Yasak ve kısıtlama ile gıda enflasyonu düşer mi?

Bug&uuml;n Resmi Gazete&rsquo;de tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml;n&uuml; &ccedil;ok yakından ilgilendiren &ouml;nemli bir tebliğ yayınlandı. Tebliğe g&ouml;re Tarım ve Orman Bakanlığı, gerektiğinde patates, domates, kuru soğan ve sarımsak, fasulye, patlıcan, sivri biber, zeytinler, kırmızı mercimek, portakal, mandarin, limon, karpuz, elma, zeytinyağı ve fraksiyonları, k&uuml;mes hayvanlarının etleri ve sakatatları, yumurta ve tereyağı ihracatında d&ouml;nemsel d&uuml;zenleme yapmaya yetkili kılındı. Bug&uuml;n itibarıyla başlayan uygulama 31 Aralık a kadar devam edecek. Yani daha &ouml;z bir ifadeyle bakanlık, an itibariyle bu &uuml;r&uuml;nlerin ihracatına y&ouml;nelik yasaklama veya kısıtlama kararı alabilir. Zaten, karara ilişkin sekt&ouml;r paydaşlarının yorumları da bu y&ouml;nde&hellip; KARAR SEKT&Ouml;R&Uuml; NASIL ETKİLER? Dikkat ederseniz tebliğde yer alan &uuml;r&uuml;nlerin neredeyse tamamı son d&ouml;nemde fiyat artışları ile g&uuml;ndeme geliyor. Fiyatı artan tarım ve gıda &uuml;r&uuml;nlerine y&ouml;nelik ihracat yasak ve kısıtlama kararlarına son yıllarda daha sık başvurulur oldu. Kuru soğan, patates, limon ve d&ouml;kme zeytinyağı gibi &uuml;r&uuml;nlere y&ouml;nelik benzer kararlara ge&ccedil;tiğimiz yıllarda şahit olduk. Ama bug&uuml;n gelinen noktada alınan kararların &ccedil;ok da işe yaramadığı aşik&acirc;r. O y&uuml;zden bug&uuml;n alınan kararları yorumlarken, konunun d&uuml;n&uuml;ne bakıp doğru tespitlerde bulunmak ve analiz yapmakta fayda var. &Ccedil;&uuml;nk&uuml;, Resmi Gazete&rsquo;de yayınlanan tebliğ ile yolu hazırlanan olası kısıt ya da yasak hamlesinin etkileri kısa vadede olumlu gibi g&ouml;z&uuml;kse de orta ve uzun vadede sekt&ouml;rde ciddi hasarlar yaratacaktır. Hatta deyim yerindeyse sekt&ouml;r&uuml;n ayağına kurşun sıkmakla eşdeğer bir risk yaratabilir. Neden mi? İhracat pazarları, tarımsal &uuml;retimin s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilirliği a&ccedil;ısından kritik &ouml;nemdedir. Hatta arz-talep-fiyat dengesi a&ccedil;ısından T&uuml;rkiye gibi &uuml;lkelerde enstr&uuml;man niteliğindedir. Eğer depolanması &ccedil;ok m&uuml;mk&uuml;n olmayan, raf &ouml;mr&uuml; kısa &uuml;r&uuml;nlerden bahsediyorsak, &uuml;reticiyi arz fazlası yaşandığında korumanın ve fiyatta istikrar sağlamanın yolu ihracat pazarlarından ge&ccedil;er. Bu yorumumuza karşılık, &ldquo;İyi tamam da i&ccedil;eride t&uuml;ketici &uuml;r&uuml;n&uuml; pahalıya yiyor. T&uuml;keticinin g&uuml;nahı ne?&rdquo; diye sorabilirsiniz. İşte o noktada bug&uuml;n gıda enflasyonunu konuşurken ve ona g&ouml;re bir politika belirlerken(!) biraz da nedenlerine bakmak lazım. &Ouml;rneğin tarımsal ihracat neden son aylarda daha cazip hale geldi? Bunda kurdaki aşırı ve ani y&uuml;kselişin etkisi olabilir mi? 2021 yılına 7,5 seviyesinde başlayıp, yılsonunu 13,5 seviyesinde kapatan ve bug&uuml;n aynı seviyelerde seyreden dolar kurunun gıda fiyat artışlarında hi&ccedil; mi etkisi yok? Tarımsal girdi maliyetlerindeki sert y&uuml;kselişten, enerji, ambalaj, lojistik gibi değer zincirinin tamamındaki toplam maliyet artışlarında kurdaki y&uuml;kselişin hi&ccedil; mi yansıması yok? Kaldı ki bug&uuml;n T&uuml;rkiye&rsquo;nin &uuml;rettiği yaş meyve ve sebze miktarı yıllar i&ccedil;erisinde değişmekle birlikte ortalama 55-60 milyon