Küresel tropik meyve pazarının geleceği

T&uuml;rkiye&rsquo;de son yıllarda &ouml;zellikle Akdeniz b&ouml;lgesinde tropik meyve yetiştiriciliğine ilgi &ouml;nemli derecede artmış durumda. Bu işi hobi ama&ccedil;lı yapanlar kadar profesyonel bir yatırım alanı olarak g&ouml;renler de olduk&ccedil;a fazla. &Uuml;reticiler, Antalya, Mersin ve Adana başta olmak &uuml;zere uygun iklime sahip b&ouml;lgelerde papayadan, ejder meyvesine, avakadodan ananasa ve goji berryden mangoya kadar &ccedil;ok farklı t&uuml;rde tropik ve egzotik meyveler yetiştiriyor. Bloomberg HT&rsquo;de hafta sonları yayınlanan ancak pandemi dolayısıyla &ccedil;ekimlerine kısa s&uuml;reliğine ara verdiğimiz i&ccedil;in tekrar yayınları devam eden &ldquo;Mevsiminde Tarım&rdquo; programının &ouml;nceki b&ouml;l&uuml;mlerinden bazılarını tropik/egzotik meyve yetiştiriciliğine ayırmıştık. Ejder meyvesi, papaya, passion fruit, goji berry ve avokado gibi &uuml;r&uuml;nler ve bu &uuml;r&uuml;nleri yetiştiren &ccedil;ift&ccedil;ilerle yaptığımız sohbetler olduk&ccedil;a ses getirdi. Bir&ccedil;ok izleyicimiz &uuml;reticilerle tanışmak ve iletişime ge&ccedil;mek i&ccedil;in bizlere mesaj yazdı. İlgi ve merakın &uuml;st seviyede olduğu bu &uuml;r&uuml;nlerle ilgili olarak FAO&rsquo;nun yakın zamanda yayınladığı raporda &ouml;ne &ccedil;ıkan verileri sizlerle de paylaşmak istedik. Muz ve tropik meyvelerin k&uuml;resel &uuml;retim ve ticaret g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;n&uuml; orta vadede değerlendiren rapor 2020-2029 yılları arasındaki projeksiyonları ortaya koyuyor. K&Uuml;&Ccedil;&Uuml;K &Ouml;L&Ccedil;EKLİ İŞLETMELER &Uuml;RETİYOR Rapora g&ouml;re, tropikal meyvelerin k&uuml;resel &uuml;retimi, &ouml;zellikle son on yılda istikrarlı bir şekilde artıyor. Tropikal meyve &uuml;retiminin yaklaşık y&uuml;zde 99 unun gelişmekte olan &uuml;lkelerde yetiştirildiği kaydedilen raporda, s&ouml;z konusu &uuml;r&uuml;nlerin &ccedil;oğunlukla 5 hektardan (50 dekar) daha az araziye sahip olan k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ouml;l&ccedil;ekli &ccedil;ift&ccedil;iler tarafından yetiştirildiğinin altı &ccedil;iziliyor. Tropikal meyveler, hacim a&ccedil;ısından baktığımızda k&uuml;resel tarım ticaretinde nispeten k&uuml;&ccedil;&uuml;k bir paya sahip. Zira k&uuml;resel tarım &uuml;r&uuml;nleri ihracatının yalnızca y&uuml;zde 3 &uuml;n&uuml; oluşturuyor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; işlenmemiş, taze veya kurutulmuş tropikal meyveler k&uuml;resel alanda nispeten niş bir konuma sahip. TİCARİ A&Ccedil;ISINDAN EN DEĞERLİ &Uuml;&Ccedil;&Uuml;NC&Uuml; MEYVE GRUBU Ama ton başına ortalama bin doların olduk&ccedil;a &uuml;zerindeki ihracat birim değeri ile muz ve elmanın ardından, k&uuml;resel olarak &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; en değerli meyve grubu konumunda yer alıyorlar. Tropikal meyvelerin ticareti, k&uuml;&ccedil;&uuml;k &uuml;reticilere &ouml;nemli bir gelir sağlarken, aynı zamanda bir&ccedil;ok tarım &uuml;lkesi i&ccedil;in de &ouml;nemli ihracat kazancı sağlıyor. Rapor, 2020-2029 yıllarında d&uuml;nyanın başlıca tropikal meyve pazarlarını şekillendirebilecek temel gelişmelere, risklere ve fırsatlara ilişkin ipu&ccedil;ları da veriyor. &Ouml;rneğin ihracat hacimleri bakımından mango, ananas, avokado ve papaya taze tropikal