Gıda terörü tam gaz

İRFAN DONAT - Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; Gıdada taklit ve tağşişin maalesef &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ilemiyor. Bal g&ouml;r&uuml;n&uuml;ml&uuml; glikoz şurubu, at ve eşek etinden k&ouml;fte ve lahmacun, pamuk yağı karıştırılmış zeytinyağı derken bir d&ouml;nem merdiven altı diye tabir edilen milyarlarca liralık sahte gıda ekonomisi artık raflarda gıda ter&ouml;r&uuml;ne d&ouml;n&uuml;şt&uuml;. Ceza ve yaptırımların etkin şekilde uygulanmadığı piyasada sahtek&acirc;rlar cirit atıyor. Gelin bu &ouml;zet girişten sonra biraz detaylara inelim... Bundan &uuml;&ccedil; hafta &ouml;nce manşetlere &ccedil;ıkan sahte bal haberlerini hatırlarsınız. Ankara da bir işletmeye yapılan baskında yaklaşık 1 milyar TL değerinde sahte bal yapımında kullanılan glikoz, fr&uuml;ktoz ve şeker ile &ccedil;eşitli markalara ait 100 bin bal etiketi ele ge&ccedil;irildi. Yıllardır k&ouml;t&uuml; bir ş&ouml;hret olarak &uuml;zerimize yapışan D&uuml;nyada balı bir arılar yapar bir de T&uuml;rkler s&ouml;z&uuml;yle yine birilerini haklı &ccedil;ıkarmayı başardık. Yine hatırlayacaksınız Adana&rsquo;da ele ge&ccedil;irilen 1,5 ton tek tırnaklı hayvan eti (At, eşek, katır eti) haberleri g&uuml;ndeme damga vurmuştu. &Uuml;lkede hukuk sisteminin mevcut durumu sahtek&acirc;rları cesaretlendirmiş olacak ki ifadelerinde pişkin bir şekilde s&ouml;z konusu etleri akrabalarına dağıtmak niyetinde olduklarını s&ouml;ylemişlerdi. &Ouml;nceki haftalarda Antalya&rsquo;da Tarım ve Orman Bakanlığı ekipleri tam 17 ton bozuk tavuk ele ge&ccedil;irdi. Denetimlerde ele ge&ccedil;irilen &uuml;r&uuml;nlerin son t&uuml;ketim tarihi/tavsiye edilen t&uuml;ketim tarihi ge&ccedil;mesine rağmen makine ile yeni tarih kodlandığı tespit edildi. Bu mevzuları sindirmeye vakit kalmadan ge&ccedil;en hafta Tarım ve Orman Bakanlığı taklit ve tağşiş yapan firmaları, hileli &uuml;r&uuml;nlerin hangi marka adı altında satıldığını ve &uuml;r&uuml;nlerde yaptıkları sahtek&acirc;rlıkları anlık olarak ifşa etmeye başladı. İfşaların detaylarına bakınca karşımıza &ccedil;ıkan tablo i&ccedil;ler acısı ama pek s&uuml;rpriz değil&hellip; Bal t&uuml;kettiğimizi d&uuml;ş&uuml;n&uuml;rken, bizlere sanayi tipi fr&uuml;ktoz, sakaroz ya da glikoz şurubu yedirmişler. Bir d&uuml;nya para verip nat&uuml;rel sızma zeytinyağı satın aldığımızı d&uuml;ş&uuml;n&uuml;rken, pamuk yağı gibi d&uuml;ş&uuml;k kalite yağları mutfaklarımıza sokmuşuz. DOMUZ ETLİ TAS KEBABI Yemeklerimize domates sal&ccedil;ası kattığımızı ya da kırmızı toz biber veya sumak attığımızı sanırken aslında tabaklarımızda gıdada kullanımına izin verilmeyen kanserojen boyalar varmış. Dana ya da kuzu etinden k&ouml;fte, sucuk, pide, kebap, lahmacun t&uuml;kettiğimizi varsayarken, aslında bizlere at, eşek, katır gibi tek tırnaklı hayvanların etleri yedirilmiş. Yine bu &uuml;r&uuml;nlerde deri dokusu, sakatat, kanatlı etleri de kullanılmış. İfşa listesine baktığımızda pek &ccedil;ok vatandaşımızın farkında olmadan domuz etli tas kebabı yediğini &ouml;ğreniyoruz. &Ouml;n&uuml;m&uuml;ze Antep fıstıklı baklava konulduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;rken aslında yeşile