Biyoçeşitlilikte kırmızı alarm!

D&uuml;nya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) ile Londra Zooloji Derneği&rsquo;nin (ZSL) iki yılda bir hazırladığı 2020 yılı &ldquo;Yaşayan Gezegen Raporu&rdquo; yayınlandı. 160 sayfalık rapor, ekosistemin s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebirliliğine dair deyim yerindeyse &ldquo;kırmızı alarm&rdquo; veriyor. Rapora g&ouml;re, COVID-19 gibi hayvan kaynaklı hastalıkların ortaya &ccedil;ıkışında da etkili olan &ccedil;evre sorunları, yarım asırdan daha kısa bir s&uuml;rede, d&uuml;nya genelinde memeli, kuş, &ccedil;ift yaşamlı, s&uuml;r&uuml;ngen ve balık pop&uuml;lasyonlarının ortalama &uuml;&ccedil;te iki azalmasına yol a&ccedil;tı. Daha &ouml;z bir ifadeyle, son 50 yılda canlı t&uuml;rlerinin pop&uuml;lasyonları y&uuml;zde 68 azaldı. Peki neden? Londra Zooloji Derneği tarafından sunulan Yaşayan Gezegen Endeksi (YGE), d&uuml;nyanın salgınlara karşı kırılganlığını artıran doğa tahribatı, &ccedil;evre kirliliği ve yaban hayvanlarının yasadışı veya kontrols&uuml;z ticareti gibi etkenlerin, aynı zamanda 1970-2016 yılları arasında omurgalı t&uuml;rlerin k&uuml;resel pop&uuml;lasyonlarındaki ortalama y&uuml;zde 68 lik d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;n arkasındaki başlıca nedenler olduğunu g&ouml;steriyor. T&Uuml;RKİYE DE TABLO NASIL? Aslına bakarsanız T&uuml;rkiye deki durum, d&uuml;nyadaki gidişattan pek de farklı değil. T&uuml;rkiye&rsquo;de de doğal alanlar ve t&uuml;r pop&uuml;lasyonları hızla kayboluyor. Daha doğrusu, d&uuml;nyanın en tehlikeli canlısı olarak biz insanoğlu ekosistemdeki t&uuml;m zenginliği yok ediyoruz. Somut &ouml;rnekler vermek gerekirse&hellip; Ereğli ve Hotamış Sazlıkları, Seyfe, Tersakan ve Eşmekaya g&ouml;lleri olmak &uuml;zere Anadolu&rsquo;daki pek &ccedil;ok g&ouml;l son 20 yıl i&ccedil;inde kurudu. Aslına bakarsanız &ldquo;kuruttuk&rdquo; demek daha doğru olacaktır. Acil &ouml;nlem almadığımız takdirde Tuz G&ouml;l&uuml;, Beyşehir, Eğirdir, Akşehir, Burdur, Eber, Kulu G&ouml;l&uuml; ve diğerleri de sırada&hellip; Zira onları da g&ouml;z g&ouml;re g&ouml;re ve bile bile kaybediyoruz. B&uuml;y&uuml;k Menderes, Gediz, Ergene gibi &ouml;nemli akarsularımız da her ge&ccedil;en g&uuml;n biraz daha kirlenerek doğal yaşam i&ccedil;in elverişsiz hale geliyor. Elverizşizliğin &ouml;tesinde ciddi bir sağlık tehdidi durumunda. Resmen hastalık ve &ouml;l&uuml;m sa&ccedil;ıyor... İSTANBUL DA TABLO NASIL? Peki T&uuml;rkiye &ouml;zelinde biraz daha detaylı bakarsak İstanbul&rsquo;da durum nasıl? Rapora g&ouml;re, son 30 yılda İstanbul&rsquo;un ormanları &ccedil;eşitli nedenlerle y&uuml;zde 17,5 azaldı. Son g&uuml;nlerde T&uuml;rkiye&rsquo;nin farklı b&ouml;lgelerinde sıklaşan orman yangınları yalnızca ağa&ccedil;ları değil burada