Türkiye'nin ormancılık politikası doğru işliyor mu?

Tarım ve gıda konusunda g&uuml;ndemin nabzını hem yazılı hem de g&ouml;rsel medyada tutmaya &ccedil;alışıyoruz. Ancak ormancılık hakkında ge&ccedil;en haftaya kadar ne bir yazı ne de program yapmıştık. Bloomberg HT&rsquo;nin Akıllı Tarım programına konuk olan İstanbul &Uuml;niversitesi Cerrahpaşa Orman Fak&uuml;ltesi, Ormancılık Politikası ve Y&ouml;netimi Anabilim Dalı &Ouml;ğretim &Uuml;yesi Do&ccedil;. Dr. Cihan Erd&ouml;nmez, &ccedil;ok değerli bilgiler paylaştı. Biz de hem Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez&rsquo;in tespitlerini hem de son d&ouml;nemde okuduğumuz raporlardan yola &ccedil;ıkarak ormancılık tarafındaki &ouml;nemli bilgileri sizlere yazılı olarak da aktarmak istedik. Orman Genel M&uuml;d&uuml;rl&uuml;ğ&uuml;&rsquo;n&uuml;n (OGM) envanter &ccedil;alışmasına g&ouml;re T&uuml;rkiye&rsquo;nin ormanlık alanı 22.3 milyon hektar. Bu da T&uuml;rkiye&rsquo;nin toplam y&uuml;z&ouml;l&ccedil;&uuml;m&uuml;n&uuml;n yaklaşık y&uuml;zde 28&rsquo;ine denk geliyor. Ancak Birleşmiş Milletler (BM) Tarım ve Gıda &Ouml;rg&uuml;t&uuml;&rsquo;n&uuml;n (FAO) istatistiklerine g&ouml;re T&uuml;rkiye&rsquo;nin orman alanı 11.7 milyon hektar seviyesinde. İki rakam arasında dağlar kadar fark var. Peki bu fark nasıl oluşuyor? Hangi veri doğru? Cevabını Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez şu şekilde veriyor: &ldquo;FAO bir yerin orman sayılabilmesi i&ccedil;in uluslararası bazı kriterler ortaya koyar. Bitki t&uuml;rlerinin 5 metreden &ccedil;ok boylanabilmesi ve araziyi 0,1&rsquo;den fazla kapalılıkla &ouml;rtmesi yani ağa&ccedil;ların g&ouml;lgesinin toplam kara alanının y&uuml;zde 10&rsquo;dan daha fazla &ouml;rtmesi koşulunu arar. FAO, bizim 11,7 milyon hektarlık ormanlık alanımızın dışında kalan kısmı &ldquo;diğer ağa&ccedil;lık alan&rdquo; kategorisinde değerlendiriyor ama orman demiyor. Biz, onlara eskiden &lsquo;bozuk orman&rsquo; diyorduk, şimdi &lsquo;d&uuml;ş&uuml;k kapalılıklı orman&rsquo; diyoruz ve orman envanterimizde g&ouml;steriyoruz. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; o alanlar da ağa&ccedil;landırma ya da doğal yollarla orman haline getirilip, orman envanterine katılması gereken alanlar.&rdquo; &Ouml;zetle, uluslararası kriterlere g&ouml;re ger&ccedil;ek orman alanımız OGM&rsquo;nin bahsettiği gibi 22.3 milyon hektar değil, 11.7 milyon hektar. ORMAN ALANLARIMIZ NASIL ARTIYOR? 