Türkiye'nin tarımsal ihracat sınavı

Tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml;ndeki arz-talep-fiyat dengesini sağlama ya da sağlayamama noktasında değer zincirindeki t&uuml;m halkaların etkisi var. &Uuml;retimde sıkıntı varsa diğer halkalarda istikrar beklemek zor ya da zincirin diğer halkalarında sorun varsa &uuml;retime olumsuz yansımayacağını d&uuml;ş&uuml;nmek saflık. Yani kısacası bir domino etkisinden bahsetmek m&uuml;mk&uuml;n. Dolayısıyla haftalardır tarımsal &uuml;retimdeki gelişmeleri ve t&uuml;ketim taleplerindeki değişimi farklı a&ccedil;ılardan ele almaya &ccedil;alışıyoruz. Gıda değer zincirindeki t&uuml;m halkaların pandemiden nasıl ve ne kadar etkilendiğini yazı ve televizyon yayınlarımızda aktarmaya &ccedil;alışıyoruz. İ&ccedil; piyasadaki dengenin sağlanmasında dış piyasa da &ouml;nemli bir oyun alanı. Her ne kadar biz &ccedil;oğunlukla oyun alanının ithalat kısmında dolaşıyor olsak da bu d&ouml;nem ihracat tarafı &ccedil;ok daha kritik &ouml;nemde olacak. &Ouml;rneğin, bu sezon yaş meyve ve sebze sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından hem talihli hem de talihsiz bir d&ouml;nem yaşıyoruz. Talihli tarafımız... Sahadan gelen bilgilere g&ouml;re kırsalda &uuml;retim aralıksız devam ediyor, rekolte bol, verim y&uuml;ksek&hellip; Talihsiz tarafımız ise turizm sekt&ouml;r&uuml; oyun dışı, dolayısıyla arz-talep tarafında oluşacak dengesizlik fiyatları &uuml;retici aleyhine &ccedil;evirecek gibi g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Kısa vadede d&uuml;ş&uuml;k gıda enflasyonu t&uuml;ketici lehine olumlu bir gelişme gibi algılanabilir ama &uuml;reticiyi zarar ettirecek seviyede bir aşırı d&uuml;ş&uuml;k fiyat oluşumu, orta ve uzun vadede &uuml;retimi sekteye uğratıp daha y&uuml;ksek fiyat riski olarak karşımıza &ccedil;ıkabilir. İşte bu noktada fiyat dengesini sağlayacak değer zincirindeki halkalardan biri de ihracat pazarı. T&uuml;rkiye İhracat&ccedil;ılar Meclisi (TİM) hafta başında Nisan ayı ihracat verilerini yayınladı. Otomotivde ihracatın y&uuml;zde 77,2 daraldığı, hazır giyim ve konfeksiyonda y&uuml;zde 61,7 k&uuml;&ccedil;&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; bir ortamda tarımsal ihracattaki y&uuml;zde 5,9 gibi sınırlı bir gerileme sekt&ouml;r&uuml;n ne kadar kritik &ouml;nemde olduğunu g&ouml;zler &ouml;n&uuml;ne seriyor. İnsanların otomobil almadan ya da modelini değiştirmeden, yeni bir kıyafete para harcamadan yaşayabileceğine ancak gıdasız hayatta kalamayacağına en g&uuml;zel &ouml;rnek sanırız. Zaten tarımsal ihracattaki sınırlı d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;n de bazı &uuml;r&uuml;nlerde talep tarafındaki sıkıntıdan ziyade lojistik kaynaklı olduğu notunu d&uuml;şmekte fayda var. Gelin isterseniz &ouml;nce Nisan ayı ihracat rakamlarına hızlıca g&ouml;z atıp sonrasında kısa bir değerlendirme yapalım. TİM Nisan ayı verilerine g&ouml;re tarım sekt&ouml;r&uuml;n&uuml;n Nisan ayı ihracatı ge&ccedil;en yılın aynı d&ouml;nemine g&ouml;re y&uuml;zde 5,9 geriledi. 1 milyar 768 milyon dolarlık bir ihracatımız s&ouml;z konusu. Ocak-Nisan d&ouml;nemindeki tarımsal ihracat ise ge&ccedil;en yılın aynı d&ouml;nemine g&ouml;re y&uuml;zde 2,9 arttı. 