yaşayan ve s&ouml;z konusu ekosistemin bir par&ccedil;ası olan t&uuml;m canlı pop&uuml;lasyonlarını da olumsuz etkiliyor. Biyo&ccedil;eşitlilik a&ccedil;ısından &ccedil;ok zengin bozkır ekosistemlerimiz ise aşırı otlatma ve erozyon riskiyle karşı karşıya. ORMANSIZLAŞIYORUZ Yaban hayatı pop&uuml;lasyonunun bolluğundaki eğilimleri takip eden Yaşayan Gezegen Endeksi&rsquo;nden hareketle hazırlanan 2020 Yaşayan Gezegen Raporu&rsquo;nda doğal hayatın durumu d&uuml;nyanın d&ouml;rt bir yanından 125 ten fazla uzmanın katkılarıyla değerlendiriliyor. Rapor, d&uuml;nya genelinde karasal t&uuml;rlerin pop&uuml;lasyonlarındaki keskin d&uuml;ş&uuml;ş&uuml;n ana sebebinin, doğal yaşam alanlarının tarım alanlarına d&ouml;n&uuml;şt&uuml;r&uuml;lerek yok olması ve bozulması (ormansızlaşma, sulak alan kaybı gibi) olduğunu g&ouml;steriyor. TATLI SU HABİTATLARINDA YABAN HAYATI POP&Uuml;LASYONU %84 D&Uuml;ŞT&Uuml; Rapora g&ouml;re, karadaki risklerin bir benzeri sularda da var. 1970-2016 yılları arasında 4 binden fazla omurgalı t&uuml;r&uuml;n&uuml;n 21 bine yakın pop&uuml;lasyonunu izleyen YGE, tatlı su habitatlarında bulunan yaban hayatı pop&uuml;lasyonlarının y&uuml;zde 84 l&uuml;k bir d&uuml;ş&uuml;ş yaşadığını g&ouml;steriyor. Rapora g&ouml;re, yıllık bazda y&uuml;zde 4 e karşılık gelen bu oran, bir habitat t&uuml;r&uuml;n&uuml;n ortalama pop&uuml;lasyonunda g&ouml;r&uuml;len en keskin d&uuml;ş&uuml;ş. Raporda, bu keskin d&uuml;ş&uuml;şlerle ilgili &ccedil;ok keskin &ouml;rnekler de yer alıyor. &Ouml;rneğin, &Ccedil;in in Yangtze Nehri nde yumurtlama d&ouml;nemindeki mersin balığı pop&uuml;lasyonu, akarsu &uuml;zerine inşa edilen baraj nedeniyle 1982-2015 yılları arasında y&uuml;zde 97 azalmış. &ldquo;İNSANLIĞIN DOĞA YIKIMI&hellip;&rdquo; WWF K&uuml;resel Direkt&ouml;r&uuml; Marco Lambertini, 2020 Yaşayan Gezegen Raporu, insanlığın neden olduğu doğa yıkımının sadece yaban hayatı pop&uuml;lasyonları &uuml;zerinde değil, aynı zamanda kendi sağlığı ve hayatının t&uuml;m y&ouml;nleri &uuml;zerinde de felakete varan etkilere yol a&ccedil;tığını a&ccedil;ık&ccedil;a ortaya koyuyor diyerek insanoğlunun aslında kendi ayağına nasıl kurşun sıktığının altını &ccedil;iziyor. Lambertini, Kanıtları g&ouml;rmezden gelemeyiz; yaban hayatı pop&uuml;lasyonundaki bu ciddi d&uuml;ş&uuml;şler, doğadaki d&uuml;zenin bozulduğuna ve doğal sistemlerin &ccedil;&ouml;kmesiyle birlikte d&uuml;nyamız i&ccedil;in alarm zillerinin &ccedil;aldığına dair &ouml;nemli bir kanıt. Yaban hayatının her noktasındaki azalma -denizlerimiz ve nehirlerimizdeki balıklardan tarımsal &uuml;retimimizde &ouml;nemli bir role sahip arılara kadar- beslenmemizi, gıda g&uuml;vencemiz ve g&uuml;venliğimiz ile milyarlarca insanın ge&ccedil;im kaynaklarını doğrudan etkilemekte&rdquo; diyor. FELAKET YAKLAŞMIYOR, ARTIK