Hayvancılıkta 3 yanlış 1 doğruyu götürdü

T&uuml;rkiye&rsquo;de tarım sekt&ouml;r&uuml; son yıllarda olduk&ccedil;a zor bir sınavdan ge&ccedil;iyor. K&uuml;resel piyasalarda tarımsal emtia fiyatlarındaki oynaklık, ithalata dayalı &uuml;retim modeli ve maliyetlerdeki sert y&uuml;kseliş &ccedil;ift&ccedil;iyi olduk&ccedil;a yordu. 2023&rsquo;&uuml;n hen&uuml;z başında olmamıza rağmen bu yılın genelinde tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından en &ccedil;ok konuşulacak konular arasına hayvansal mamuller &ccedil;oktan girmiş durumda. &lsquo;Gıda enflasyonuyla m&uuml;cadele&rsquo; adı altında &ouml;zellikle et ve s&uuml;t fiyatlarını &uuml;retim tarafında baskılama politikası ters tepti. Girdi maliyetlerindeki artış frenlenemezken, &uuml;retici fiyatlarına y&ouml;nelik &ccedil;ekilen el freni deyim yerindeyse sekt&ouml;re takla attırdı. Serbest piyasaya tek taraflı m&uuml;dahale dengeleri bozdu. Bu durumu sadece piyasada oluşan fiyatlamalar değil resmi &uuml;retim verileri de teyit ediyor. Her ne kadar Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, son d&ouml;nemde y&uuml;kselen et ve s&uuml;t fiyatlarına ilişkin, Spek&uuml;latif hareket g&ouml;zlemlediğimizin altını &ccedil;izmek istiyorum. Ne etimizde ne s&uuml;t&uuml;m&uuml;zde eksiğimiz gediğimiz yok, gerekirse de gerekli tedbirler alınır diyerek ithalat sinyali verse de T&Uuml;İK verileri son yılların en d&uuml;ş&uuml;k s&uuml;t &uuml;retimine işaret ediyor. Ticari s&uuml;t işletmeleri tarafından toplanan inek s&uuml;t&uuml; miktarı, Kasım&rsquo;da yıllık bazda y&uuml;zde 6.1 azalırken, Ocak-Kasım d&ouml;neminde bir &ouml;nceki yılın aynı d&ouml;nemine g&ouml;re y&uuml;zde 3.2 d&uuml;şt&uuml;. Yani son 6 yılın en d&uuml;ş&uuml;k &uuml;retim verileri ile karşı karşıyayız. Bir başka deyişle, Şubat 2017&rsquo;den bu yana 69 ayın en d&uuml;ş&uuml;k s&uuml;t &uuml;retiminden bahsediyoruz. Hatta s&uuml;t sanayicileri ile konuştuğumuzda &uuml;retimdeki azalmanın resmi verilerin &ccedil;ok daha &uuml;zerinde olduğu dile getiriliyor. Sekt&ouml;re g&ouml;re, son 1 yılda s&uuml;t &uuml;retimi y&uuml;zde 10&rsquo;un &uuml;zerinde azaldı. Hatta bazı b&ouml;lgelerde bu oran y&uuml;zde 20&rsquo;ye yaklaşıyor. Ana&ccedil; hayvanların kesime gittiğini teyit eden bu veri ve bilgiler, aynı zamanda kırmızı et tarafındaki suni &uuml;retim artışının da cevabı niteliğinde. Dolayısıyla hem et hem de s&uuml;t tarafında arzda bir daralma olduğu aşik&acirc;r. Peki hayvancılıkta iddia edildiği gibi spek&uuml;latif bir hareket m&uuml;mk&uuml;n m&uuml;? Mevcut işletme &ouml;l&ccedil;ekleri ve yapısı g&ouml;z &ouml;n&uuml;ne alındığında pek m&uuml;mk&uuml;n g&ouml;z&uuml;km&uuml;yor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; yine T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re, T&uuml;rkiye&rsquo;de b&uuml;y&uuml;kbaş hayvan işletmelerinin y&uuml;zde 95&rsquo;inde hayvan sayısı 49 baş ve altında seyrediyor. Dolayısıyla &uuml;retici hem &ccedil;ok k&uuml;&ccedil;&uuml;k &ouml;l&ccedil;ekte hem de dağınık yapıda. Piyasada spek&uuml;lasyon yaratacak bir g&uuml;c&uuml; ve organizasyon yapısı yok. Kaldı ki bitkisel &uuml;retimdeki bazı &uuml;r&uuml;nlerin bekletilmesi, depolanması ya da stoklanması gibi bir durum hayvancılıkta &ccedil;ok ge&ccedil;erli değil. Daha a&ccedil;ık ifadeyle belirli bir canlı ağırlığa erişmiş olan ve kesime gelen besi hayvanlarını uzun s&uuml;re bekletmek ne k&acirc;rlı ne de verimli bir iş modelidir. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; kesime gelen hayvanın bekletilmesi her g&uuml;n ek bir yem maliyetine katlanılması ve hayvanın aşırı yağlanarak et kalitesinin d&uuml;şmesi anlamına gelir. Hi&ccedil;bir besici ekstra bir maliyete katlanarak etin kalitesini d&uuml;ş&uuml;r&uuml;p, daha d&uuml;ş&uuml;k bir fiyata satmak istemez. S&uuml;t tarafında da durum farklı değildir. &Ccedil;iğ s&uuml;t&uuml;n &ouml;mr&uuml; artı 4 derece soğuk zincirde sadece 48 saattir. O s&uuml;t&uuml;n 48 saat sonunda işlenerek mamule d&ouml;n&uuml;şmesi gerekir; aksi takdirde bozulur ve zayi olur. O y&uuml;zden Anadolu&rsquo;da meşhur bir s&ouml;z vardır: &ldquo;Cenaze bekler, s&uuml;t beklemez.&rdquo; Bir de konuya şu a&ccedil;ıdan bakmakta fayda var. Eğer &uuml;reticiler spek&uuml;lasyon ve hatta manip&uuml;lasyon yaratacak bir g&uuml;ce veya etkiye sahipse neden aylarca fiyat sabit kalırken zarar ettiler ve bu işten &ccedil;ıktılar? Neden zarar etmeye başladıklarında bu spek&uuml;latif harekete başvurmadılar? Eğri oturup doğru konuşalım. Bug&uuml;n et ve s&uuml;t fiyatlarındaki sert hareketlere bakınca hayvancılıkta izlenen yanlış politikaların izlerini g&ouml;rmek m&uuml;mk&uuml;n. O y&uuml;zden fiyatlardaki y&uuml;kselişin nedeni ve sonucu &uuml;zerine 3 &ouml;nemli soruya yanıt aramak lazım. 1- &Uuml;reticinin girdi maliyetlerini frenleyebildik mi? 2- &Uuml;reticinin maliyetini d&uuml;ş&uuml;remesek bile verimini artırarak işini kompanse etmesini sağladık mı? 3- Bu ikisini yapamasak bile t&uuml;keticiyi korumak adına &uuml;retici fiyatlarını baskılarken aynı &uuml;reticinin zarar etmemesi ve &uuml;retimini s&uuml;rd&uuml;rebilmesi i&ccedil;in bir ek destek politikası hayata ge&ccedil;irdik mi? İlk sorunun yanıtından başlayalım. Tarım-GFE&rsquo;ye g&ouml;re, Kasım 2022 itibariyle yem maliyetleri son 1 yılda y&uuml;zde 128 arttı. Ge&ccedil;en yıla g&ouml;re, enerji maliyeti y&uuml;zde 172, g&uuml;bre fiyatları y&uuml;zde 143 y&uuml;kseldi. Bunun yanına iş&ccedil;ilik ve diğer giderleri de eklediğinizde işletme giderleri son 1 yılda &uuml;&ccedil; haneli şekilde artmaya devam etti. Hatta Aralık sonunda H&uuml;k&uuml;met tarafından karma yemde y&uuml;zde 5&rsquo;e varan indirim ve Nisan ayına kadar yem fiyatlarını sabitleme a&ccedil;ıklamalarına karşın yılbaşından bu yana &ccedil;eşidine g&ouml;re değişmekle birlikte yem fiyatlarına y&uuml;zde 8-9 oranlarında yeni zam gelmeye başladı. Dolayısıyla &uuml;reticinin girdi maliyetlerini frenleyemedik. Gelelim ikinci sorunun