Harvard Çiftliği

Başlığı ilk okuduğunuzda aklınıza Harvard &Uuml;niversitesi geldi değil mi? Doğru tahmin ettiniz&hellip; Biz de işte tam o &uuml;niversiteden bahsediyoruz. Son yıllarda tarım arazisi alan ya da kiralayanlar sadece &uuml;lkeler ya da yatırım şirketleri değil&hellip; &Uuml;niversiteler dahi bu işin i&ccedil;inde... Bu konuda araştırma yaparken ilgin&ccedil; bir anekdot g&ouml;z&uuml;m&uuml;ze &ccedil;arptı. Sizinle de paylaşmak istedik. D&uuml;nyaca &uuml;nl&uuml; Harvard &Uuml;niversitesi&rsquo;nin 37,1 milyar dolarlık bağışını y&ouml;neten kendi b&uuml;nyesindeki Harvard Management şirketi, d&uuml;nya &ccedil;apında yaklaşık 854 bin hektarlık tarım arazisi i&ccedil;in 10 yıldan fazla s&uuml;rede yaklaşık 1 milyar dolar harcama yapmış. D&uuml;nyanın en zengin okulu konumundaki Harvard &Uuml;niversitesi&rsquo;nin sahip olduğu tarımsal işletmeler arasında Kaliforniya&rsquo;da &uuml;z&uuml;m bağları da var, Yeni Zelanda&rsquo;da s&uuml;t &ccedil;iftlikleri ve hatta Uruguay&rsquo;da okalipt&uuml;s arazisi&hellip; Bitmedi&hellip; Harvard &Uuml;niversitesi, Brezilya, G&uuml;ney Afrika, Avustralya, Rusya ve Ukrayna gibi &uuml;lkelerde pamuk, soya fasulyesi ve şeker kamışı &uuml;reten tarımsal işletmelerin de sahibi. Ve işin daha da ilgin&ccedil; yanı, Harvard&rsquo;ın arazi ediniminde zaman zaman adının illegal y&ouml;ntemlere karışması. Bug&uuml;n bir kesim Harvard&rsquo;ın tarım arazisi alımlarını etik dışı olarak eleştirirken, bir kısmı da riskli bir yatırım olarak yorumluyor. Yani herkesin derdi başka&hellip; Harvard&rsquo;ın tarım arazisi alımlarının karmaşık şirket yapıları &uuml;zerinden kanalize edildiği ve bu durumun belirli tarım arazilerini tespit etmeyi zorlaştırdığı da bir başka tartışma konusu. Kısacası Harvard &Uuml;niversitesi&rsquo;nin tarım arazileri ve işletmelerine y&ouml;nelik yatırımı hukuki, finansal ve itibar risklerini de i&ccedil;inde barındırıyor. Bu bilgileri niye paylaştık? &Ccedil;&uuml;nk&uuml; d&uuml;nyada tarımsal arazilere karşı artan iştahın belki de en somut &ouml;rneklerinden birisi olduğu i&ccedil;in&hellip; TARIM ARAZİLERİNDE K&Uuml;RESEL &lsquo;KAPIŞMA&rsquo; Ge&ccedil;tiğimiz yıllarda bu konu hakkında yazmıştık. N&uuml;fus artışı, ekilebilir tarım arazilerinin g&uuml;n ge&ccedil;tik&ccedil;e daralması, artan t&uuml;ketim ve değişen iklim, tarım ve gıdada izlenen k&uuml;resel politika ve stratejilere y&ouml;n verir hale geldi. &Ccedil;ok sayıda gelişmiş ve gelişmekte olan &uuml;lke, gıda g&uuml;vencesi ve g&uuml;venliğini gerek&ccedil;e g&ouml;stererek farklı &uuml;lkelerde tarım arazileri satın alma ya da kiralama y&ouml;ntemine başvuruyor. &Uuml;lkelerin izlediği politikalara paralel olarak uluslararası şirketler ve dev yatırım fonları ise meseleye kamuoyundan farklı olarak kaygı ve risklerden &ouml;te &lsquo;ticari pencereden&rsquo; bir &lsquo;fırsat&rsquo; olarak bakıyor. Temelde, gıda h&acirc;kimiyeti i&ccedil;in k&uuml;resel bir rekabete şahit oluyoruz. &lsquo;Gıda savaşları&rsquo; ve &lsquo;su savaşları&rsquo; gibi senaryolar &ccedil;er&ccedil;evesinde tarım ve gıda alanında &uuml;retimden pazarlamaya kadar farklı bir d&ouml;nemin i&ccedil;inde bulunuyoruz. Kendi toprakları dışında arazi satın alan