Türkiye'de badem yetiştiriciliği karlı bir iş mi?

Tarım ve Orman Bakanlığı, T&uuml;rkiye&rsquo;de badem bah&ccedil;esi tesis etmek &uuml;zere yapılacak yatırımların ekonomik a&ccedil;ıdan k&acirc;rlı olup olmadığını belirlemeye y&ouml;nelik bir &ccedil;alışma yayınladı. Bitkisel &Uuml;retim Genel M&uuml;d&uuml;rl&uuml;ğ&uuml; tarafından hazırlanan &ccedil;alışmanın başlığı &ldquo;Badem Bah&ccedil;e Tesisi Projesi &ndash; Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi&rdquo; G&uuml;ncel verilerle hazırlanan ve analiz edilen &ccedil;alışma neticesinde badem bah&ccedil;esi tesis edecek &uuml;reticiler i&ccedil;in &ouml;rnek bir &ccedil;alışma ve proje uygulama s&uuml;re&ccedil;leri ortaya konarak, s&ouml;z konusu yatırım hakkında &ouml;ng&ouml;r&uuml;ler ortaya konuluyor. B&ouml;ylece &uuml;reticilerin, badem bah&ccedil;esi yatırımlarında tesisin &ouml;z sermaye ihtiyacı, varsa kredi-finansman ihtiyacı, pazar olanakları ve teknolojik ihtiya&ccedil;lar gibi farklı başlıklar hakkında bilgi edinebilmeleri hedefleniyor. Son yıllarda olduk&ccedil;a pop&uuml;ler olan ceviz ve badem yetiştiriciliğine y&ouml;nelik olarak bize de sık sık mesajlar geliyor ve sorular y&ouml;neltiliyor. O y&uuml;zden bu &ccedil;alışmanın merak edilen bir&ccedil;ok soruya da yanıt verebileceğini d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. Gelin raporda &ouml;ne &ccedil;ıkan noktaları, soru ve cevap şeklinde sizlerle paylaşalım. Tarım ve Orman Bakanlığı neden badem bah&ccedil;esi yatırımını destekliyor? Son yıllarda T&uuml;rkiye&rsquo;de yeni badem bah&ccedil;eleri tesis edilmekle birlikte, artan i&ccedil; talep nedeniyle ihtiyacın bir kısmı ithalatla karşılanmaktadır. 2019 yılında, y&uuml;zde 15 g&uuml;mr&uuml;k vergisi ile 123.3 milyon dolar karşılığında 27 bin 664 ton badem ithalatı yapılmıştır. Buna g&ouml;re &uuml;lkemizde badem &uuml;retimine y&ouml;nelik yapılacak yatırımların arz talep dengesi y&ouml;n&uuml;nden değerlendirildiğinde arz tarafında gerekliliğin y&uuml;ksek d&uuml;zeyde olduğu g&ouml;r&uuml;lmektedir. Yapılacak olan yatırımla badem &uuml;retimi artacak, &uuml;lke ihtiyacı ithalat yerine yerli &uuml;retimle karşılanacak ve daha &ouml;nemlisi ihtiya&ccedil; fazlası &uuml;r&uuml;n ihracata konu edilerek d&ouml;viz girdisi sağlanacaktır. Ayrıca fındık ve ceviz gibi bademle ikame &ouml;zelliği y&uuml;ksek sert kabuklu meyvelerde &uuml;retim ve ihracat potansiyeli dikkate alındığında, ortak pazarlama stratejisi ile T&uuml;rkiye&rsquo;nin badem pazarında k&uuml;resel &uuml;st&uuml;nl&uuml;ğe sahip olması s&ouml;z konusudur. Bu &uuml;r&uuml;nlerin uzun s&uuml;re depolama &ouml;zelliği yanında, meyvesi, kabuğu ve kerestesinin farklı kullanım alanları g&ouml;z &ouml;n&uuml;nde bulundurulduğunda, T&uuml;rkiye de badem bah&ccedil;esi tesis edilmesi daha da &ouml;nemli hale gelmektedir. Badem bah&ccedil;esi i&ccedil;in nasıl bir kamu desteği var? T&uuml;rkiye&rsquo;nin badem