cevabına&hellip; T&uuml;rkiye&rsquo;de laktasyon d&ouml;neminde ortalama inek s&uuml;t&uuml; verimi hayvan başına 3.100 litre seviyelerinde. H&acirc;lbuki Almanya, Fransa, İspanya, İngiltere, İtalya, ABD gibi &uuml;lkelerde bu miktar ortalama 7.000 litrenin &uuml;zerinde. Karkas et tarafında ise T&uuml;rkiye&rsquo;nin ortalama verimi 285 kilogram civarında. Yine Fransa, İngiltere, ABD, Almanya gibi &uuml;lkelerde ortalama karkas et verimi 400 kilogramın &uuml;zerinde. Yani verimlilikte de sınıfta kalıyoruz. &Uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; sorunun yanıtına gelirsek&hellip; Ulusal S&uuml;t Konseyi&rsquo;nin (USK) en son Ekim 2022 itibariyle 8.50 TL olarak a&ccedil;ıkladığı &ccedil;iğ s&uuml;t tavsiye fiyatına ek olarak destek prim miktarı litre başına 50 kuruş ile sınırlı kaldı. Dolayısıyla mevcut destek prim miktarı &uuml;reticinin yarasına merhem olmadı. &Ouml;zetle ortada &uuml;&ccedil; yanlışın bir doğruyu (&uuml;retim) g&ouml;t&uuml;rd&uuml;ğ&uuml; bir tablo var. &Uuml;&ccedil; bakanlık alarmda Hayvancılık tarafındaki gelişmeler genel se&ccedil;im tarihi yaklaşırken b&uuml;rokrasiyi de alarma ge&ccedil;irdi. &Ouml;nceki hafta Ankara&rsquo;da Tarım ve Orman Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığından Bakan yardımcısı d&uuml;zeyinde katılımın ger&ccedil;ekleştiği bir toplantı ger&ccedil;ekleşti. Ağırlıklı olarak s&uuml;t sanayicilerinin davet edildiği toplantıda hem s&uuml;t ve et piyasasındaki gelişmeler hem de maliyet-fiyat dengesi konuşuldu. Toplantıda, USK&rsquo;nın devre dışı kaldığı bir ortamda fiyatların yeniden revize edilmesi g&uuml;ndeme geldi. Ekim 2022&rsquo;den bu yana USK&rsquo;nın tavsiye niteliğindeki &ccedil;iğ s&uuml;t litre fiyatı 8.50 TL ve destek primi de 50 kuruş. T&uuml;m S&uuml;t, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği&rsquo;nin (T&Uuml;SEDAD) Aralık 2022 hesaplamalarına g&ouml;re ise &ccedil;iğ s&uuml;t&uuml;n litre maliyeti 12.90 TL. Bug&uuml;n serbest piyasada kaliteli &ccedil;iğ s&uuml;t&uuml;n litre satış fiyatı 12 TL&rsquo;nin &uuml;zerini g&ouml;rm&uuml;ş durumda. Son 1-2 ayda ortalama y&uuml;zde 40 artan &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatı aslında bug&uuml;ne kadar baskılanmış fiyatların arzdaki daralma sonucu serbest piyasadaki yansımasıdır. &Ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki d&ouml;nemde USK&rsquo;nın referans fiyatı piyasaya daha uyumlu şekilde yukarı y&ouml;nl&uuml; revize etmesi ka&ccedil;ınılmaz. Şimdilerde bazı s&uuml;t sanayicilerinin &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatını 11 TL de sabitlemek adına &uuml;reticilerle g&ouml;r&uuml;şt&uuml;ğ&uuml; ve ortak hareket ederek fiyatı kontrol altında tutma &ccedil;alışmaları yaptığı kaydediliyor. Ama ge&ccedil;miş olsun, ok yaydan &ccedil;ıktı bir kere.. Maliyetlerin artmaya devam ettiği ve arzın daraldığı bir ortamda fiyatı artık serbest piyasa belirler. Kırmızı et fiyatlarında artış s&uuml;r&uuml;yor Hayvancılıkta et, s&uuml;t