Tarımda 2024'ün riskleri 2025'e devreder mi?

2025 yılında bizleri tarım ve gıda tarafında nelerin beklediğini merak ediyor musunuz? Bu sorunun yanıtı verebilmek i&ccedil;in filmi bir yıl geriye sarmakta fayda var. Tarım ve gıda sekt&ouml;r&uuml; a&ccedil;ısından 2024, arz-talep dengesinde dalgalanmaların yaşandığı ve fiyat istikrarsızlığının g&uuml;ndemden d&uuml;şmediği bir yıl oldu. Plansız &uuml;retim ve y&uuml;ksek maliyet sarmalına finansman tarafında yaşanan sıkıntılar da eklenince ortaya &ccedil;ıkan &ouml;ng&ouml;r&uuml;lemez piyasa koşulları &uuml;reticisinden t&uuml;keticisine t&uuml;m kesimlerde mağduriyet yarattı. Olumsuz iklim koşullarının yarattığı kayıplar da işin tuzu biberi oldu. Deyim yerindeyse 85 milyon olarak enflasyonu iliklerimize kadar hissettik. Gelin son bir yılda &ouml;ne &ccedil;ıkan gelişmeleri hatırlayıp 2025&rsquo;e devreden riskleri birlikte analiz edelim. ET VE S&Uuml;TTE DENGELER BOZUK T&uuml;rkiye, 2024 yılına yoğun ithalata rağmen bir t&uuml;rl&uuml; frenlenemeyen kırmızı et fiyatlarına y&ouml;nelik tartışmalarla girdi. &Ccedil;iğ s&uuml;tte izlenen fiyat baskılama politikası sonucu bozulan arz-talep dengesi kırmızı et fiyatlarını kontrolden &ccedil;ıkarttı. 2023 yılında 1.4 milyar dolara ulaşan canlı hayvan ve kırmızı et ithalatı, 2024&rsquo;te de fiyatları aşağı &ccedil;ekmek bir yana daha &ccedil;ok dalgalandırdı. Bu yılın ilk 10 ayında canlı hayvan ve kırmızı et ithalatı 1 milyar doları aştı. &Ccedil;iğ s&uuml;tte d&uuml;şen taleple birlikte fiyatlar USK tavsiye fiyatının da altına indi. Bunun &uuml;zerine Eyl&uuml;l 2022&rsquo;den bu yana y&uuml;r&uuml;rl&uuml;kte olan s&uuml;t tozu ihracatına uygulanan kısıtlama kararı Temmuz 2024 itibariyle kaldırıldı. Ancak s&ouml;z konusu hamle de &ccedil;iğ s&uuml;t fiyatlarında beklenen etkiyi g&ouml;stermedi. Yılın son haftasına girerken Ulusal S&uuml;t Konseyi, litre başı 14,65 TL olan &ccedil;iğ s&uuml;t tavsiye fiyatını y&uuml;zde 17 artırarak 17,15 TL olarak revize etti. Yeni fiyat, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren ge&ccedil;erli olacak. &Ouml;te yandan kırmızı etteki krizden beyaz et sekt&ouml;r&uuml; de nasibini aldı. Fiyatlardaki artış talebi beyaz ete kaydırınca tavuk eti fiyatlarındaki y&uuml;kselişler &uuml;zerine kanatlı etinin ihracatına kısıtlama getirildi. Ticaret Bakanlığı tavuk eti ihracatını 1 Mayıs&rsquo;tan 31 Aralık&rsquo;a kadar aylık azami 10 bin ton, toplamda ise yılsonuna kadar 80 bin ton olarak sınırlandırdı. Hayvancılık tarafındaki gelişmelerin bir benzeri bitkisel &uuml;retim tarafında da yaşandı. SEBZE VE MEYVEDE ZARAR YILI &Ouml;zellikle buğday başta olmak &uuml;zere tahıl &uuml;r&uuml;nlerine y&ouml;nelik a&ccedil;ıklanan taban alım fiyatları enflasyonun &ccedil;ok altında kalarak &uuml;retici tarafında hayal kırıklığı yarattı. Yaş meyve ve sebze &uuml;reticileri a&ccedil;ısından da 2024 yılı zor ge&ccedil;ti. Plansız &uuml;retim ve s&ouml;zleşmeli &uuml;retim modelinin sağlıklı işlememesi sonucu başta domates olmak &uuml;zere kavun, karpuz, patates, biber, patlıcan d&acirc;hil pek &ccedil;ok &uuml;r&uuml;nde &uuml;retici zarara uğradı. Başta Bursa, Balıkesir, Kahramanmaraş, Burdur, Rize, Konya, Eskişehir olmak &uuml;zere T&uuml;rkiye&rsquo;nin pek &ccedil;ok ilinde &ccedil;ift&ccedil;iler trakt&ouml;rleriyle trafiğe &ccedil;ıkarak protesto g&ouml;sterilerinde bulundu. &Uuml;reticiler &uuml;r&uuml;nlerini yollara d&ouml;kt&uuml;. Buna karşın yaz mevsiminde d&uuml;şmesi beklenen sebze ve meyve fiyatları tam aksine sert y&uuml;kselişlere sahne oldu. Hazirandan itibaren yaşanan rekor sıcaklıklar ve kuraklığın da etkisiyle bazı &uuml;r&uuml;nlerde verim ve kalite kayıpları yaşandı. Yine aşırı sıcak havaların fire oranlarını artırmasıyla birlikte yaz mevsiminde sebze-meyve fiyatları &uuml;&ccedil; haneli rakamlara ulaştı. Ge&ccedil;en sezon dalında 1-2 TL&rsquo;ye dahi alıcı bulamayan limonun fiyatı yaz d&ouml;neminde marketlerde 100 lirayı g&ouml;rd&uuml;. Yılın neredeyse her ayında farklı gıda &uuml;r&uuml;n gruplarının fiyatları el yaktı. Haziranda taze meyve fiyatları aylık bazda y&uuml;zde 8,5 arttı; yıllık artış oranı y&uuml;zde 97&rsquo;yi aştı. Kasım ayında ise taze sebze fiyatları aylık bazda y&uuml;zde 30 artarken, yıllık y&uuml;zde 126 y&uuml;kseldi. PATATES T&Uuml;KETİM SEFERBERLİĞİ Tezatlıklar &uuml;lkesi T&uuml;rkiye&rsquo;de aynı d&ouml;nemde patates &uuml;retimi de talebin &uuml;zerinde olunca ve ihracatta pazar kaybı yaşanınca &uuml;r&uuml;nler depoda kaldı. Tarım Bakanlığı Patates T&uuml;ketiminde Farkındalığın Artırılması başlıklı yazı yayınladı. T&uuml;m bakanlıklara g&ouml;nderilen yazıda &uuml;lke genelinde t&uuml;m kamu kurum ve kuruluşlarında patates t&uuml;ketiminin artırılması istendi. TAKLİT VE TAĞŞİŞ G&Uuml;NDEMDEN D&Uuml;ŞMEDİ 2024 yılında gıdanın sadece niceliği ve fiyatları değil niteliği de tartışıldı. Bal g&ouml;r&uuml;n&uuml;ml&uuml; glikoz şurubu, at, eşek ve domuz etinden k&ouml;fte, pamuk yağı karıştırılmış zeytinyağı derken sahte gıda ekonomisi kamuoyunu aylarca meşgul etti. Denetim, ceza ve yaptırımların caydırıcılıktan uzak olması tartışmaları alevlendirdi. En son Mart 2022&rsquo;de yayınlanan gıdada taklit ve tağşiş listesi Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yeniden ve g&uuml;nl&uuml;k olarak ifşa edilmeye başlandı. Yeni ifşa listelerine bakıldığında tıpkı 2022&rsquo;de olduğu gibi bazı firmaların yine aynı şirket ismi ve marka ile taklit ve tağşiş yapmaya devam ettiği g&ouml;r&uuml;ld&uuml;. 2024&rsquo;te t&uuml;keticinin kaygılarını artıran bir diğer konu ise tarım &uuml;r&uuml;nlerindeki pestisit kalıntısına y&ouml;nelik bildirimler oldu. &Ouml;zellikle ihracata g&ouml;nderilen &uuml;r&uuml;nlerde tespit edilen pestisit ve aflatoksin gibi insan sağlığını tehdit eden riskler, kamuoyunda t&uuml;ketilen &uuml;r&uuml;nlerin sorgulanmasına neden oldu. Tarımda yeni d&ouml;nem uygulamaları 2024 yılında tarım politikalarında da yeni bir sayfa a&ccedil;ıldı. Tarım ve Orman Bakanlığı, yılın başında 2024-2028 d&ouml;nemini kapsayan 5 yıllık strateji planını a&ccedil;ıkladı. Mart ayında &ldquo;2024-2028 Hayvancılık Yol Haritası&rdquo; a&ccedil;ıklandı. Kooperatif&ccedil;iliği ve &uuml;retici birliklerini teşvik ederek desteklemek amacıyla tarımsal &ouml;rg&uuml;tleri derecelendirme d&ouml;nemi başladı. Tarımsal destekleme modelinde sadeleşmeye gidildi. Bitkisel &uuml;retim tarafında 13 stratejik &uuml;r&uuml;n belirlenerek destekler ilk kez &uuml;&ccedil; yıllık olarak a&ccedil;ıklandı. Yine &uuml;&ccedil; yıllık a&ccedil;ıklanan hayvancılık desteklemelerinde verimli ve kaliteli &uuml;retime daha fazla destek verileceği duyuruldu. 