meyvelerde &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. RİSKLER VE FIRSATLAR Tropikal meyvelerin hızlı bozulabilir doğası g&ouml;z &ouml;n&uuml;ne alındığında lojistik başta olmak &uuml;zere &uuml;retim sonrası s&uuml;re&ccedil;lere dair yetersiz altyapı, bu &uuml;r&uuml;nlerin uluslararası ticaretini kısıtlayıcı etkenler de barındırıyor. Tıpkı diğer tarımsal &uuml;r&uuml;nlerde olduğu gibi iklim değişikliği fakt&ouml;r&uuml; de tropikal meyve &uuml;retimi &uuml;zerinde baskı yaratan bir diğer olumsuz etken. Tropikal meyvelerin k&uuml;resel &uuml;retiminde b&uuml;y&uuml;me g&ouml;r&uuml;n&uuml;m&uuml;n&uuml;n pozitif olduğu raporda, rakip &uuml;r&uuml;nlere g&ouml;re daha y&uuml;ksek getiri sağlaması sonucu &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki yıllarda s&ouml;z konusu &uuml;r&uuml;nlerin yetiştirilme alanlarında genişleme trendi hakim. Tedarikteki iyileştirme beklentilerinin yanı sıra değer zinciri y&ouml;netiminin geliştirilmesi, y&uuml;ksek gelirli pazarlardaki t&uuml;ketici tercihlerinin değişimi de tropikal meyve ticaretinin b&uuml;y&uuml;mesini kolaylaştıracak ve dolayısıyla gelir artışını hızlandıracak ana fakt&ouml;rler arasında g&ouml;steriliyor. Projeksiyonlara g&ouml;re, tropikal meyveler tarımda en hızlı b&uuml;y&uuml;yen &uuml;r&uuml;n grupları arasında yer almaya devam edecek. Hatta bazı &uuml;lkelerde kırsal kalkınma, b&uuml;y&uuml;me ve yoksulluğun azaltılmasında tropikal meyve &uuml;retimi &ouml;nemli bir alternatif model olarak &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. MANGO, MANGOSTEN VE GUAVA Raporda &uuml;r&uuml;n bazında da somut verilere yer veriliyor. &Ouml;rneğin, k&uuml;resel taze mango, mangosten ve guava ihracatının 2019 yılında 2 milyon tona &ccedil;ıkarak bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re y&uuml;zde 23 artış yaşandığını belirtiliyor. Projeksiyonlara g&ouml;re, s&ouml;z konusu &uuml;r&uuml;nlerin &uuml;retim miktarının yıllık bazda y&uuml;zde 3 civarındaki b&uuml;y&uuml;me performansıyla gelecek 10 yılda - 2029 itibariyle - 72,8 milyon tona &ccedil;ıkacağı tahmin ediliyor. Ağırlıklı &uuml;retim b&ouml;lgesi olarak y&uuml;zde 71&rsquo;lik payla Asya &ouml;ne &ccedil;ıkarken, 2029&rsquo;da kişi başına t&uuml;ketimin 9,8 kilogramdan 12,1 kilograma &ccedil;ıkacağı &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. ANANAS K&uuml;resel taze ananas ihracatının 2019&rsquo;da 3,2 milyon tona ulaştığı kaydedilen raporda, bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re y&uuml;zde 5 seviyesinde bir b&uuml;y&uuml;meden bahsediliyor. Ananas yetiştirilen alanlardaki yıllık y&uuml;zde 2 b&uuml;y&uuml;me &ouml;ng&ouml;r&uuml;s&uuml;yle 2029&rsquo;a kadar ananas &uuml;retimindeki yine yıllık bazda y&uuml;zde 2,3&rsquo;l&uuml;k artış sonucu rekoltenin 33 milyon tona ulaşacağı tahmin ediliyor. K&uuml;resel ananas ihracatının yıllık y&uuml;zde 1,5 b&uuml;y&uuml;yerek 2029&rsquo;da 3,6 milyon tona &ccedil;ıkması bekleniyor. &Ouml;zellikle ABD pazarı ciddi bir potansiyel olarak g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. AVOKADO K&uuml;resel avokado ihracatı 2019&rsquo;da 2,3 milyon tonluk yeni bir seviyeyi yakalarken, bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re artış y&uuml;zde 7 d&uuml;zeyinde ger&ccedil;ekleşmiş. G&uuml;&ccedil;l&uuml; k&uuml;resel talep