boyanmış ay &ccedil;ekirdekli ya da yer fıstıklı baklava yemişiz. Yetmemiş, aromatize şarap bazlı i&ccedil;kilere dışarıdan etil alkol ilavesi yapmışlar. Gıda boyası ile &ccedil;aya tavşankanı rengi vermişler. Peynir, yoğurt, tereyağı gibi ana hammaddesi s&uuml;t olduğunu d&uuml;ş&uuml;nd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z &uuml;r&uuml;nlerin i&ccedil;ine bitkisel yağ, jelatin, nişasta ve natamisin (&Uuml;r&uuml;nlerin k&uuml;flenmesi ve maya gelişimini &ouml;nleyici E-235 kodlu koruyucu katkı maddesi) karıştırmışlar. Bize i&ccedil;inde yabancı madde bulunan kuru kekik satmışlar ama yabancı maddenin ne olduğu hakkında hi&ccedil;bir fikrimiz yok. Liste o kadar uzun ki hangi birini yazalım&hellip; Bakanlığın resmi internet sitesinde her g&uuml;n yenilenen ifşa listesinde şuan toplam 586 &uuml;r&uuml;n var. Bunun 66&rsquo;sı &ldquo;sağlığı tehlikeye d&uuml;ş&uuml;recek gıdalar&rdquo; olarak niteleniyor. MART 2022&rsquo;DEN BU YANA A&Ccedil;IKLANMIYORDU Aslına bakarsanız buraya kadar okuduklarınızda yeni bir şey yok. Hatta olduk&ccedil;a eski bile diyebiliriz&hellip; Zira gıdada taklit ve tağşiş yapanların listesi en son Mart 2022&rsquo;de yayınlanmıştı. Son yayınlanan liste ge&ccedil;en yıllarda su&ccedil;&uuml;st&uuml; yakalanan geriye d&ouml;n&uuml;k firma ve marka bilgilerini de i&ccedil;eriyor. Bu da t&uuml;keticinin kafasında daha fazla soru işareti yaratmaya yetiyor. Ve bunlar bize g&ouml;re buzdağının sadece g&ouml;r&uuml;nen ya da bize g&ouml;sterilen kısmı&hellip; Dolayısıyla değişen pek bir şey yok&hellip; Yıllardır gıda &uuml;r&uuml;nlerinde t&uuml;ketici sağlığını tehdit eden bu ve buna benzer hileler hep vardı ve bu gidişle bu sahtek&acirc;rlar hep var olacak gibi g&ouml;r&uuml;n&uuml;yor. Zira konjonkt&uuml;r buna &ccedil;ok m&uuml;sait. Enflasyonun aylık bazda y&uuml;kselmeye devam ettiği bir ortamda hızla d&uuml;şen alım g&uuml;c&uuml; deyim yerindeyse sahtek&acirc;rların ekmeğine yağ s&uuml;r&uuml;yor. En d&uuml;ş&uuml;k emekli maaşının 12.500 TL, asgari &uuml;cretin 17.002 TL olduğu bir &uuml;lkede a&ccedil;lık sınırı 19.830 TL&rsquo;ye &ccedil;ıktıysa o &uuml;lkenin vatandaşı i&ccedil;in gıdanın g&uuml;venilirliğini ve kalitesini sorgulamak l&uuml;kst&uuml;r. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; a&ccedil;lıkla m&uuml;cadele eden insanların &ouml;nceliği maalesef gıdanın niteliği değil niceliğidir. &Ouml;ncelik beslenmek değil karın doyurmaktır. Bu y&uuml;zden alım g&uuml;c&uuml; d&uuml;şen ve evine gıda g&ouml;t&uuml;rmek zorunda olan t&uuml;keticinin kafasında raftaki &uuml;r&uuml;n&uuml;n kalitesine y&ouml;nelik soru işaretleri belirse de normal şartlarda tercih etmeyeceği &uuml;r&uuml;nleri satın almak ve sofrasına koymak zorunda kalıyor. Ne kadar acı değil mi? Ceza ve yaptırımların caydırıcılığı tartışılıyor Denetimlerin yapılması ve ifşaların anlık olarak a&ccedil;ıklanması farkındalık a&ccedil;ısından &ouml;nemli gibi g&ouml;z&uuml;kse de bizim a&ccedil;ımızdan &ccedil;ok daha &ouml;nemli olanı s&ouml;z konusu firma ve markaların ifşası sonrasında nasıl bir s&uuml;recin işlediği&hellip; Arıdan habersiz bal yapanların ne kadar ceza aldığını bileniniz var mı? Peynirden