Türkiye'de badem yetiştiriciliği karlı bir iş mi?

Tarım ve Orman Bakanlığı, Türkiye’de badem bahçesi tesis etmek üzere yapılacak yatırımların ekonomik açıdan kârlı olup olmadığını belirlemeye yönelik bir çalışma yayınladı.

Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan çalışmanın başlığı “Badem Bahçe Tesisi Projesi – Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi”

Güncel verilerle hazırlanan ve analiz edilen çalışma neticesinde badem bahçesi tesis edecek üreticiler için örnek bir çalışma ve proje uygulama süreçleri ortaya konarak, söz konusu yatırım hakkında öngörüler ortaya konuluyor.

Böylece üreticilerin, badem bahçesi yatırımlarında tesisin öz sermaye ihtiyacı, varsa kredi-finansman ihtiyacı, pazar olanakları ve teknolojik ihtiyaçlar gibi farklı başlıklar hakkında bilgi edinebilmeleri hedefleniyor.

Son yıllarda oldukça popüler olan ceviz ve badem yetiştiriciliğine yönelik olarak bize de sık sık mesajlar geliyor ve sorular yöneltiliyor.

O yüzden bu çalışmanın merak edilen birçok soruya da yanıt verebileceğini düşünüyoruz.

Gelin raporda öne çıkan noktaları, soru ve cevap şeklinde sizlerle paylaşalım.

Tarım ve Orman Bakanlığı neden badem bahçesi yatırımını destekliyor?

Son yıllarda Türkiye’de yeni badem bahçeleri tesis edilmekle birlikte, artan iç talep nedeniyle ihtiyacın bir kısmı ithalatla karşılanmaktadır. 2019 yılında, yüzde 15 gümrük vergisi ile 123.3 milyon dolar karşılığında 27 bin 664 ton badem ithalatı yapılmıştır. Buna göre ülkemizde badem üretimine yönelik yapılacak yatırımların arz talep dengesi yönünden değerlendirildiğinde arz tarafında gerekliliğin yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Yapılacak olan yatırımla badem üretimi artacak, ülke ihtiyacı ithalat yerine yerli üretimle karşılanacak ve daha önemlisi ihtiyaç fazlası ürün ihracata konu edilerek döviz girdisi sağlanacaktır.

Ayrıca fındık ve ceviz gibi bademle ikame özelliği yüksek sert kabuklu meyvelerde üretim ve ihracat potansiyeli dikkate alındığında, ortak pazarlama stratejisi ile Türkiye’nin badem pazarında küresel üstünlüğe sahip olması söz konusudur. Bu ürünlerin uzun süre depolama özelliği yanında, meyvesi, kabuğu ve kerestesinin farklı kullanım alanları göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye'de badem bahçesi tesis edilmesi daha da önemli hale gelmektedir.

Badem bahçesi için nasıl bir kamu desteği var?

Türkiye’nin badem ihtiyacı nedeniyle, Bakanlığın sağlamış olduğu sertifikalı fidan ve diğer hibe destekleri yanında, bozuk orman arazilerinin ve hazine arazilerinin tahsisiyle yeni badem bahçelerinin kurulması teşvik edilmektedir.

Bakanlık, badem bahçe tesisine hem yatırım yılında sertifikalı fidan kullanım desteği kapsamında fidan bedelinin yüzde 55’ini karşılıyor. Özel ağaçlandırma projeleri kapsamında yatırım bedelinin yüzde 25’ini hibe ediyor. Söz konusu destekleme, orman köyü nüfusuna kayıtlı olan ve o köyde ikamet eden kişiler için proje yatırım bedelinin %65’i hibe olarak veriliyor.

Bahçe tesisi kurmayı teşvik etmek amacıyla yüzde 95’e (Meyve yetiştiriciliği için yüzde %75, sertifikalandırılmış fidan kullanılması halinde ise ilave olarak yüzde 20 faiz indirimi) varan faiz indirimli krediler kullandırılıyor.

Bakanlık nasıl bir hesaplama yapıyor?

Bu çalışmada, yaklaşık 1.000 dekar alanda arazi bedeli hariç yatırımın ekonomik analizi hesaplanmaya çalışılmış. Bu veriler dikkate alındığında, tesis yapılacak arazi şartlarının ilgili konu uzmanı teknik personellerce incelenmesi sonrasında badem bahçesi için yapılacak bu yatırımın fizibil olduğu belirtiliyor.

Projenin ekonomik olarak gelir getirmeye başlaması 5’inci yılda gerçekleşmekte olup, 7’nci yılda yapılan yatırım ve işletme masraflarını karşılayıp kâra geçilmektedir.

Projenin fayda/masraf oranı 3,32>1 şeklinde bulunmuş olup, yapılan masrafların 3 katından fazla bir fayda sağlandığı ve projenin kârlı olduğu değerlendirilmiştir.

Ortalama verim yıllarında, bir yıl içerisinde oluşan net kârın ilk yatırım yılındaki maliyetlere oranlanmasıyla yapılan hesaplama ile yatırımın mali rantabilitesi yüzde 132 oranında bulunmuş olup bu gösterge de kârlı bir alana yatırım yapılmış olacağını göstermektedir.