ve ot (yem) denklemi bozuldu. S&uuml;tteki istikrarsızlık domino etkisiyle kırmızı et piyasasına yansıdı. Bu s&uuml;rpriz değil, beklenen bir gelişmeydi. &Ccedil;iğ s&uuml;t fiyatındaki artışa paralel olarak karkas et fiyatları da artıyor. Şu an 125 TL seviyelerindeki maliyete karşın karkas etin kilogram fiyatı birara 135 TL&rsquo;nin &uuml;zerini g&ouml;rd&uuml;. Hatta bazı b&ouml;lgelerde kalite kriterlerine g&ouml;re 140 TL ve &uuml;zeri de fiyatlandı. Şimdilerde 130 TL seviyelerinde seyrediyor. Fiyatların kısmen frenlenmesinde Bakanlığın g&uuml;ndemindeki kasaplık hayvan ve karkas et ithalatı olduğu biliniyor. Ancak d&uuml;nyada karkas et ya da canlı hayvan fiyatları T&uuml;rkiye&rsquo;den ucuz değil. Ayrıca k&uuml;resel manada artan maliyetler ve risklerden dolayı ihracat&ccedil;ı &uuml;lkeler &ouml;ncelikli olarak kendi i&ccedil; piyasalarına y&ouml;nelik arz ve fiyat istikrarını sağlamak adına ihracat konusunda eskisi kadar iştahlı değil. Bu da T&uuml;rkiye gibi ithalat&ccedil;ı &uuml;lkelerin hem tedarikinde sıkıntı hem de maliyetinde artış anlamına geliyor. Dolayısıyla bu tabloda ithalatın sadece piyasaya uyarı niteliğinde olduk&ccedil;a sınırlı kalacağı tahmin ediliyor. Tarımda &uuml;retici enflasyonu artmaya devam ediyor Tarım &uuml;r&uuml;nleri &uuml;retici fiyat endeksi (Tarım-&Uuml;FE) Aralık ta aylık bazda y&uuml;zde 4.82 y&uuml;kselmeye devam ederken, yıllık bazda y&uuml;zde 151.03 arttı. Tarımda &uuml;retici enflasyonunun en sert arttığı ana ve alt gruplarda hayvancılık sekt&ouml;r&uuml; dikkat &ccedil;ekti. Ana grupta canlı hayvanlar ve hayvansal &uuml;r&uuml;nler aylık bazda y&uuml;zde 7.81 y&uuml;kselirken, yıllık bazda y&uuml;zde 134&rsquo;&uuml;n &uuml;zerine &ccedil;ıktı. Alt gruplarda ise canlı sığırlar ve bunlardan elde edilen işlenmemiş s&uuml;tteki artış aylık bazda y&uuml;zde 9.58 artarken, yıllık bazda y&uuml;zde 153 y&uuml;kseldi. Fiyatlar ne kadar sabit? Son haftalarda zincir marketlerle başlayan fiyat sabitleme furyası kafalarda soru işareti de yaratıyor. Kimi zincir market 500 &uuml;r&uuml;nde fiyat sabitlerken, kimisi bin, bazısı da iki bin &uuml;r&uuml;n&uuml;n fiyatını sabitlediğini ve bazı &uuml;r&uuml;nlerde indirim yaptığını duyurdu. Ama fiyatı inen ya da sabitlenen bu &uuml;r&uuml;nler arasında en &ccedil;ok t&uuml;ketilen temel gıda &uuml;r&uuml;nlerinin ağırlığını kimse bilmiyor. &Ouml;rneğin, et ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nlerinde indirim bir yana fiyat sabitleme s&ouml;z konusu mu? Maliyetleri sabitlenmeden ya da d&uuml;ş&uuml;rmeden fiyatlar ne kadar iner ya da sabit kalır? Bu kampanya ne kadar s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir? Bir yandan kamuoyuna fiyatların sabitlendiği duyurulurken diğer yandan da sosyal medyada bu ay i&ccedil;erisinde değişen etiketlerin fotoğrafları dolaşıyor. Bizce asıl sorulması gereken soru Ocak ayı sonrasına dair... Girdi ve &uuml;retici enflasyonları aylık bazda artmaya devam ederken t&uuml;ketici fiyatları