tereyağına, zeytinyağından baharata kadar &uuml;r&uuml;nlerin i&ccedil;eriğiyle oynayanlara hangi yaptırımlar uygulandı hi&ccedil; duydunuz mu? K&ouml;fteden, kebaba, sucuktan lahmacuna kadar t&uuml;keticilere tek tırnaklı eti yedirenlere uygulanan m&uuml;eyyiden haberiniz var mı? T&uuml;rkiye&rsquo;de 97 bini &uuml;retim, 341 bini satış ve 286 bini toplu t&uuml;ketim yeri olmak &uuml;zere toplam 724 bin gıda işletmesi var. Tarım ve Orman Bakanlığı, bu yıl şuana kadar 940 bin denetimde 16 bin uygunsuzluk tespit edildiğini ve 771 milyon TL idari para cezası kesildiğini a&ccedil;ıkladı. Kaba bir hesapla uygunsuzluk başına ortalama 48 bin 187 TL cezadan bahsediyoruz. 368 işletme hakkında ise savcılığa su&ccedil; duyurusunda bulunulmuş. 2023 yılının tamamında ise 1.3 milyon denetim sonucu 19 bin uygunsuzluk tespit edilerek 577 milyon TL para cezası kesilmiş. Ge&ccedil;en yıl uygunsuzluk başına ortalama ceza miktarı 30 bin 368 TL&rsquo;ye denk geliyor. 255 işletme hakkında ise savcılığa su&ccedil; duyurusunda bulunulmuş. Peki, siz hi&ccedil; taklit ve tağşiş y&uuml;z&uuml;nden kapanan bir gıda işletmesi ya da hapis cezası alanları duydunuz mu? Ben duymadım&hellip; Dolayısıyla neresinden bakarsanız bakın s&ouml;z konusu yaptırımlar sahtek&acirc;rları korkutmuyor. Kesilen cezalar, on milyarlarca liralık hileli gıda pazarında sahtek&acirc;rlar i&ccedil;in &ccedil;erez parası... O y&uuml;zden denetimlerin yetersiz, ceza ve yaptırımların caydırıcılıktan uzak olduğu bir ortamda kayıt dışı ve merdiven altı &uuml;retim kurumsal bir yapıya d&ouml;n&uuml;ş&uuml;rken, kayıt i&ccedil;inde t&uuml;rl&uuml; hilelere de kapı aralanıyor. D&ouml;nemin Tarım Bakanı bile isyan etmişti 2021 yılına kadar taklit ve tağşişe kesilen idari para cezalarının caydırıcılıktan uzak ve komik seviyelerde olması &ccedil;ok tartışılmıştı. Hatta Ocak 2016&rsquo;da d&ouml;nemin Tarım Bakanı Faruk &Ccedil;elik, &ldquo;&Uuml;retimlerinde 18 kez taklit tağşiş yapan, insan sağlığı ile direkt ilgili olan gıda g&uuml;venliğini ortadan kaldıran uygulamalara devam eden firmalar var&rdquo; diyerek yasalardaki boşluklardan dolayı duruma isyan etmişti. T&uuml;m bu gelişmelerden sonra nihayet 4 Kasım 2020&rsquo;de hileli gıda maddesi &uuml;reten firmalara verilecek cezalar kanunda yapılan yeni bir d&uuml;zenlemeyle artırıldı ve Nisan 2021&rsquo;de bu kanuna ilişkin y&ouml;netmelik Resmi Gazetede yayınlanarak y&uuml;r&uuml;rl&uuml;ğe girdi. Taklit ve tağşişle m&uuml;cadele kapsamında ilk ifşada 55 bin liradan 545 bin liraya kadar ceza yaptırımı uygulanmasına karar verildi. Taklit ve tağşişin tekrarı halinde ilk cezanın 2 katı &ouml;denmesi gerekeceği duyuruldu. Su&ccedil;un &uuml;&ccedil;&uuml;nc&uuml; kez tekrarı durumunda ise su&ccedil; duyurusunda bulunularak 1 ila 5 yıl, yine tekrarı halinde 5 ila 10 yıla kadar hapis cezası isteneceği a&ccedil;ıklandı. T&uuml;rkiye&rsquo;de k&acirc;ğıt &uuml;zerinde ceza ve yaptırımlar &ouml;nceki yıllara g&ouml;re biraz daha artırılmış gibi g&ouml;z&uuml;kse de idari para cezaları enflasyon karşısında deyim yerindeyse eridi&hellip; Hapis cezaları ise var ama yok gibi bir şey. Dolayısıyla T&uuml;rkiye&rsquo;de ceza ve yaptırımlar etkin şekilde