Badem bahçe tesisi projesi uygulandığında en az 30 yıllık proje ömrü boyunca net bugünkü değer olarak 94 milyon TL gelir elde edilmektedir.

Tarımsal üretimin diğer alanlarında olduğu gibi badem yetiştiriciliğinde de verimli, kaliteli, amaca uygun bir üretim yapmayı etkileyen unsurların başında iklim, arazi ve diğer ekolojik koşullar gelmektedir. Bahçe tesisinden önce bu unsurların konu uzmanları tarafından her yönüyle etüd edilmesi ve buna göre bahçe tesis edilmesi kârlı bir üretim için önemli katkı sağlamaktadır.

Proje Fizibilite Sonuçları Uygulama Yılı: 2020

Tesis Alanı: 1000 Dekar

Yatırım Tutarı: 2.675.000 TL

Yıllık İşletme Giderleri: 1.701.697 TL

Yıllık İşletme Gelirleri: 6.407.333 TL

Net Nakit Akışları: 138.494.100 TL

Fayda Masraf Oranı: 3,32

Mali Rantabilitesi: %132

İç Kârlılık Oranı: %27,5

Yatırım Geri Ödeme Süresi: 7 Yıl

Net Bugünkü Değer- Gelir: 94.621.476 TL

***

Türkiye’de badem yetiştiriciliğinde hangi bölgeler öne çıkıyor?

Türkiye’de badem üretiminde ilk sıraları Ege, Akdeniz, Batı Marmara ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri almaktadır. Ege ve Akdeniz Bölgeleri, toplam badem üretiminin yüzde 61’ini karşılarken, bu dört bölge toplam badem üretiminin yüzde 78’ini karşılamaktadır.

Üretimde en fazla payı olan şehirler ise sırasıyla Mersin (%15), Adıyaman (%10), Muğla (%7), Antalya (%7), Manisa (%6), Çanakkale (%5), Denizli (%4) ve Şanlıurfa (%4) olarak öne çıkarken, söz konusu 8 şehir Türkiye’deki toplam badem üretiminin yüzde 58’ini karşılıyor.

Türkiye’de badem üretimi, tüketimi karşılıyor mu?

Türkiye’de 2019 yılı itibariyle badem üretimi 150 bin tondur. Kişi başı tüketim 1,4 kg olup yıllık tüketim 114 bin tondur. İhtiyacın karşılanmasında yeterlilik oranı yüzde 75,7’dir. İhtiyacın bir kısmı ithalatla karşılanmakta olup ithalatta uygulanan gümrük vergisi oranı 15’dir.

Dünya badem üretiminde öne çıkan ülkeler hangileri?

Dünya badem üretimi 2018 yılı itibariyle 2,1 milyon hektar alanda 3,2 milyon ton olup en fazla üretim alanına sahip ülke İspanya’dır. İspanya’yı ABD, Tunus, Fas ve İran takip etmekte olup Türkiye badem üretiminde 10’uncu sırada yer almaktadır.

En fazla üretim alanı İspanya’da olmasına karşın dünya badem üretiminde ABD birinci sırada yer almaktadır. ABD’yi İspanya, İran, Fas ve Türkiye takip etmektedir. İspanya’nın üretim alanı ABD’den yüzde 50 daha fazla olmasına rağmen üretim miktarı ABD’nin yüzde 18’i kadardır. Bunun nedeni ABD’nin dekar başına verimliliğinin daha yüksek olmasıdır.

Dünya badem ticaretinde öne çıkan ülkeler hangileri?

Dünya badem üretiminin yaklaşık yüzde 11’i ihracata konu olmaktadır. Dünya badem ihracat değeri 2017 yılı verilerine göre yaklaşık 1,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Üretimde ilk sırada olan ABD en fazla badem ihracatı yapan ülkedir. ABD’yi Çin, Avustralya ve Benin takip etmektedir. TÜİK verilerine göre Türkiye’nin badem ihracat miktarı 2019 yılı itibariyle 7 bin 977 ton, ihracat değeri 77,7 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Badem yetiştiriciliği için uygun iklim şartları neler?

Badem, sıcak ılıman iklim bitkisidir. Kış soğuklarına şeftaliler kadar dayanıklıdır. Toros Dağlarında 1.050 metre yüksekliklerde dahi zarar görmeden yetişir. Ancak, badem yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli faktör ilkbaharın geç donlarıdır. Çünkü, bademler birçok ılıman iklim meyve türünden önce çiçek açar. Bu nedenle, ilkbahar geç donlarının sürekli görüldüğü yerlerde bademden kararlı bir ürün elde etmek mümkün değildir.

Badem çiçeklerinin henüz açıldıkları sırada kısa bir süre -4.4°C’ye dayandıkları, taç yaprakları dökülmeye başlayınca dayanma derecesinin -2.2°C olduğu, küçük meyvelerin ise -1, -0.6°C’de zararlandıkları belirlenmiştir. İlkbahar geç donlarının etkili olduğu yerlerde badem bahçesi tesis etmek istenirse, geç uyanmayı sağlayan yöneylerin seçilmesi, bahçelerin soğuk havanın akıp gideceği yamaçlarda kurulması, geç çiçeklenen ve çiçeklenmesi uzun süren çeşitlerin seçilmesi ve don tehlikesine karşı gereken teknik ve kültürel önlemlerin alınması gerekir.