1973 yılından beri yapılan orman envanter &ccedil;alışmalarının sonu&ccedil;larına g&ouml;re orman alanları T&uuml;rkiye&rsquo;de artıyor. Bu g&uuml;zel bir gelişme&hellip; Ama orman alanlarımız sanıldığı gibi ağa&ccedil;landırma yoluyla artmıyor. Artışın sadece sınırlı bir kısmı ağa&ccedil;landırma &ccedil;alışmalarıyla ger&ccedil;ekleşiyor. Asıl &ouml;nemli kısmı ise kırdan kente g&ouml;&ccedil; nedeniyle boşalan ve tarım yapılmayan kırsal arazilerinin kendiliğinden ormanlaşması sonucu yaşanıyor. Bunu biz değil, &ldquo;T&uuml;rkiye&rsquo;de Orman Değişiminin ve Ormansızlaşmanın Analizi&rdquo; başlıklı &ccedil;alışmayı ger&ccedil;ekleştiren Prof. Dr. Erdoğan Atmış ve Yard. Do&ccedil;. Dr. Batuhan G&uuml;nşen&rsquo;in analizi s&ouml;yl&uuml;yor. S&ouml;z konusu &ccedil;alışmada şu ifadelere yer veriliyor: &ldquo;Toplam orman alanındaki artışın, T&uuml;rkiye ormancılık &ouml;rg&uuml;t&uuml; tarafından yapılan ağa&ccedil;landırma &ccedil;abalarının bir sonucu olmadığı, n&uuml;fusun sosyo-ekonomik yapısındaki değişikliklerden ve kırsal kesimden kentlere g&ouml;&ccedil; gibi ilgili s&uuml;re&ccedil;lerden kaynaklandığı bulgusu ortaya &ccedil;ıkıyor&rdquo; ORMANLARIN &Uuml;ZERİNDE KENTLEŞME BASKISI ARTIYOR T&uuml;rkiye&rsquo;de orman alanı değişiminin 2005 ve 2015 yılları arasında 81 il ve yedi coğrafi b&ouml;lge genelinde değerlendirildiği raporun sonu&ccedil;larına g&ouml;re T&uuml;rkiye nin genel orman alanı artmasına rağmen durumun il ve b&ouml;lge d&uuml;zeyinde değiştiği g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. 81 ilden 60 ında ormanlık alanlarda artış, 19 unda bir d&uuml;ş&uuml;ş ve diğer ikisinde de değişiklik olmadığı g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Peki daha &ccedil;ok hangi illerde ormanlık alanlar azalıyor? Orman alanlarının azaldığı iller, T&uuml;rkiye nin batısında, Marmara ve Ege b&ouml;lgelerinde yoğunlukta. &Ouml;zellikle kentsel n&uuml;fusun y&uuml;ksek olduğu, hızlı kentsel n&uuml;fus artışı ve aşırı g&ouml;&ccedil; alan illerde ormansızlaşma daha &ccedil;ok g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Bu konuyla ilgili son yayımlanan ormancılık raporunda ise şu ifadeler dikkat &ccedil;ekiyor: &ldquo;Ormanlık alanlardaki azalma, &ouml;zellikle hızlı kentleşme ve sanayileşmenin etkisiyle, yoğun n&uuml;fus artışının yaşandığı illerde g&ouml;r&uuml;lmektedir. Ayrıca, bu illerdeki ormanlık alanların yeni yasal d&uuml;zenlemelere dayalı tahsisler nedeniyle daha da par&ccedil;alanmış olduğu ortaya &ccedil;ıkmaktadır.&rdquo; Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez, orman sayılan alanlardaki tahribatların &ccedil;ok hızlı şekilde arttığına dikkat &ccedil;ekiyor. Envanter olarak orman alanları artarken, s&ouml;z konusu alanların orman alanı olarak g&ouml;r&uuml;nmesine rağmen başka ama&ccedil;larla kullanıma tahsis edildiğine dikkat &ccedil;eken Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez, &ldquo;Enerji &uuml;retim tesisi, enerji nakil hattı, maden işletmesi, karayolu, havaalanı gibi alanların miktarı bug&uuml;n 700 bin hektara kadar ulaştı. Bu da ormanlık alanlarda bir par&ccedil;alanma yarattığı i&ccedil;in etrafındaki ekosistem bozuluyor, bu da etrafındaki ormanları da olumsuz etkiliyor. 