğu aracılar tarafından yerine getirilmektedir. Bu durum bir taraftan &uuml;reticilerin aracılara olan bağımlılığını artırırken, diğer taraftan, pazarlama kanallarının uzamasına, maliyetlerin artmasına ve pazarlama payının y&uuml;kselmesine sebebiyet vererek nihai t&uuml;ketici fiyatını yukarıya &ccedil;ekmekte ve fiyat istikrarını bozmaktadır&rdquo; ifadelerine yer verildi. Merkez Bankası&rsquo;nın dikkat &ccedil;ektiği bir başka nokta ise k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ccedil;ift&ccedil;ilerin genel olarak t&uuml;ccara ve diğer aracılara bor&ccedil;lu olması ve tarımsal faaliyetini s&ouml;z konusu kayıt dışı bor&ccedil;luluk &uuml;zerinden devam ettirmek zorunda kalması. S&ouml;z konusu durumun &ccedil;ift&ccedil;inin tarımsal katma değerden hak ettiği payı alamamasına yol a&ccedil;tığı kaydedilen raporda, bu durumun &ccedil;ift&ccedil;iyi &uuml;retimden caydırdığı ve fiyatlar &uuml;zerinde yukarı y&ouml;nl&uuml; baskı yarattığı belirtildi. TOPTANCI HALLERİNİN MODERNİZASYONU İşlenmemiş gıda tedarik zincirindeki lojistik s&uuml;re&ccedil;lerin iyileştirilmesi bağlamında toptancı hallerinin modernizasyonu kritik &ouml;nem taşıdığı kaydedilen raporda, &ldquo;&Uuml;lkemizde elverişsiz koşullarda faaliyet y&uuml;r&uuml;ten 175 toptancı hali, piyasa yapısını sığ ve par&ccedil;alı hale getirmektedir. Belediye işletmeciliğine dayanan mevcut hal işletim modeli ve m&uuml;lkiyet yapısı eksik rekabete yol a&ccedil;maktadır. Ayrıca, hallerin mevcut konumları (ulaşım, lojistik, teknoloji gibi) değişen altyapı koşullarına uymamakta ve &uuml;retim ve t&uuml;ketim noktaları arasında etkin dağıtımı sağlamak a&ccedil;ısından yetersiz kalabilmektedir&rdquo; denildi. T&uuml;m bunların sonucu olarak da işlenmemiş gıda &uuml;r&uuml;nlerinde sağlıklı ve istikrarlı fiyat oluşumu sağlanamadığına vurgu yapılan raporda, gıda g&uuml;venliği kontrol ve denetim hizmetlerinin de hak ettiği &ouml;l&ccedil;&uuml;de yapılamadığına dikkat &ccedil;ekildi. UYGULAMADA GECİKMELER YAŞANIYOR Hatırlayacağınız &uuml;zere T&uuml;rkiye&rsquo;de yaş meyve ve sebze &uuml;r&uuml;nleri tedarik zincirindeki lojistik s&uuml;re&ccedil;lerin modernleştirilmesi amacıyla sebze ve meyvelerin toptan ve perakende ticaretinde uyulması gereken standart uygulamalara ilişkin usul ve esaslar hakkında tebliğ 2017 yılında yayımlanmıştı. Gıda Komitesi tarafından a&ccedil;ıklanan ve atılan bu adım &ccedil;er&ccedil;evesinde, meyve ve sebze &uuml;r&uuml;nlerinin hasat sonrasında uluslararası normlara uygun tek ve &ccedil;ok kullanımlık ambalajlarla paketlenmesi, nakliye s&uuml;re&ccedil;lerinin iyileştirilmesi amacıyla soğutuculu ara&ccedil;larla taşınması ve perakende satış noktalarında soğutuculu reyonlarda sergilenmesi hususlarında yeni standartlar belirlenmişti. Teoride alınan bu kararların pratikte benzer hızda gitmediğini TCMB raporunda şu ifadeyle ortaya koyuyor: &ldquo;Bununla birlikte, uygulamada gecikmeler yaşandığı g&ouml;r&uuml;lmektedir.&rdquo; S&Uuml;T VE EKMEKTEKİ RİSK Merkez Bankası, &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;neme dair gıda fiyatlarına y&ouml;nelik hareketlerde s&uuml;t ve ekmek tarafındaki gelişmelere dikkat &ccedil;ekiyor. Raporda, &ldquo;İşlenmiş gıda fiyatlarının &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nem g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml; &uuml;zerinde &ccedil;iğ s&uuml;t referans fiyatındaki son d&uuml;zenlemenin olası yansımaları ile ekmek-tahıllar kaynaklı yukarı y&ouml;nl&uuml; riskler bulunmaktadır. &Ccedil;iğ s&uuml;t fiyatlarında başta yem fiyatları olmak &uuml;zere birikmiş maliyet baskılarının s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri kanalıyla işlenmiş gıda enflasyonunu olumsuz y&ouml;nde etkileme potansiyeli bulunmaktadır. Ayrıca, buğday alım fiyatlarındaki artışa bağlı olarak başta ekmek olmak &uuml;zere ekmek-tahıl grubu fiyatları &uuml;zerinde de yukarı y&ouml;nl&uuml; riskler s&ouml;z konusudur&rdquo; deniliyor. Orta vadeli enflasyon g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;ne dair risklerin ağırlıklı olarak yukarı y&ouml;nl&uuml; olduğuna vurgu yapan TCMB&rsquo;ye g&ouml;re, yukarıdaki tespitler ışığında ana senaryoda esas alınan g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml; değiştirme ihtimali bulunan riskler arasında &lsquo;gıda fiyatlarındaki y&uuml;kselişin devam etmesi&rsquo; de yer alıyor. TCMB&rsquo;nin enflasyon raporunda tarımsal &uuml;retim ve sonraki s&uuml;recine y&ouml;nelik yapısal sorunların &ouml;nemli bir kısmı net bir şekilde ortaya konuyor. Aslına bakarsanız, altı kalın &ccedil;izgilerle &ccedil;izilen yapısal sorunlar, tespitler ve &ccedil;&ouml;z&uuml;m &ouml;nerilerinde yeni bir şey yok. Yıllardır neredeyse her yazımızda benzer noktaları g&uuml;ndeme getirip, sizlerle paylaşıyoruz. Asıl sorun, bu tespit ve &ouml;nerilerden ders &ccedil;ıkarılıp &ccedil;&ouml;z&uuml;m odaklı eylem planının hayata ge&ccedil;irilememesi. Yakın d&ouml;nemde enflasyon &uuml;zerinde olduk&ccedil;a etkili olan gıda fiyatlarındaki artış ve aşırı oynaklığın &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ebilmenin yolu tespitlerin &ouml;tesine ge&ccedil;ip artık somut adımlar atarak ge&ccedil;ici değil kalıcı &ccedil;&ouml;z&uuml;mleri sağlamaktan ge&ccedil;iyor. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Tarımda plansız üretim sorunu TCMB raporuna da girdi

Diğer Yazılar