Yaz aylarında yeterli sıcaklığın olmadığı yerlerde ekonomik bir yetiştiricilik yapılamaz. Badem, meyve türleri içerisinde kurağa en çok dayanan türlerin başında gelir. Ancak, yılda 500-600 mm’lik yağış ve sulamalarla verimlilik ve meyve kalitesi artmaktadır. Badem ağaçlarında çiçeklenme döneminde yağacak yağmurların gerek döllenme gerek hastalıklar bakımından olumsuz etkileri olacaktır.

Badem hangi tür toprak yapısını sever?

Badem ağacı toprak bakımından fazla seçici değildir. Başka meyve ağaçlarının iyi yetişemeyeceği kurak, taşlı, çakıllı ve kireçli topraklarda çok iyi büyür. Süzek ve derin yerlerde iyi verim alınmaktadır. Böyle yerlerde kökler 3-3,5 metre derine inebilmektedir. Kumlu orta derecede killi ve kireçli alanlarda da yetişmektedir. Badem, topraktaki aşırı nemden ve taban suyunun oynaklığından hoşlanmaz. Fazla su tutan, ağır, geçirimsiz, drenajı olmayan fakir topraklarda ağaçlar iyi gelişemez. Kumlu, çakıllı, kuru topraklar organik maddece desteklenmelidir.

Badem bahçesinin yer seçiminde nelere dikkat edilmeli?

Badem yetiştiriciliğinde bahçe yerinin seçimi oldukça önemlidir. Badem ağaçları yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk rüzgârlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülmektedir.

Birçok meyve türünün ekonomik anlamda yetiştirilebilmesi için bahçede yeterli bir hava drenajı bulunmalıdır. Geceleri radyasyon sonucu oluşan soğuk havanın özellikle meyvelerde çiçeklenme mevsiminde bahçeden uzaklaştırılması gereklidir. Çünkü çiçeklenme mevsiminde sıcaklık sık sık sürgün, çiçek ve tomurcuklara zarar verecek derecelere düşebilmektedir. Bu nedenle bahçe kurmadan önce o yerin don zararları dikkatle incelenmelidir.

46 sayfalık çalışmada hangi başlıklar yer alıyor?

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan badem yetiştiriciliğine yönelik 46 sayfalık raporda bu alana yatırım yapmak isteyen üretici ve girişimcilerin pek çok sorusuna yanıt veriliyor.

Bademin bitkisel özellikleri ve ekolojik istekleri, anaç ve fidan seçimi, dikim ve ihtiyaç duyulan kültürel işlemler dahil olmak üzere hastalık ve zararlılarla mücadeleden hasat ve sonrasındaki işlemlere kadar pek çok detay yer alıyor.

Yine badem bahçesi projesinin mali analizi ve fizibilitesine yönelik bilgiler de projenin yatırım giderleri, girdi maliyetleri, proje gelirleri ve mali rantabilitesi gibi farklı alt başlıklar halinde detaylandırılmış.

BU İŞE GİRMEK İSTEYEN YA DA DÜŞÜNENLERE UFAK BİR UYARI

Tarım ve Orman Bakanlığının bu tür bir çalışmayla badem bahçesi konusunda yatırım iştahı ya da merakı olan girişimci ruhlu üreticilere yol gösteriyor olması güzel.

Ancak bu alanda yatırım yapmak isteyenlere bizim naçizane tavsiyemiz aynı zamanda sahada da kendi fizibilite çalışmalarını yapmaları yönünde olacaktır.

Türkiye’de tarım sektörü kendi içinde fırsatlar yarattığı kadar riskler de barındırıyor.

Bu riskler bazen üretim maliyetleri, bazen finansman yönetimi bazen de satış ve pazarlama tarafında yaşanıyor. İklimle ilgili riskleri zaten söylememize gerek yok sanırım.

Dolayısıyla kırsaldaki gerçekler ve piyasa dinamikleri bazen kağıt üzerindeki analizlerle tam olarak uyuşmayabiliyor.

O yüzden bu ve buna benzer rapor ve çalışmalardan yararlanırken aynı zamanda bu işe hali hazırda yatırım yapmış ve devam eden tesisleri gezerek üreticilerle konuşmakta fayda var.

Hatta bu alana büyük bir iştah ve hevesle girerek belirli bir süre sonra işler planladığı ve beklediği şekilde yürümediği için çıkan ya da çıkmak isteyen yatırımcıların fikrini de almakta fayda olduğunu düşünüyoruz.

Böylece sektöre sadece bir değil birkaç açıdan bakma fırsatı ve gerçekleri tüm boyutuyla görme şansınız olacaktır.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın "Badem Bahçe Tesisi Projesi – Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi” çalışmasının tamamına link tıklayarak ulaşabilirsiniz.

İrfan Donat

Bloomberg HT Tarım Editörü