ton aralığında seyrediyor. İhracata giden yaş meyve ve sebze miktarı ne kadar dersiniz? Hemen cevap verelim. Ortalama 5 milyon ton. Dolayısıyla 60 milyon tonda sağlanamayan fiyat istikrarının &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml; 5 milyon tonluk ihracata y&ouml;nelik bir kararla mı sağlanacak? Kaldı ki ihracat ilk kez bu yıl yapılmıyor ki? Bize g&ouml;re bu karar kısa vadeli palyatif bir &ccedil;&ouml;z&uuml;m bile değil. Tam tersine bu karar sekt&ouml;rde orta ve uzun vadede ciddi hasarlar yaratabilecek bir sorun oluşturabilir. Zira, ihracat pazarları kolay kazanılmıyor. Artık rekabet en &uuml;st seviyede ve kaybedilen pazarlar başka &uuml;lkeler tarafından anında dolduruluyor. Ve o pazarları yeniden kazanmanın bir maliyeti var. Nasıl bir maliyet olduğunu kısaca &ouml;zetleyelim&hellip; İhracat pazarlarına getirilecek olası kısıtlama ya da yasaklar, &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nemde arz fazlası yaşanan meyve ve sebzelerin fiyatını aşırı şekilde d&uuml;ş&uuml;rerek &uuml;reticinin elinde kalmasına ve zarar etmesine neden olacak. Bu da bir sonraki sezon o &uuml;r&uuml;nlerin ekilişlerinden ka&ccedil;ışı k&ouml;r&uuml;kleyeceği i&ccedil;in karşımıza arzda daralma ve y&uuml;ksek gıda enflasyonu ile yeniden &ccedil;ıkacaktır. Diyebilirsiniz ki &ldquo;O zaman da ithalat kapıları a&ccedil;ılır ve &uuml;r&uuml;n ithal ederiz.&rdquo; Bu da kısa vadeli ve yıkıcı bir stratejidir. Zira, i&ccedil;erideki &uuml;retimi sekteye uğratacak ve &uuml;retim motivasyonunu d&uuml;ş&uuml;recek her politika, &ccedil;ift&ccedil;inin tarımsal &uuml;retimden kopuşunu hızlandırır. Dolayısıyla bug&uuml;n &ccedil;&ouml;z&uuml;m gibi g&ouml;r&uuml;nen bu hamleler aslında orta ve uzun vadede &uuml;lkeyi tarım ve gıda &uuml;retiminde daha dışa bağımlı hale getiren adımlardır. Hep s&ouml;ylediğimiz şeyin altını &ccedil;izerek bir kez daha yineleyelim. Planlamadan uzak, ithalata dayalı bir tarımsal &uuml;retim modeli s&uuml;rd&uuml;rebilir değildir. Kur baskısı altındaki girdi maliyetleri ile yapılan tarımsal &uuml;retimde &uuml;retici enflasyonu ka&ccedil;ınılmazdır. &Uuml;retici fiyatlarındaki istikrarsızlık t&uuml;ketici fiyatlarını her zaman kırılgan hale getirecektir. Ve bunun &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml; ihracata kısıtlama ya da yasaklama getirilmesi değildir. Bu &ouml;nlem(!) sorunu ileride &ccedil;ok daha b&uuml;y&uuml;tecektir. Yazımızın başlığındaki sorumuzun cevabına gelirsek... Tarım sekt&ouml;r&uuml;ndeki kronik sorunları &ccedil;&ouml;zmeden, yapısal reformları ger&ccedil;ekleştirmeden yasak ve kısıtlamalarla gıda enflasyonu d&uuml;şmez. Son bir not&hellip; Bir d&ouml;nem, tarım &uuml;r&uuml;nlerindeki fiyat artışlarından &ccedil;ift&ccedil;i sorumlu tutuluyordu. Sonra &uuml;reticiler aklandı ama bu sefer de aracılar, t&uuml;ccarlar ve haller hedef g&ouml;sterildi. Daha sonra gıda enflasyonunda hedefe zincir marketler konuldu. Şimdi de g&ouml;zler ihracat&ccedil;ılara &ccedil;evrildi. Sorunu sadece belirli kesimlerde aramak ve sekt&ouml;r paydaşlarını sorumlu tutarak hedef tahtasına oturtmak yerine artık karar alıcıların şapkayı &ouml;n&uuml;ne koyup d&uuml;ş&uuml;nme ve az da olsa &ouml;zeleştiri yapma vakti gelmedi mi? İrfan Donat &ndash; Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Yasak ve kısıtlama ile gıda enflasyonu düşer mi?

Diğer Yazılar