2016 sonu itibariyle T&uuml;rkiye ormanlarının i&ccedil;erisinde yaklaşık 65 bin farklı işletmeye izin verilmiş. Bunlar sadece kurulduğu alanı değil etrafındaki ekosistemi zedeliyor&rdquo; diyor. &ldquo;AĞA&Ccedil;LANDIRMA &Ccedil;ALIŞMALARINDA &Ccedil;AĞ ATLAMADIK&rdquo; Do&ccedil;. Dr. Cihan Erd&ouml;nmez, T&uuml;rkiye&rsquo;nin son yıllarda ağa&ccedil;landırma &ccedil;alışmalarında &ccedil;ağ atladığı y&ouml;n&uuml;nde kamuoyunda yanlış bir algı oluştuğunu da dikkat &ccedil;ekiyor. T&uuml;rkiye&rsquo;de ağa&ccedil;landırma &ccedil;alışmalarının 1946 yılından beri d&uuml;zenli ve sistemli bir şekilde yapıldığını hatırlatan Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez, &ldquo;1946&rsquo;dan 2000&rsquo;li yıllara kadar her yıl ortalama ne kadar ağa&ccedil;landırma yapılmışsa, 2000&rsquo;lerden sonra da yine o civarlarda ağa&ccedil;landırma yapılıyor. Yani ağa&ccedil;landırma &ccedil;alışmalarında &ouml;yle &ccedil;ağ falan atlamadık. O y&uuml;zden eskiden beri iyi bir ağa&ccedil;landırma &uuml;lkesiyiz, yeni olan bir şey değil&rdquo; diyor. ORMAN ALANLARI AMA&Ccedil; DIŞINA &Ccedil;IKARTILIYOR Orman yangınlarının &ouml;nemli bir konu olduğunu ancak T&uuml;rkiye&rsquo;nin ormanlarını yaralayan fakt&ouml;r&uuml;n orman yangınlarından &ccedil;ok, sahip olduğumuz orman alanlarının ama&ccedil; dışı kullanımı olduğunun altını &ccedil;iziyor. Anayasanın 169&rsquo;uncu maddesinie g&ouml;re yanan orman alanlarının derhal ormanlaştırılması gerektiğini ve bu kanuna uyulduğunu dile getiren Do&ccedil;. Dr. Erd&ouml;nmez, ama bir başka yasanın ormanlık alanları nasıl tehdit ettiğini şu s&ouml;zlerle &ouml;zetliyor: &ldquo;Turizmi teşvik kanunun 8&rsquo;inci maddesi kapsamında ormanlık alanlarda otel başta olmak &uuml;zere turizm tesisleri kurulabiliyor. Sağlıklı orman alanlarında turizm tesisi yapılabiliyor, bu yasal olarak m&uuml;mk&uuml;n ama kanayan bir yaramız. Turizmi teşvik kanunun 8&rsquo;inci maddesinin yeniden ele alınması lazım. Orman kanununun 16, 17 ve 18&rsquo;inci maddelerinin, maden kanunun yeniden ele alınması lazım.&rdquo; T&Uuml;RKİYE ORMANCILIĞI 2019 RAPORU Biliyoruz, yazımız uzadı ama meraklıları i&ccedil;in bir rapordan da bahsetmemiz lazım. T&uuml;rkiye Ormancılar Derneği, Haziran ayında &ldquo;T&uuml;rkiye Ormancılığı 2019&rdquo; başlıklı kapsamlı bir rapor yayımladı. 