ya da kiralamayı tercih eden &uuml;lkeler arasında ABD ve &Ccedil;in ile birlikte İngiltere, Fransa, Hollanda&rsquo;nın da aralarında bulunduğu Avrupa &uuml;lkeleri başı &ccedil;ekiyor. Suudi Arabistan, Hindistan, Malezya ve Singapur gibi &uuml;lkelerin yanı sıra K&ouml;rfez &uuml;lkeleri de bu alana olduk&ccedil;a ilgili. Ama Kuzey Amerika ve Batı Avrupa dakiler hari&ccedil; hemen hemen b&uuml;t&uuml;n &uuml;lkeler bu s&uuml;recin i&ccedil;inde &lsquo;riskli&rsquo; ve &lsquo;kaygılı&rsquo; konumda g&ouml;steriliyor. Zira uluslararası tarım ve gıda politikaları ABD ve Avrupa &ouml;zelinde oluşturuluyor ve d&uuml;nyaya yayılıyor. Uluslararası Kara Koalisyonu&rsquo;nun Arazi Matrisi veri tabanına g&ouml;re katı m&uuml;lkiyet hakları bulunmayan &uuml;lkeler ise bu alanda pazar konumunda. Ama şu notu da d&uuml;şmekte fayda var: Bu veriler &ouml;rt&uuml;l&uuml; şekilde ger&ccedil;ekleştirilen yatırımları kapsamıyor. Mesela bir raporda Brezilya nın yabancı yatırımcılara 2,4 milyon hektar tarım arazisi kiraladığı ve sattığı belirtilirken, başka bir raporda Brezilya&rsquo;dan kiralanan ya da satın alınan toplam arazi b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğ&uuml; 3 milyon hektarı g&ouml;sterebiliyor. Aradaki farklarda da &ouml;rt&uuml;l&uuml; şirketler ya da aracılar devreye giriyor. Yani birileri adına alınan arazilerin şeffaf bir kaydı bulunmuyor. O y&uuml;zden bu alanda &ccedil;ok sağlıklı ve g&uuml;ncel verilerle ulaşmak hayli g&uuml;&ccedil;. Mesela Latin Amerika&rsquo;dan bir &ouml;rnek verelim&hellip; Başta Brezilya olmak &uuml;zere yardım fonları adı altında ticari faaliyetlerini farklı kimliklerle farklı &uuml;lkelerde s&uuml;rd&uuml;ren bazı işadamlarının başı bu konuda son d&ouml;nemde dertte. &Ouml;rneğin Sao Jose do Rio Preto daki APAE yardım kuruluşunun başkan yardımcısı olan Euclides de Carli, 130 bin hektara sahip olduğu Piauı&rsquo;deki arazileriyle ilgili soruşturma altında. Carli&rsquo;nin yıllarca aralarında Cargill, SLC Agricola, Bunge, Agrinvest ve hatta uluslararası fonlar gibi tarımsal devlerin yer aldığı m&uuml;şterileri adına arazi topladığı iddia ediliyor. Kısacası ortada t&uuml;m &ccedil;ıplaklığıyla duran bir ger&ccedil;ek var ki o da tarım &ccedil;ok uluslu şirketler ve hatta bazı b&uuml;y&uuml;k emeklilik fonları tarafından ihmal edilemeyecek kadar stratejik bir yatırım aracı olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. HERKESİN G&Ouml;Z&Uuml; AFRİKA TOPRAKLARINDA Raporların ortak noktasına baktığımızda, &ccedil;apraz yatırımların başı &ccedil;ektiği b&ouml;lge Afrika toprakları. Yani a&ccedil;lık ve susuzluğun kol gezdiği, kıtlığa karşı savaş a&ccedil;ılan topraklar... Ama ne hazindir ki halkının karnını doyuramayan fakir topraklar, zamanı geldiğinde başka &uuml;lkelerin fırsat kolladığı verimli tarım arazilerine d&ouml;n&uuml;şebiliyor. Yatırımcı &uuml;lke ve şirketlerin radarında &ouml;ne &ccedil;ıkan &uuml;lkeler arasında Etiyopya, Sudan, Kongo, Kamerun, Gine, Zambiya, Kenya, Tanzanya ve Mozambik gibi &uuml;lkeler dikkat &ccedil;ekiyor. Bug&uuml;ne kadar a&ccedil;lık, yoksulluk ve savaşlarla anılan topraklar, bundan sonraki s&uuml;re&ccedil;te tarımsal &uuml;retim ve ihracatla anılacak. Tabii ilgi sadece