4 aylık tarımsal ihracatımız da b&ouml;ylece 7 milyar 790 milyon dolara ulaştı. Alt kalemlere baktığımızda tarım sekt&ouml;r&uuml; ihracatı 3 ana başlık altında değerlendiriliyor: Bitkisel &uuml;r&uuml;nler, hayvansal &uuml;r&uuml;nler, ağa&ccedil; ve orman &uuml;r&uuml;nleri Burada da asıl itici g&uuml;&ccedil; bitkisel &uuml;r&uuml;nler ihracatında. Bitkisel &uuml;r&uuml;nler ihracatında Nisan&rsquo;da y&uuml;zde 5,1 artış ve Ocak-Nisan d&ouml;neminde y&uuml;zde 8,4&rsquo;l&uuml;k bir y&uuml;kseliş s&ouml;z konusu. Nisan&rsquo;da 1 milyar 244 milyon dolarlık ihracatımız sonucu Ocak-Nisan d&ouml;neminde 5 milyar 339 milyon dolarlık bir hacme ulaşmışız. Bitkisel &uuml;r&uuml;nler arasında da yaş meyve ve sebze ihracatında Nisan&rsquo;da y&uuml;zde 5,1 artış yaşanırken, Ocak-Nisan d&ouml;nemindeki artış y&uuml;zde 21,6 seviyesinde. 4 aylık d&ouml;nemde ulaşılan hacim 756 milyon dolar d&uuml;zeyinde. T&uuml;rkiye&rsquo;nin tarımsal ihracatta elinin en g&uuml;&ccedil;l&uuml; olduğu &uuml;r&uuml;nlerin başında fındık geliyor. Nisan&rsquo;daki fındık ihracatı y&uuml;zde 45, 6 artarken, Ocak-Nisan d&ouml;neminde y&uuml;zde 32,6 y&uuml;kselmiş. S&uuml;s bitkileri ve mamulleri tarafında ise işler olduk&ccedil;a k&ouml;t&uuml;. Koronavir&uuml;s salgınından i&ccedil; pazarda olduk&ccedil;a olumsuz etkilenen sekt&ouml;r a&ccedil;ısından tablo ihracat pazarında da &ccedil;ok farklı değil. Nisan&rsquo;da ihracat y&uuml;zde 30,1 azalırken, Ocak-Nisan d&ouml;nemindeki d&uuml;ş&uuml;ş y&uuml;zde 15,6 d&uuml;zeyinde. Pandemi ve lojistikteki sıkıntıdan dolayı ihracatı darbe alan bir diğer &ouml;nemli sekt&ouml;r ise su &uuml;r&uuml;nleri ve hayvansal mamuller tarafı. Nisan&rsquo;da ihracatı y&uuml;zde 15,7 gerileyen sekt&ouml;r&uuml;n Ocak-Nisan d&ouml;nemi ihracatı ise y&uuml;zde 11,6 daraldı. Kuru meyve ve mamulleri ihracatı ise Nisan&rsquo;da y&uuml;zde 11,5 gerilerken, Ocak-Nisan d&ouml;neminde y&uuml;zde 4,7 azaldı. Gelelim genel tablo ve g&ouml;r&uuml;n&uuml;me&hellip; T&uuml;rkiye&rsquo;nin tarımsal ihracat performansına baktığımızda son 6-7 yıldır aslında g&ouml;zle g&ouml;r&uuml;n&uuml;r bir değişim ya da sı&ccedil;rama s&ouml;z konusu değil. Yıllardır 16-17 milyar dolar arasında gidip geliyor. 4 saatlik u&ccedil;uş mesafesinde d&uuml;nya n&uuml;fusunun y&uuml;zde 40&rsquo;ına ka&ccedil; &uuml;lke ulaşabilir? &Uuml;lke olarak 1,9 trilyon dolarlık tarımsal ticaret hacmine sahip bir b&ouml;lgenin ortasında konumlanıyoruz. Peki T&uuml;rkiye, altın tepsi ile &ouml;n&uuml;ne sunulan b&ouml;yle bir coğrafi fırsatın ihracat ayağından ne kadar istifade ediyor? RİSKLER VE FIRSATLAR Koronavir&uuml;s s&uuml;recinde Avrupa&rsquo;nın gıda tedarik zincirinde belirli sorunlar yaşandı. Sınırlar kapatıldığı i&ccedil;in mevsimlik iş&ccedil;iden tutun da gıdaların zamanında raflara ulaşamaması gibi farklı sıkıntılar oldu. İtalya ve İspanya&rsquo;da don başta olmak &uuml;zere olumsuz iklim koşulları bazı yaş meyve ve sebze &uuml;r&uuml;nlerinde kayıplara neden oldu. Avrupa&rsquo;daki bu &ldquo;kriz&rdquo;, T&uuml;rkiye a&ccedil;ısından &ldquo;fırsat&rdquo; olarak okunabilir. İngiltere, Avrupa Birliği&rsquo;nden ayrıldı ve gıda tedarik noktasında &ouml;nemli bir a&ccedil;ığı var. Bu a&ccedil;ığı kapatmak noktasında İngiltere pazarı da T&uuml;rkiye i&ccedil;in &ouml;nemli bir potansiyel barındırıyor. Kısacası ihracatta bir sı&ccedil;rama yakalamak m&uuml;mk&uuml;n. 4 KRİTİK KONU Ama burada 4 nokta &ccedil;ok kritik. İlki, &uuml;r&uuml;nlerde zaman zaman yaşanan pestisit kalıntısı sorunu. Tarım ilacı diye de bilinen, kimileri tarafından zirai ila&ccedil; olarak tabir edilen pestisit kullanımı son 4 yılda y&uuml;zde 54 arttı. Bilin&ccedil;siz ve yanlış kullanım sonucu bu alanda maalesef hem kendi t&uuml;keticilerimiz hem de ihracat pazarı a&ccedil;ısından &ouml;neli bir risk s&ouml;z konusu. İkincisi, lojistikte yaşanan sorunlar ya da karşılanamayan beklentiler&hellip; &Ouml;zellikle pandemi ile birlikte sınır kapılarında yaşanan aksama ve g&uuml;mr&uuml;kte uzayan s&uuml;reler tarımsal ihracatta &ouml;nemli bir s&uuml;re sıkıntı yarattı. Sonrasında farklı form&uuml;llerle bu sorun &ouml;nemli &ouml;l&ccedil;&uuml;de aşıldı. Ama lojistik tarafında ihracat&ccedil;ıların beklentisi karayolunun &ouml;tesinde &lsquo;hava kargo&rsquo;dan daha etkin bir şekilde ve makul bir maliyet &ccedil;er&ccedil;evesinde faydalanabilmek. &Ouml;rneğin yolcu u&ccedil;aklarının yerde yattığı bir d&ouml;nemde yaş meyve sebze gibi ihracatında zamanla yarışılan &uuml;r&uuml;nlerde hava kargo yoluyla sekt&ouml;re verilecek destek, bir&ccedil;ok pazarda elimizi g&uuml;&ccedil;lendirir ve rekabet g&uuml;c&uuml;m&uuml;z&uuml; artırır. Koronavir&uuml;s salgınının yayılmasını &ouml;nlemek amacıyla sınır ge&ccedil;işlerinin sıkı denetimlere tabi tutulması ile bir&ccedil;ok sekt&ouml;rde deniz ve hava yolu ile ihracatın arttığını biliyoruz. &Uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml;s&uuml;, pazar &ccedil;eşitliliğindeki yetersizlik. Aslında ikinci sorunu kısmen aşabilsek &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sorunu da hafifletme şansına sahip oluruz. Zira hava kargo ile Uzak Doğu başta olmak &uuml;zere yeni keşfedilen ve tarımsal &uuml;r&uuml;n ihracatında &ccedil;ok ciddi bir fırsat ve potansiyel barındıran coğrafyalarda pazar ağırlığımızı artırma şansımız y&uuml;ksek. Sekt&ouml;r&uuml;n &ccedil;&ouml;z&uuml;m bekleyen sorunlarına kulak vererek ve &ouml;zellikle havayolu ile ihracata ek destek ve teşvikler sağlanarak ihracatta oyun alanı a&ccedil;mak ve hacmi artırmak hayal değil. D&ouml;rd&uuml;nc&uuml;s&uuml; ise ihracat tarafında kendi i&ccedil;imizdeki yıkıcı rekabet&hellip; Sekt&ouml;r oyuncularının &lsquo;kendi aralarında fiyat kırmaktan&rsquo; &ouml;teye ge&ccedil;ip, yapıcı bir rekabete kavuşması ihracat pazarında hem kendi elimizi g&uuml;&ccedil;lendirecek hem de marka algımızı daha &uuml;st seviyeye taşıyacaktır. Bir taraftan i&ccedil;imizdeki potansiyeli bilip, diğer taraftan etrafımızdaki fırsatları g&ouml;r&uuml;nce heyecanlanıyoruz. Bakalım tarımsal ihracatta bu d&ouml;nemde nasıl bir sınav vereceğiz? İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Türkiye'nin tarımsal ihracat sınavı

Diğer Yazılar