Şubat ve sonraki aylarda ne olacak? Hep birlikte izleyip g&ouml;receğiz. &ldquo;İhracat kısıtlaması ve ithalat &ccedil;&ouml;z&uuml;m değil&rdquo; T&Uuml;SEDAD Başkanı Sencer Solakoğlu, &ldquo;&Uuml;retici refah payı d&acirc;hil karlı bir şekilde &uuml;retim yapmazsa ve &uuml;retim azalırsa bunun orta vadede fiyatları fırlatacağını hep s&ouml;yledik ve buna rağmen &uuml;retici fiyatları baskılandı. Bug&uuml;n gelinen noktada maliyetler artmaya devam ediyor ve arzdaki daralmanın da etkisiyle fiyatlar artık kontrol edilemez bir durumda. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; şuan &uuml;r&uuml;n yok ve kimse maliyet konuşmuyor. Sadece arz ve talep konuşur duruma geldik&rdquo; diyor. Zamanlama a&ccedil;ısından &ccedil;ok tehlike bir d&ouml;neme gelindiğine dikkat &ccedil;eken Solakoğlu, &ldquo;Tehlikeden kastım şu&hellip; Mart ayından itibaren Ramazan hazırlıklarının başladığı bir d&ouml;neme gireceğiz. Bu hem et hem de s&uuml;t &uuml;r&uuml;nleri i&ccedil;in &ouml;nemli. Gıda fiyatlarında zaten genel olarak Ramazan ayı &ouml;ncesi artışlar başlıyor. Ramazan&rsquo;dan sonra da turizm sezonunun başladığı, dolayısıyla talebin g&uuml;&ccedil;lendiği bir d&ouml;neme giriyoruz. Ne yazık ki t&uuml;keticilerin &ouml;n&uuml;m&uuml;zdeki aylarda karşılaşacağı peş peşe zamlar kimseyi hoşnut etmeyecektir&rdquo; diyor. &ldquo;Bu kadar d&uuml;ş&uuml;k talebe rağmen hala arz-talepteki dengesizlik fiyatları artırıyorsa talebin artması durumunda yaşanacak fiyat hareketlerini kestirmek g&uuml;&ccedil;&rdquo; yorumunda bulunan Solakoğlu, &ldquo;Kırmızı et tarafında Ramazandan itibaren yaşanacak talep artışı şu anki fiyatları Avrupa&rsquo;nın da &uuml;zerine &ccedil;ıkartabileceğini g&ouml;steriyor. Et tarafında fiyatlar Ramazan ayına kadar en az y&uuml;zde 15-25 arasında artış g&ouml;sterebilir. &Ccedil;iğ s&uuml;t tarafında ise olması gereken artış b&uuml;y&uuml;k &ccedil;oğunlukta ger&ccedil;ekleşti, belki en fazla y&uuml;zde 10 daha artabilir. Dolarda ya da yem fiyatlarında ekstra bir fiyat hareketi olmazsa bu seviyeler korunabilir&rdquo; diyor. Peki arz ve fiyatta dengeyi sağlamak adına ithalat &ccedil;&ouml;z&uuml;m m&uuml;? Mevcut konjonkt&uuml;r a&ccedil;ısından sorunun &ccedil;&ouml;z&uuml;m&uuml;nde ithalatın &ccedil;are olmadığının altını &ccedil;izen Solakoğlu&rsquo;na g&ouml;re, yurtdışında fiyatların &ccedil;ok y&uuml;ksek olması ithalatı da bir alternatif olmaktan &ccedil;ıkardı. Solakoğlu, ihracat kısıtlamalarının da &ccedil;&ouml;z&uuml;mden &ccedil;ok orta ve uzun vadede daha b&uuml;y&uuml;k sorunlara yol a&ccedil;abileceği uyarısında bulunuyor. Bu arada s&uuml;t tozu ve tereyağı ihracatına y&ouml;nelik kısıtlama devam ediyor. Ezc&uuml;mle, sekt&ouml;r &ccedil;ok kritik bir d&ouml;nemden ge&ccedil;iyor ve ilgin&ccedil; gelişmelere sahne oluyor. Gelişmeleri hep birlikte izleyip, sizlere aktarmaya devam edeceğiz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Hayvancılıkta 3 yanlış 1 doğruyu götürdü

Diğer Yazılar