37 bilim insanının katkı verdiği 165 sayfalık raporda T&uuml;rkiye&rsquo;nin orman varlığı farklı a&ccedil;ılardan ele alınırken d&uuml;nya ormancılığı hakkında da detaylı bilgiler paylaşılıyor. Biz de hi&ccedil;bir yorum katmadan raporda &ouml;ne &ccedil;ıkan bazı notları sizlerle paylaşıyoruz: *** T&uuml;rkiye&rsquo;de istatistiklere g&ouml;re orman alanı artarken veya t&uuml;m ormanlar i&ccedil;erisinde verimli ormanların payı y&uuml;kselirken, kamuoyunun &ldquo;&uuml;lke ormanları&rdquo; azalıyor algısına sahip oluşu, ortada aydınlatılması gereken bir sorunun var olduğunu kanıtlamaktadır. Vatandaşlar ormanların yandığını g&ouml;rmekte, işgal edildiğine tanık olmakta, 2B gibi uygulamalarla bazı orman alanlarının sonsuza kadar orman olma &ouml;zelliğini kaybettiğini, g&uuml;ndelik yaşamlarının bir par&ccedil;ası olarak g&ouml;rmektedir. Bu tanıklıkların bir sonucu olarak da &ldquo;ormanların azaldığı&rdquo; d&uuml;ş&uuml;ncesine erişmektedir. Ger&ccedil;ekten de ormanlar bu nedenlerle azalmakta veya bu gibi ormansızlaşma &ouml;rnekleri T&uuml;rkiye&rsquo;de g&ouml;r&uuml;lmektedir. *** 2017 yılında 56 bin 942 hektar ormansızlaşan alana karşılık 46 bin 935 hektar ormanlaştırma s&ouml;z konusudur ve 2017 yılı &ldquo;ormanların 10 bin 7 hektar azaldığı&rdquo; bir yıl olarak tanımlanabilir. Buna karşılık, 2016 yılında 42 bin 393 hektar ormansızlaşmadan daha fazla ormanlaştırma (48 bin 230 hektar) yapılmış ve &uuml;lke ormanları 5 bin 837 hektar artmıştır. Uzun d&ouml;nem bir değerlendirme T&uuml;rkiye&rsquo;de ormanların daha da artırılabileceğini fakat 2B ve kalıcı olarak orman niteliğini kaybettiren tahsislerle bu artışın daha d&uuml;ş&uuml;k ger&ccedil;ekleşmesine neden olunduğu s&ouml;ylenebilir. *** Bug&uuml;ne kadar yapılan bakanlık birleştirmelerinin kamu maliyesine hangi katkılar yaptığı veya nasıl bir verimlilik sağladığı me&ccedil;huld&uuml;r. Bu konuda herhangi bir bilimselliğe dayanmayan anlayışlarla ormancılık teşkilat yapısının sık sık değiştirilmesinin &uuml;lke ormancılığı ve doğasının y&ouml;netimine katkı yapmadığı gibi, telafi edilemez zararlara da neden olduğu a&ccedil;ıktır. Ormancılık teşkilatının bağımsız bir bakanlık yapısı altında &ouml;rg&uuml;tlenmesinin en etkin sonu&ccedil;ları verdiği ge&ccedil;mişteki &ouml;rnekler ve deneyimlerle kanıtlanmıştır. Bu nedenle; &uuml;lkemizin y&uuml;zde 28,6&rsquo;sına karşılık gelen orman varlığını y&ouml;neten, odun hammaddesinden temiz hava ve suya kadar &ccedil;eşitlenen pek &ccedil;ok ticari ve kamusal mal ve hizmeti t&uuml;m toplum ve insanlık i&ccedil;in &uuml;reten &uuml;lkemiz ormancılık teşkilatının m&uuml;stakil bir Orman Bakanlığı &ccedil;atısı altında &ouml;rg&uuml;tlenmesi ideal yaklaşımdır. *** T&uuml;rkiye&rsquo;de doğanın yeterince korunduğunu s&ouml;ylemek olanaklı değildir. &Uuml;lke ormanlarının yarısına yakınının bozuk olması ve topraklarının b&uuml;y&uuml;k bir kısmının da &ccedil;eşitli şiddette erozyon etkisi altında bulunması, bu konuda yeterli kanıttır. Bu nedenle T&uuml;rkiye bir yandan yaptığı ağa&ccedil;landırmalarla &ouml;v&uuml;n&uuml;rken veya &ouml;v&uuml;l&uuml;rken, diğer yandan yeşil &ouml;rt&uuml;lerini (florasını) yeterince koruyamayan, sonu&ccedil;ta erozyonun her t&uuml;r ve şiddetinin g&ouml;r&uuml;lebildiği &ldquo;canlı erozyon m&uuml;zesi&rdquo; olarak bilinmektedir. &Uuml;lkemizde hem politik alanda, hem de toplumda bug&uuml;ne kadar doğa koruma tam anlamıyla ciddiye alınmamıştır. Bu nedenle T&uuml;rkiye&rsquo;nin bitki t&uuml;rlerince zengin olan doğası; ormanlarıyla, meralarıyla ve bozkır alanlarıyla birlikte &ldquo;harap&rdquo;tır. Bu nedenle &ouml;zellikle insan eliyle yapısı bozulmuş, alanların &ouml;ncelikli olarak ekolojik ve doğaya uygun restorasyon modelleriyle restore edilmesi ormancılığın ana davalarından birisi olmalıdır. *** Korunan alanlarda, turizmi ve rekreasyonu &ouml;n plana alan, planlama zonlarında sınır değişiklikleri yaparak s&uuml;rekli yeni kullanım fırsatları yaratan y&ouml;netim anlayışı terk edilmelidir. T&uuml;rkiye&rsquo;de ağa&ccedil;landırma denildiğinde artık ağa&ccedil;landırılan alanın niceliğinden &ccedil;ok niteliğinin tartışılması gereklidir. Kavramları değiştirerek, izlenebilir &ccedil;alışmalardan uzaklaşmak yerine, &uuml;lkede yerleşik anlayışlarla uluslararası ormancılık camiasının kabullerini referans alacak bir kavramsal temelin benimsenmesi gereklidir. End&uuml;striyel odun &uuml;retimi, erozyon kontrol&uuml;, &ccedil;ığ &ouml;nleme, yeşillendirme vb. amacı belirli ağa&ccedil;landırmalara y&ouml;nelinmesi gereklidir. *** OGM b&uuml;nyesindeki m&uuml;hendislerin b&uuml;ro idareciliğinden, biraz daha ormana y&ouml;nlendirilmesi ve bunun maddi ve manevi gereklerinin yerine getirilmesi zorunludur. &Ccedil;alışmaların kontrol&uuml;, başarının &ouml;d&uuml;llendirilmesi ve başarısızlıkların sebebinin araştırılması gerekir. Mesleğimizde b&ouml;yle bir gelenek ne yazık ki oluşturulamamıştır. *** &Uuml;lke olarak, son derece duyarlı ekolojik yapımız nedeniyle, değil hektarlarca ormanlık arazileri, 1 metrekare orman alanını dahi, orman rejimi dışına &ccedil;ıkarma &ldquo;l&uuml;ks&uuml;&rdquo; bulunmamaktadır. Bu ger&ccedil;eği g&ouml;rmezden gelmek demek, bir g&uuml;n Doğu Karadeniz&rsquo;de, bir başka g&uuml;n Batı Karadeniz&rsquo;de, bir diğer g&uuml;n de Isparta/Senirkent&rsquo;de veya İzmir/Karşıyaka&rsquo;da sel/taşkın, heyelan ve hatta &ccedil;ığ vb. yaşanmış felaketlerin yenilerini davet etmek demektir. Havzalarda yaşanmakta olan sel, taşkın heyelan vb. felaketlerle, arazi kullanımdaki yanlışlıkların ilişkisi artık g&ouml;r&uuml;lmeli, ekolojik, ekonomik ve sosyal fakt&ouml;rleri b&uuml;t&uuml;nleştirebilen projelerin &uuml;retilmesi hedeflenmelidir. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Türkiye'nin ormancılık politikası doğru işliyor mu?

Diğer Yazılar