uygulanmadığı i&ccedil;in sahtek&acirc;rları pek korkutmuyor. Bunun kanıtı da var. Bakanlık tarafından 2022 yılında ifşa edilen listede yer alan sahtek&acirc;r firmaların bir kısmı ge&ccedil;en hafta a&ccedil;ıklanan ifşa listesinde de var. Hem de aynı markalarla&hellip; Başka s&ouml;ze gerek var mı? Denetimlerin niteliği yeterli mi? T&uuml;rkiye&rsquo;de 724 bin gıda işletmesini denetleyen kontrol g&ouml;revlisi sayısı 7 bin 800 ile sınırlı. A&ccedil;ıklanan rakamlara g&ouml;re 2023&rsquo;te işletme başına yıl boyunca sadece 1.8 denetim ger&ccedil;ekleştirilmiş. Bu yıl ise şuana kadar işletme başına 1.3 denetim s&ouml;z konusu. Bir başka deyişle işletmelerin yıl boyu kapısından 1 ya da en fazla iki kez girildiği sonucu &ccedil;ıkıyor. S&ouml;z konusu resmi gıda denetimlerinin detayına bakınca yıllık kontrol planı, rutin, takip, şik&acirc;yet, ALO 174, numuneli ve numunesiz denetimlerin hepsini kapsadığını g&ouml;r&uuml;yoruz. Dolayısıyla denetimlerin hem niceliği hem de niteliğinin artırılması elzem g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. Zira d&uuml;şen alım g&uuml;c&uuml;, artan fiyatlar, teknolojideki gelişmeler, gıda firmaları arasında ve marketler d&uuml;zeyinde kızışan rekabet gıda &uuml;retiminde taklit ve tağşişin &ccedil;oğalmasını tetikleyen fakt&ouml;rler arasında yer alıyor. Yapılan t&uuml;m bu hilelerin &ouml;n&uuml;ne ge&ccedil;ilmesi adına bir&ccedil;ok standart ve y&ouml;ntem geliştiriliyor ancak bu işin sahteciliğine kafa yoranlar da benzer teknolojileri kullanarak her g&uuml;n yeni bir y&ouml;ntem ve teknik geliştiriyor. Bunu bir &ouml;rnek &uuml;zerinden detaylandıralım. Bal, d&uuml;nyada en kolay taklit edilebilen ancak yapılan hilenin en zor tespit edildiği &uuml;r&uuml;nlerin başında geliyor. Bundan yaklaşık 3-4 yıl &ouml;nce bal bir laboratuvarda analize girdiğinde 120 farklı parametreye bakılıyordu. Bug&uuml;n ise aynı balda 361 farklı parametre kontrol ediliyor. Glikoz, fruktoz, pestisit, antibiyotik, ağır metal kalıntısı gibi parametreler bunlardan sadece ilk akla gelenler&hellip; O y&uuml;zden şu sorunun da yanıt bulması lazım: T&uuml;rkiye&rsquo;de taklit, tağşiş d&acirc;hil olmak &uuml;zere gıdada t&uuml;m riskleri doğru ve etkin şekilde analiz edebilecek yeterli sayıda akredite laboratuvar var mı? At ve eşeklerin başına ne geldi? Taklit ve tağşiş listesinde &ouml;zellikle toplu t&uuml;ketim yerlerinin ismi at, eşek, katır ya da domuz etleriyle &ouml;ne &ccedil;ıkıyor. Liste haricinde d&ouml;nem d&ouml;nem farklı illerde yapılan operasyonlarda tonlarca tek tırnaklı eti yakalanarak el konuluyor. Bu haberler ister istemez T&uuml;rkiye&rsquo;deki tek tırnaklı hayvan varlığını sorgulatıyor. T&Uuml;İK verilerine g&ouml;re, son 10 yılda T&uuml;rkiye&rsquo;de at varlığı y&uuml;zde 50 azalarak 131 binlerden 66 binlere gerilemiş. Aynı d&ouml;nemde eşek sayısı y&uuml;zde 56 d&uuml;şerek 170 binlerden 74 binlere inmiş. Katır sayısındaki seyir de &ccedil;ok farklı değil... 41 bin civarında olan katır varlığı son 10 yılda y&uuml;zde 61 azalarak 16 binlere kadar gerilemiş. T&Uuml;İK verilerindeki keskin d&uuml;ş&uuml;ş bu hayvanların eceliyle &ouml;lmediğinin kanıtı sayılabilir mi? idonat@bloomberght.com