ihtiyacı nedeniyle, Bakanlığın sağlamış olduğu sertifikalı fidan ve diğer hibe destekleri yanında, bozuk orman arazilerinin ve hazine arazilerinin tahsisiyle yeni badem bah&ccedil;elerinin kurulması teşvik edilmektedir. Bakanlık, badem bah&ccedil;e tesisine hem yatırım yılında sertifikalı fidan kullanım desteği kapsamında fidan bedelinin y&uuml;zde 55&rsquo;ini karşılıyor. &Ouml;zel ağa&ccedil;landırma projeleri kapsamında yatırım bedelinin y&uuml;zde 25&rsquo;ini hibe ediyor. S&ouml;z konusu destekleme, orman k&ouml;y&uuml; n&uuml;fusuna kayıtlı olan ve o k&ouml;yde ikamet eden kişiler i&ccedil;in proje yatırım bedelinin %65&rsquo;i hibe olarak veriliyor. Bah&ccedil;e tesisi kurmayı teşvik etmek amacıyla y&uuml;zde 95&rsquo;e (Meyve yetiştiriciliği i&ccedil;in y&uuml;zde %75, sertifikalandırılmış fidan kullanılması halinde ise ilave olarak y&uuml;zde 20 faiz indirimi) varan faiz indirimli krediler kullandırılıyor. Bakanlık nasıl bir hesaplama yapıyor? Bu &ccedil;alışmada, yaklaşık 1.000 dekar alanda arazi bedeli hari&ccedil; yatırımın ekonomik analizi hesaplanmaya &ccedil;alışılmış. Bu veriler dikkate alındığında, tesis yapılacak arazi şartlarının ilgili konu uzmanı teknik personellerce incelenmesi sonrasında badem bah&ccedil;esi i&ccedil;in yapılacak bu yatırımın fizibil olduğu belirtiliyor. Projenin ekonomik olarak gelir getirmeye başlaması 5&rsquo;inci yılda ger&ccedil;ekleşmekte olup, 7&rsquo;nci yılda yapılan yatırım ve işletme masraflarını karşılayıp k&acirc;ra ge&ccedil;ilmektedir. Projenin fayda/masraf oranı 3,32&gt;1 şeklinde bulunmuş olup, yapılan masrafların 3 katından fazla bir fayda sağlandığı ve projenin k&acirc;rlı olduğu değerlendirilmiştir. Ortalama verim yıllarında, bir yıl i&ccedil;erisinde oluşan net k&acirc;rın ilk yatırım yılındaki maliyetlere oranlanmasıyla yapılan hesaplama ile yatırımın mali rantabilitesi y&uuml;zde 132 oranında bulunmuş olup bu g&ouml;sterge de k&acirc;rlı bir alana yatırım yapılmış olacağını g&ouml;stermektedir. Badem bah&ccedil;e tesisi projesi uygulandığında en az 30 yıllık proje &ouml;mr&uuml; boyunca net bug&uuml;nk&uuml; değer olarak 94 milyon TL gelir elde edilmektedir. Tarımsal &uuml;retimin diğer alanlarında olduğu gibi badem yetiştiriciliğinde de verimli, kaliteli, amaca uygun bir &uuml;retim yapmayı etkileyen unsurların başında iklim, arazi ve diğer ekolojik koşullar gelmektedir. Bah&ccedil;e tesisinden &ouml;nce bu unsurların konu uzmanları tarafından her y&ouml;n&uuml;yle et&uuml;d edilmesi ve buna g&ouml;re bah&ccedil;e tesis edilmesi k&acirc;rlı bir &uuml;retim i&ccedil;in &ouml;nemli katkı sağlamaktadır. Proje Fizibilite Sonu&ccedil;ları Uygulama Yılı: 2020 Tesis Alanı: 1000 Dekar Yatırım Tutarı: 2.675.000 TL Yıllık İşletme Giderleri: 1.701.697 TL Yıllık İşletme Gelirleri: 6.407.333 TL Net Nakit Akışları: 138.494.100 TL Fayda Masraf Oranı: 3,32 Mali Rantabilitesi: %132 İ&ccedil; K&acirc;rlılık Oranı: %27,5 Yatırım