ve ihracat birim fiyatındaki y&uuml;ksek gelir, avokado pazarının ana itici g&uuml;c&uuml; olarak g&ouml;steriliyor. O y&uuml;zden bu &uuml;r&uuml;n&uuml; yetiştiren &uuml;lkelerde &uuml;retimi artırmaya y&ouml;nelik ciddi teşvikler ve bu teşvikleri değerlendiren &ouml;nemli miktarda yatırımcılar yer alıyor. Avokado, tropikal meyve grubunda en d&uuml;ş&uuml;k &uuml;retim seviyesine sahip &uuml;r&uuml;n olarak karşımıza &ccedil;ıksa da son yıllarda artan talep doğrultusunda en hızlı b&uuml;y&uuml;yen &uuml;r&uuml;n grubu olarak da dikkat &ccedil;ekiyor. Avokado &uuml;retiminin 2029&rsquo;a kadar 11 milyon tonu biraz aşacağı tahmin ediliyor ki bu da 2009&rsquo;daki seviyesinin 2,5 katı anlamına geliyor. Projeksiyonlara g&ouml;re, d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k avokado &uuml;reticisi konumundaki Meksika&rsquo;da &uuml;retimin gelecek 10 yıl boyunca yıllık bazda y&uuml;zde 4,9 artacağı &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Sağlıklı ve besin değeri y&uuml;ksek bir gıda olması bakımından avokadonun en b&uuml;y&uuml;k t&uuml;ketici pazarı olarak ABD ve Avrupa Birliği &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. PAPAYA Papaya nın k&uuml;resel ihracatı 2019 yılında bir &ouml;nceki yıla g&ouml;re y&uuml;zde 8 artarak yaklaşık 310 bin ton seviyesine ulaştı. K&uuml;resel papaya &uuml;retiminin 2029&rsquo;a kadar yıllık bazda y&uuml;zde 2,1 artarak 16,6 milyon tona ulaşacağı tahmin ediliyor. D&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k papaya &uuml;reticisi konumundaki Hindistan&rsquo;ın &uuml;retiminin yıllık bazda y&uuml;zde 2,4 artarak 2029&rsquo;da k&uuml;resel papaya &uuml;retiminde y&uuml;zde 48 paya sahip olacağı &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. &Uuml;retimin yarıya yakınında Hindistan s&ouml;z sahibi iken d&uuml;nyanın en b&uuml;y&uuml;k papaya ihracat&ccedil;ısı ise Meksika ve en b&uuml;y&uuml;k t&uuml;ketici pazarının da yine ABD ve Avrupa Birliği olması tahmin ediliyor. MUZ Muz, d&uuml;nyanın &ouml;nde gelen mahsul&uuml; ve ticaret &uuml;r&uuml;n&uuml; olarak &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. 2000-2002 d&ouml;neminde 69 milyon ton k&uuml;resel &uuml;retimi olan muz, 2017-2019 yıllarında 116 milyon tonluk &uuml;retim ve 31 milyar dolarlık bir ekonomik hacme ulaştı. T&uuml;ketici talebindeki y&uuml;kseliş &uuml;retim alanlarında da ciddi artışlara neden oldu. &Ouml;rneğin, Hindistan&rsquo;da 2000 yılında 470 bin hektarda muz &uuml;retimi ger&ccedil;ekleşirken, 2018&rsquo;de bu alan 870 bin hektarı aştı. T&uuml;rkiye&rsquo;de de kontrols&uuml;z şekilde muz &uuml;retim alanlarının hızla arttığını hepimiz biliyoruz. Muz &uuml;retimine dair akıllı sulama sistemleri, doğru g&uuml;bre kullanımı ve bilin&ccedil;li zirai m&uuml;cadele gibi verimlilik ve kaliteyi baz alan &uuml;retim teknikleri rekolte artışlarında da &ouml;nemli fakt&ouml;r olarak &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. Biz her ne kadar 2-3 t&uuml;r&uuml;ne şahit olsak da d&uuml;nyada binden fazla yerel muz &ccedil;eşidinin &uuml;retildiği ve t&uuml;ketildiğini de not emkete fayda var. En &ccedil;ok ticarileştirilen muz &ccedil;eşidi ise k&uuml;resel &uuml;retimin y&uuml;zde 40-50&rsquo;sini karşılayan bodur/kısa cavendish t&uuml;r&uuml; muz olarak g&ouml;steriliyor. 