KAPIDA&hellip; Londra Zooloji Derneği Doğa Koruma Direkt&ouml;r&uuml; Andew Terry ise, Yaşayan Gezegen Endeksi&rsquo;nin, k&uuml;resel biyo&ccedil;eşitliliği &ouml;l&ccedil;en en kapsamlı ara&ccedil;lardan biri olduğunu belirterek &ldquo;Son 50 yılda ortalama y&uuml;zde 68 lik bir d&uuml;ş&uuml;ş felaket demek ve insan faaliyetlerinin doğal d&uuml;nyaya verdiği zararın a&ccedil;ık bir kanıtı. Eğer bu şekilde devam edersek pop&uuml;lasyonlar azalmaya devam edecek, doğal hayat yok olmaya s&uuml;r&uuml;klenecek ve hepimizin bağlı olduğu ekosistemlerin b&uuml;t&uuml;nl&uuml;ğ&uuml; tehlikeye girecek. &Ouml;te yandan, koruma &ccedil;alışmalarının işe yaradığını ve t&uuml;rlerin yok olmanın eşiğinden geri d&ouml;nd&uuml;r&uuml;lebileceğini de biliyoruz. Kararlılık, yatırım ve uzmanlık ile bu gidişat tersine &ccedil;evrilebilir&rdquo; g&ouml;r&uuml;ş&uuml;n&uuml; savunuyor. R&Uuml;ZGARI TERSİNE &Ccedil;EVİRMEK ADINA NE YAPILABİLİR? 2020 Yaşayan Gezegen Raporu, sadece ge&ccedil;mişten bug&uuml;ne durum tespiti yapmaktan &ouml;teye ge&ccedil;erek mevcut sorunların &uuml;stesinden gelmek adına yarına dair ipu&ccedil;ları da veriyor. Rapor, d&uuml;nyadaki doğal alan kaybını &ouml;nlemek i&ccedil;in gerekli &ccedil;aba g&ouml;sterilmediği takdirde k&uuml;resel biyolojik &ccedil;eşitliliğin azalmaya devam edeceğini g&ouml;steren &ouml;nc&uuml; bir modelleme i&ccedil;eriyor. WWF ile 40 tan fazla STK ve akademik kurumun ortaklaşa yazdığı modelleme bug&uuml;n Nature da yayınlanan &ldquo;Biyolojik &Ccedil;eşitlilikteki D&uuml;ş&uuml;ş Eğilimini Tersine &Ccedil;evirmek i&ccedil;in B&uuml;t&uuml;nsel Bir Strateji Gereklidir&rdquo; başlıklı makaleye dayanıyor. Modelleme, insan kaynaklı doğa kaybını durdurmanın ve biyo&ccedil;eşitlilikteki d&uuml;ş&uuml;ş eğilimi tersine &ccedil;evirmenin ancak daha cesur ve daha iddialı koruma &ccedil;abaları benimsenirse ve gıda &uuml;retim ve t&uuml;ketimimizde k&ouml;kl&uuml; değişiklikler yapılırsa m&uuml;mk&uuml;n olacağını g&ouml;steriyor. Yine modelleme, &ouml;nlemlerin tek tek değil birlikte uygulanmasıyla, doğal habitatlar &uuml;zerindeki baskıların daha hızlı bir şekilde hafifletilebileceğini g&ouml;steriyor. &Ouml;zetle, diğer alanlarda olduğu gibi burada da b&uuml;t&uuml;nc&uuml;l bir yaklaşıma ihtiya&ccedil; olduğu ortada. BİYOLOJİK &Ccedil;EŞİTLİLİK ZİRVESİ Raporun yayınlanmasına y&ouml;nelik zamanlama da tesad&uuml;f değil. Zira 15-30 Eyl&uuml;l 2020 tarihlerinde, T&uuml;rkiye&rsquo;nin başkanlığında d&uuml;nya liderlerinin katılımıyla d&uuml;zenlenecek Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 75&rsquo;inci Oturumu ger&ccedil;ekleşecek. Oturum kapsamında d&uuml;nya liderlerinin, S&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir Kalkınma Hedefleri, Paris Anlaşması ve Biyolojik &Ccedil;eşitlilik S&ouml;zleşmesi (CBD) başlıklarında kaydedilen ilerlemeyi g&ouml;zden ge&ccedil;irmesi beklenen Biyolojik &Ccedil;eşitlilik Zirvesi de d&uuml;zenlenecek. Zirvede, 2020 sonrasına y&ouml;nelik eylem planları g&ouml;r&uuml;ş&uuml;lecek ve tartışılacak. Dolayısıyla bu rapor, o g&ouml;r&uuml;şme ve tartışmalara ışık tutucak &ouml;nemli kanıtlar ve uyarılar i&ccedil;eriyor. T&Uuml;RKİYE&rsquo;NİN HEDEFLERİ NE OLMALI? Bu sorunun cevabını da WWF-T&uuml;rkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) Y&ouml;netim Kurulu Başkanı Uğur Bayar veriyor. Bayar, &ldquo;Doğaya yapılacak en karlı yatırım, eldeki biyolojik &ccedil;eşitliliğin, nadir ve tehdit altındaki t&uuml;rlerin, canlı pop&uuml;lasyonlarının ve doğal alanların koruma altına alınmasını sağlamak. &Uuml;lkemizde halen y&uuml;zde 8,7 seviyesindeki korunan alanlarımızın 2030 k&uuml;resel hedefi olan y&uuml;zde 30 seviyesine &ccedil;ıkarılması i&ccedil;in 2020 yılı sona ermeden gerekli adımları atmalıyız. Ancak biyolojik &ccedil;eşitlilikteki d&uuml;ş&uuml;ş eğilimini tersine &ccedil;evirmek i&ccedil;in doğa koruma &ccedil;alışmaları yetmez: Bunun yanı sıra başka alanlarda da atılması gereken adımlar var. Tarım, hayvancılık, sanayi, enerji, ormancılık, madencilik, turizm, şehircilik dahil b&uuml;t&uuml;n sekt&ouml;rleri &ccedil;evresel a&ccedil;ıdan daha s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir hale getirmek ve bu sekt&ouml;rlerin faaliyetlerinden kaynaklanan biyo&ccedil;eşitlilik kayıplarını en aza indirmek i&ccedil;in acilen harekete ge&ccedil;memiz gerekiyor&rdquo; diyor. Rapordan bir paragraf paylaşarak toparlayaylım: Son 50 yılda d&uuml;nyamız, k&uuml;resel ticarette, t&uuml;ketimde ve insan n&uuml;fusu artışında g&ouml;r&uuml;len patlama ve muazzam bir kentleşme hamlesiyle &ouml;nemli bir d&ouml;n&uuml;ş&uuml;me uğradı; yaşam bi&ccedil;imimiz tanınmayacak şekilde değişti. Ancak bu b&uuml;y&uuml;me, doğaya ve gezegenimizin bizi ayakta tutan işletim sistemlerinin istikrarına b&uuml;y&uuml;k bir bedel &ouml;detiyor. Rapordan bir not: 4 bin 392 t&uuml;r ve 20 bin 811 pop&uuml;lasyona ilişkin verilerden hareket eden Yaşayan Gezegen Endeksi, izlenen pop&uuml;lasyonlarda ortalama y&uuml;zde 68 d&uuml;ş&uuml;ş tespit etti. Endeksteki y&uuml;zde değişimi, kaybedilen hayvanların sayısını değil, 46 yıl boyunca izlenen hayvan pop&uuml;lasyon b&uuml;y&uuml;kl&uuml;klerindeki ortalama orantısal değişimi yansıtıyor. Rapor, bug&uuml;n yayınlandı. Biz de sıcağı sıcağına sizlerle &ouml;zetini paylaşmak istedik. Ama bu rapordaki veriler ve notları &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nemde farklı başlıklar altında sık&ccedil;a konuşacağımız da aşikar. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Biyoçeşitlilikte kırmızı alarm!

Diğer Yazılar