Geri &Ouml;deme S&uuml;resi: 7 Yıl Net Bug&uuml;nk&uuml; Değer- Gelir: 94.621.476 TL *** T&uuml;rkiye&rsquo;de badem yetiştiriciliğinde hangi b&ouml;lgeler &ouml;ne &ccedil;ıkıyor? T&uuml;rkiye&rsquo;de badem &uuml;retiminde ilk sıraları Ege, Akdeniz, Batı Marmara ve G&uuml;neydoğu Anadolu B&ouml;lgeleri almaktadır. Ege ve Akdeniz B&ouml;lgeleri, toplam badem &uuml;retiminin y&uuml;zde 61&rsquo;ini karşılarken, bu d&ouml;rt b&ouml;lge toplam badem &uuml;retiminin y&uuml;zde 78&rsquo;ini karşılamaktadır. &Uuml;retimde en fazla payı olan şehirler ise sırasıyla Mersin (%15), Adıyaman (%10), Muğla (%7), Antalya (%7), Manisa (%6), &Ccedil;anakkale (%5), Denizli (%4) ve Şanlıurfa (%4) olarak &ouml;ne &ccedil;ıkarken, s&ouml;z konusu 8 şehir T&uuml;rkiye&rsquo;deki toplam badem &uuml;retiminin y&uuml;zde 58&rsquo;ini karşılıyor. T&uuml;rkiye&rsquo;de badem &uuml;retimi, t&uuml;ketimi karşılıyor mu? T&uuml;rkiye&rsquo;de 2019 yılı itibariyle badem &uuml;retimi 150 bin tondur. Kişi başı t&uuml;ketim 1,4 kg olup yıllık t&uuml;ketim 114 bin tondur. İhtiyacın karşılanmasında yeterlilik oranı y&uuml;zde 75,7&rsquo;dir. İhtiyacın bir kısmı ithalatla karşılanmakta olup ithalatta uygulanan g&uuml;mr&uuml;k vergisi oranı 15&rsquo;dir. D&uuml;nya badem &uuml;retiminde &ouml;ne &ccedil;ıkan &uuml;lkeler hangileri? D&uuml;nya badem &uuml;retimi 2018 yılı itibariyle 2,1 milyon hektar alanda 3,2 milyon ton olup en fazla &uuml;retim alanına sahip &uuml;lke İspanya&rsquo;dır. İspanya&rsquo;yı ABD, Tunus, Fas ve İran takip etmekte olup T&uuml;rkiye badem &uuml;retiminde 10&rsquo;uncu sırada yer almaktadır. En fazla &uuml;retim alanı İspanya&rsquo;da olmasına karşın d&uuml;nya badem &uuml;retiminde ABD birinci sırada yer almaktadır. ABD&rsquo;yi İspanya, İran, Fas ve T&uuml;rkiye takip etmektedir. İspanya&rsquo;nın &uuml;retim alanı ABD&rsquo;den y&uuml;zde 50 daha fazla olmasına rağmen &uuml;retim miktarı ABD&rsquo;nin y&uuml;zde 18&rsquo;i kadardır. Bunun nedeni ABD&rsquo;nin dekar başına verimliliğinin daha y&uuml;ksek olmasıdır. D&uuml;nya badem ticaretinde &ouml;ne &ccedil;ıkan &uuml;lkeler hangileri? D&uuml;nya badem &uuml;retiminin yaklaşık y&uuml;zde 11&rsquo;i ihracata konu olmaktadır. D&uuml;nya badem ihracat değeri 2017 yılı verilerine g&ouml;re yaklaşık 1,5 milyar dolar olarak ger&ccedil;ekleşmiştir. &Uuml;retimde ilk sırada olan ABD en fazla badem ihracatı yapan &uuml;lkedir. ABD&rsquo;yi &Ccedil;in, Avustralya ve Benin takip etmektedir. T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re T&uuml;rkiye&rsquo;nin badem ihracat miktarı 2019 yılı itibariyle 7 bin 977 ton, ihracat değeri 77,7 milyon dolar olarak ger&ccedil;ekleşmiştir. Badem yetiştiriciliği i&ccedil;in uygun iklim şartları neler? Badem, sıcak ılıman iklim bitkisidir. Kış soğuklarına şeftaliler kadar dayanıklıdır. Toros Dağlarında 1.050 metre y&uuml;ksekliklerde dahi zarar g&ouml;rmeden yetişir. Ancak, badem yetiştiriciliğini sınırlayan en &ouml;nemli fakt&ouml;r ilkbaharın ge&ccedil; donlarıdır. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, bademler bir&ccedil;ok ılıman iklim meyve t&uuml;r&uuml;nden &ouml;nce &ccedil;i&ccedil;ek a&ccedil;ar. Bu nedenle, ilkbahar ge&ccedil; donlarının s&uuml;rekli g&ouml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; yerlerde bademden kararlı bir &uuml;r&uuml;n elde etmek m&uuml;mk&uuml;n değildir. Badem &ccedil;i&ccedil;eklerinin hen&uuml;z a&ccedil;ıldıkları sırada kısa bir s&uuml;re -4.4&deg;C&rsquo;ye dayandıkları, ta&ccedil; yaprakları d&ouml;k&uuml;lmeye başlayınca dayanma derecesinin -2.2&deg;C olduğu, k&uuml;&ccedil;&uuml;k meyvelerin ise -1, -0.6&deg;C&rsquo;de zararlandıkları belirlenmiştir. İlkbahar ge&ccedil; donlarının etkili olduğu yerlerde badem bah&ccedil;esi tesis etmek istenirse, ge&ccedil; uyanmayı sağlayan y&ouml;neylerin se&ccedil;ilmesi, bah&ccedil;elerin soğuk havanın akıp gideceği yama&ccedil;larda kurulması, ge&ccedil; &ccedil;i&ccedil;eklenen ve &ccedil;i&ccedil;eklenmesi uzun s&uuml;ren &ccedil;eşitlerin se&ccedil;ilmesi ve don tehlikesine karşı gereken teknik ve k&uuml;lt&uuml;rel &ouml;nlemlerin alınması gerekir. Yaz aylarında yeterli sıcaklığın olmadığı yerlerde ekonomik bir yetiştiricilik yapılamaz. Badem, meyve t&uuml;rleri i&ccedil;erisinde kurağa en &ccedil;ok dayanan t&uuml;rlerin başında gelir. Ancak, yılda 500-600 mm&rsquo;lik yağış ve sulamalarla verimlilik ve meyve kalitesi artmaktadır. Badem ağa&ccedil;larında &ccedil;i&ccedil;eklenme d&ouml;neminde yağacak yağmurların gerek d&ouml;llenme gerek hastalıklar bakımından olumsuz etkileri olacaktır. Badem hangi t&uuml;r toprak yapısını sever? Badem ağacı toprak bakımından fazla se&ccedil;ici değildir. Başka meyve ağa&ccedil;larının iyi yetişemeyeceği kurak, taşlı, &ccedil;akıllı ve kire&ccedil;li topraklarda &ccedil;ok iyi b&uuml;y&uuml;r. S&uuml;zek ve derin yerlerde iyi verim alınmaktadır. B&ouml;yle yerlerde k&ouml;kler 3-3,5 metre derine inebilmektedir. Kumlu orta derecede killi ve kire&ccedil;li alanlarda da yetişmektedir. Badem, topraktaki aşırı nemden ve taban suyunun oynaklığından hoşlanmaz. Fazla su tutan, ağır, ge&ccedil;irimsiz, drenajı olmayan fakir topraklarda ağa&ccedil;lar iyi gelişemez. Kumlu, &ccedil;akıllı, kuru topraklar organik maddece desteklenmelidir. Badem bah&ccedil;esinin yer se&ccedil;iminde nelere dikkat edilmeli? Badem yetiştiriciliğinde bah&ccedil;e yerinin se&ccedil;imi olduk&ccedil;a &ouml;nemlidir. Badem ağa&ccedil;ları yazları bol g&uuml;neşli, kışları ılıman ge&ccedil;en, soğuk r&uuml;zg&acirc;rlardan korunmuş vadilere daha &ccedil;ok uyum sağlamışsa da soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bah&ccedil;e kurulduğunda, kışı sert ge&ccedil;en yerlerde de yetiştiği g&ouml;r&uuml;lmektedir. Bir&ccedil;ok meyve t&uuml;r&uuml;n&uuml;n ekonomik anlamda yetiştirilebilmesi i&ccedil;in bah&ccedil;ede yeterli bir hava drenajı bulunmalıdır. Geceleri radyasyon sonucu oluşan soğuk havanın &ouml;zellikle meyvelerde &ccedil;i&ccedil;eklenme mevsiminde bah&ccedil;eden uzaklaştırılması gereklidir. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; &ccedil;i&ccedil;eklenme mevsiminde sıcaklık sık sık s&uuml;rg&uuml;n, &ccedil;i&ccedil;ek ve tomurcuklara zarar verecek derecelere d&uuml;şebilmektedir. Bu nedenle bah&ccedil;e kurmadan &ouml;nce o yerin don zararları dikkatle incelenmelidir. 46 sayfalık &ccedil;alışmada hangi başlıklar yer alıyor? Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan badem yetiştiriciliğine y&ouml;nelik 46 sayfalık raporda bu alana yatırım yapmak isteyen &uuml;retici ve girişimcilerin pek &ccedil;ok sorusuna yanıt veriliyor. Bademin bitkisel &ouml;zellikleri ve ekolojik istekleri, ana&ccedil; ve fidan se&ccedil;imi, dikim ve ihtiya&ccedil; duyulan k&uuml;lt&uuml;rel işlemler dahil olmak &uuml;zere hastalık ve zararlılarla m&uuml;cadeleden hasat ve sonrasındaki işlemlere kadar pek &ccedil;ok detay yer alıyor. Yine badem bah&ccedil;esi projesinin mali analizi ve fizibilitesine y&ouml;nelik bilgiler de projenin yatırım giderleri, girdi maliyetleri, proje gelirleri ve mali rantabilitesi gibi farklı alt başlıklar halinde detaylandırılmış. BU İŞE GİRMEK İSTEYEN YA DA D&Uuml;Ş&Uuml;NENLERE UFAK BİR UYARI Tarım ve Orman Bakanlığının bu t&uuml;r bir &ccedil;alışmayla badem bah&ccedil;esi konusunda yatırım iştahı ya da merakı olan girişimci ruhlu &uuml;reticilere yol g&ouml;steriyor olması g&uuml;zel. Ancak bu alanda yatırım yapmak isteyenlere bizim na&ccedil;izane tavsiyemiz aynı zamanda sahada da kendi fizibilite &ccedil;alışmalarını yapmaları y&ouml;n&uuml;nde olacaktır. T&uuml;rkiye&rsquo;de tarım sekt&ouml;r&uuml; kendi i&ccedil;inde fırsatlar yarattığı kadar riskler de barındırıyor. Bu riskler bazen &uuml;retim maliyetleri, bazen finansman y&ouml;netimi bazen de satış ve pazarlama tarafında yaşanıyor. İklimle ilgili riskleri zaten s&ouml;ylememize gerek yok sanırım. Dolayısıyla kırsaldaki ger&ccedil;ekler ve piyasa dinamikleri bazen kağıt &uuml;zerindeki analizlerle tam olarak uyuşmayabiliyor. O y&uuml;zden bu ve buna benzer rapor ve &ccedil;alışmalardan yararlanırken aynı zamanda bu işe hali hazırda yatırım yapmış ve devam eden tesisleri gezerek &uuml;reticilerle konuşmakta fayda var. Hatta bu alana b&uuml;y&uuml;k bir iştah ve hevesle girerek belirli bir s&uuml;re sonra işler planladığı ve beklediği şekilde y&uuml;r&uuml;mediği i&ccedil;in &ccedil;ıkan ya da &ccedil;ıkmak isteyen yatırımcıların fikrini de almakta fayda olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yoruz. B&ouml;ylece sekt&ouml;re sadece bir değil birka&ccedil; a&ccedil;ıdan bakma fırsatı ve ger&ccedil;ekleri t&uuml;m boyutuyla g&ouml;rme şansınız olacaktır. NOT: İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Türkiye'de badem yetiştiriciliği karlı bir iş mi?

Diğer Yazılar