2019&rsquo;da 20,2 milyon ton ile k&uuml;resel muz ihracatı yaklaşık 14,7 milyar dolarlık bir b&uuml;y&uuml;kl&uuml;ğe ulaşmış durumda. Son 5 yılda muzun k&uuml;resel ticaret değeri y&uuml;zde 43,3 artmış g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Olağandışı iklim olayları ve hastalıkların senaryo dışında kaldığı projeksiyonlara g&ouml;re, k&uuml;resel muz &uuml;retiminin yıllık bazda y&uuml;zde 1,5 b&uuml;y&uuml;yerek 2029&rsquo;da 132,6 milyon tona ulaşacağı &ouml;ng&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. FAO raporunda &ouml;ne &ccedil;ıkan veriler ve trendlerin &ouml;zeti bu şekilde. T&Uuml;RKİYE&rsquo;DE İHRACAT&Ccedil;ILAR EGZOTİK MEYVELERE Y&Ouml;NELİYOR Tropkil meyveler demişken, ge&ccedil;tiğimiz g&uuml;nlerde T&uuml;rkiye&rsquo;nin bu alandaki ihracatına y&ouml;nelik bir haber dikkatimizi &ccedil;ekti. Antalya da yetiştirilen ve ihra&ccedil; edilen tropik meyve &ccedil;eşitlerinin her ge&ccedil;en g&uuml;n arttığı kaydedilen haberde, kivi, avokado, ananas, ejder meyvesi, &ccedil;arkıfelek (passion furit), mango gibi egzotik meyve &uuml;retim alanlarının genişlediği ve s&ouml;z konusu &uuml;r&uuml;nlerin ihracatında da &ouml;nemli artışlar olduğu dile getiriliyordu. Batı Akdeniz İhracat&ccedil;ılar Birliğinin (BAİB) verilerine g&ouml;re, b&ouml;lgeden 7 ayda 274 bin dolarlık yaban mersini, 100 bin dolarlık kivi, 56 bin dolarlık avokado, 11 bin dolarlık ananas ihracatı ger&ccedil;ekleştirildi. Tropikal meyve ihracatıyla uğraşan Ufuk G&uuml;ng&ouml;r, son yıllarda tropik/egzotik meyvelere ilginin daha da arttığını s&ouml;yl&uuml;yor. Daha &ouml;nce ithal gelen &uuml;r&uuml;nlerin bir kısmının artık T&uuml;rkiye de &uuml;retildiğini belirten G&uuml;ng&ouml;r, bazı tropikal meyvelerin ihracatına da başlandığını kaydediyor. Yurtdışında blueberry olarak bilinen yaban mersininde &uuml;retim alanlarının artmasıyla ihracatın da hareketlendiğini aktaran G&uuml;ng&ouml;r, avokadoda da hızlı bir gelişme yaşandığını dile getiriyor. T&Uuml;RKİYE NİN POTANSİYELİ Aslına bakarsanız hep s&ouml;ylediğimiz bir şeyi yine tekrarlayacağız. T&uuml;rkiye, iklimi, toprağı ve biyo&ccedil;eşitliliği ile tam bir hazine. &Ccedil;ift&ccedil;i, maalesef &uuml;retim ve desteklemelerdeki plansızlık, arz-talep-fiyat dengesindeki uyumsuzluk y&uuml;z&uuml;nden oyunun kazananı değil kaybedeni oluyor. Bir kısmı tarımdan kopuyor, bir kısmı da bug&uuml;n i&ccedil;in &lsquo;fantezi&rsquo; olarak nitelenen tropikal meyve &uuml;retimi gibi alternatif arayışlara giriyor. Aslına bakarsanız bug&uuml;n i&ccedil;in T&uuml;rkiye&rsquo;nin &lsquo;birka&ccedil; &uuml;r&uuml;n dışında yabancı olduğu&rsquo; tropik meyve grubunda dahi 2-3 milyar dolarlık ihracat hacmine ulaşması hayal değil. Bu topraklar, bu coğrafyanın geleneksel &uuml;r&uuml;nleri kadar yeni ve alternatif &uuml;r&uuml;nlerini de yetiştirmeye yeter. Sadece elimizdeki kaynaklara ve ger&ccedil;eklere g&ouml;re orta ve uzun vadeli stratejiler belirleyip ne istediğimizi ve hedeflediğimizi kafamızda netleştirelim. Ama daha bu noktaya bile gelemeden iş d&ouml;n&uuml;p dolaşıp hep yıllardır boğuştuğumuz &uuml;retimden pazarlamaya kadar yaşanan kronik sorunlara geliyor. Biz her şeye rağmen fırsat ve potansiyelleri aktarmaya devam edeceğiz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Küresel tropik meyve pazarının geleceği

Diğer Yazılar