Afrika ile sınırlı değil&hellip; Yine G&uuml;ney Amerika&rsquo;da ve Asya&rsquo;da da belirli b&ouml;lgelere &ldquo;yatırımcı &uuml;lke, şirket, fon ve &uuml;niversite&rdquo; ilgisi y&uuml;ksek. K&Uuml;RESELLEŞMENİN YENİ Bİ&Ccedil;İMİ Yabancı yatırımcıların farklı &uuml;lkelerden toprak satın alması, &lsquo;k&uuml;reselleşmenin yeni bi&ccedil;imlerinden biri&rsquo; olarak pazarlanıyor. S&ouml;z konusu durum 2007-2008 k&uuml;resel gıda fiyat artışlarından sonra &ouml;zel bir &ouml;nem kazandı. Zira gıdaya erişim noktasında yaşanan sıkıntılar, &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;neme dair tarımın değerinin daha net anlaşılmasına sebep oldu. Tarım ve gıdanın k&uuml;resel stratejilerde dış politika enstr&uuml;manı olarak kullanılması tesad&uuml;f değil. Bug&uuml;n telaffuz edilen rakam, d&uuml;nyada yaklaşık 250 milyon hektarlık bir tarım arazisinin &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; &uuml;lkeler tarafından satın alınmış ya da kiralanmış olduğu y&ouml;n&uuml;nde. İzlenen bu politikalar ışığında D&uuml;nya Ticaret &Ouml;rg&uuml;t&uuml; kuralları, serbest ticaret anlaşmaları gelecek d&ouml;nemdeki &uuml;retim-ithalat-ihracat dengelerinin oluşmasında temel alınıyor. Ve &ccedil;oğu durumda, Uluslararası Kara Koalisyonu raporları, &lsquo;b&uuml;y&uuml;k &ouml;l&ccedil;ekli arazi edinimi&rsquo;nin kırsaldaki k&uuml;&ccedil;&uuml;k &uuml;reticilerin haklarını ve ge&ccedil;im kaynaklarını riske attığına dikkat &ccedil;ekiyor. K&uuml;resel anlamda toprak haklarının korunamamasıyla birlikte 2,5 milyar insanın &ldquo;a&ccedil;lık&rdquo; ve &ldquo;yoksulluk&rdquo; tehdidi altında olduğuna vurgu yapılıyor. DİMYATA PİRİNCE GİDERKEN&hellip; Hangi &uuml;lke nereyi kiraladı ya da satın aldı konusuna liste şeklinde girmeyeceğiz. Zira bu listeyi k&ouml;şe yazısına sığdırmak olduk&ccedil;a g&uuml;&ccedil;. Ama yazıyı okuyunca haliyle aklınıza T&uuml;rkiye&rsquo;nin Sudan&rsquo;da kiraladığı tarım arazileri gelmiştir. 2014 yılında T&uuml;rkiye-Sudan Tarımsal İşbirliği Anlaşması &ccedil;er&ccedil;evesinde Sudan&rsquo;da 780 bin hektar arazi kiralandı. Aradan 4 yıl ge&ccedil;tikten sonra Kasım 2018 itibariyle arazilerin Sudan h&uuml;k&uuml;metinden tamamen teslim alınacağı ve kamu desteğiyle &ouml;zel sekt&ouml;re yatırıma a&ccedil;ılacağı belirtildi. Burada nasıl bir &uuml;retim modelinin uygulanacağı, kimlerin ne &uuml;reteceği ve &uuml;retilen &uuml;r&uuml;nlerin nasıl değerlendirileceği konusunda &ccedil;ok fazla detay paylaşılmadı. 12 bin 500 hektar alanda model &ccedil;iftlik kurulacağı bilgisinden başka akıldaki soru işaretlerini giderecek bir a&ccedil;ıklama yok. Ama daha da &ouml;nemlisi T&uuml;rkiye&rsquo;de işlenmeyi bekleyen topraklar dururken, girdi maliyetleri başta olmak &uuml;zere &uuml;retimdeki sorunlar &ccedil;ift&ccedil;inin sırtında kambur olurken odağın Sudan&rsquo;a kayması da a&ccedil;ıklama gerektiren bir başka konu. Zira dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmamak adına artık T&uuml;rkiye&rsquo;de tarım arazileri ve &ccedil;ift&ccedil;ilerin geleceğine y&ouml;nelik bir şeyler yapmak gerekmiyor mu? İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bvloomberght.com

Harvard Çiftliği

Diğer Yazılar