2024&rsquo;te resmiyet kazanan bu kararların sahada hen&uuml;z bir karşılığı g&ouml;r&uuml;lmedi. Devletin &uuml;st &uuml;ste iki yıl işlenmeyen tarım arazisini kiraya vermesine y&ouml;nelik uygulama da sekt&ouml;rde dikkat &ccedil;eken bir başka gelişme oldu. Tarım ve gıdada birleşme ve satın almalar 2024 yılı birleşme ve satın almalar a&ccedil;ısından da hareketli ge&ccedil;ti. Ko&ccedil; Holding, Tat Gıda Sanayi A.Ş. paylarının y&uuml;zde 49,04 &uuml;n&uuml; ve 15 adet kurucu intifa senetlerini 80,9 milyon dolara Memişoğlu Tarım &Uuml;r&uuml;nleri ne sattı. Şok Marketler Ticaret, e-ticaret tarafında &ldquo;İstegelsin&rdquo; markasıyla bilinen Future Teknoloji Ticaret nin t&uuml;m paylarını 220 milyon liraya satın aldı. T&uuml;rkiye&rsquo;nin &ouml;nde gelen s&uuml;t &ccedil;iftliklerinden Efeler &Ccedil;iftliği, Kahve D&uuml;nyası&rsquo;nın da sahibi olan Altınmarka Gıda Sanayii&rsquo;ne 17,5 milyon dolara satıldı. Dardanel &Ouml;nentaş Gıda San. AŞ, hisse senetlerinden 100 milyon lira nominal tutarlı (toplam sermayesinin y&uuml;zde 17,06 sı) kısmını yurt dışında yerleşik Gramercy Funds Management LLC nin y&ouml;nettiği fonların yatırımı ile L&uuml;ksemburg merkezli Crescent Securitisations Lux Sarl şirketine borsa dışı işlemle sattı. Rekabet Kurulu&rsquo;nun 2024 mesaisi Yılın ilk ayında Rekabet Kurulu, beyaz et sekt&ouml;r&uuml;nde faaliyet g&ouml;steren 10 teşebb&uuml;s ve teşebb&uuml;s birlikleri hakkında rekabet ihlaline y&ouml;nelik soruşturma a&ccedil;tı. Soruşturmada uzlaşma başvurusu yapan Lezita, Beypili&ccedil;, Keskinoğlu ve Şenpili&ccedil;&rsquo;e toplam 1.2 milyar TL idari para cezası uygulanarak bu şirketler i&ccedil;in soruşturma sonlandı. Nestle T&uuml;rkiye Gıda Sanayi AŞ hakkında y&uuml;r&uuml;t&uuml;len rekabet ihlaline ilişkin soruşturma da sonu&ccedil;landı. Nestle T&uuml;rkiye ye 346,9 milyon TL idari para cezası kesildi. Ferrero Fındık İthalat İhracat ve Ticaret AŞ hakkında y&uuml;r&uuml;t&uuml;len soruşturma, alınan taahh&uuml;t &uuml;zerine sonlandırıldı. Ferrero, T&uuml;rkiye&rsquo;de m&uuml;dahale referans fiyatının altında kabuklu fındık alımı yapmayacağını taahh&uuml;t etti. Toplam 11 ilde 21 un fabrikasında denetim ger&ccedil;ekleştiren Ticaret Bakanlığı, 17 firmanın piyasa d&uuml;zenlemelerine aykırı olarak fiyat artışı ger&ccedil;ekleştirdiğini tespit etti. Gerekli idari s&uuml;re&ccedil;ler başlatılırken, tutanaklar Haksız Fiyat Değerlendirme Kuruluna iletildi. Tarım ve gıdada 2025 belirsizlikleri Tarım ve gıdadaki mevcut gelişmelere bakılırsa 2024&rsquo;teki risklerin &ouml;nemli bir kısmı 2025&rsquo;e devretmiş gibi duruyor. &Ccedil;iğ s&uuml;t tavsiye fiyatındaki artışın Ocak&rsquo;tan itibaren ge&ccedil;erli olması s&uuml;t ve s&uuml;t &uuml;r&uuml;nlerine yeni zamların işareti olarak yorumlanıyor. ESK&rsquo;nın 2025&rsquo;te 520 bin baş besilik erkek sığır ithalat kararı da kırmızı et fiyatlarında kırılganlığın s&uuml;receğine işaret ediyor. Asgari &uuml;cretteki artışla birlikte canlanması beklenen talep ve Mart&rsquo;ta başlayacak olan Ramazan ayı da hesaba katılırsa yılın ilk &ccedil;eyreğinde gıda enflasyonuna y&ouml;nelik hassasiyet s&uuml;recek gibi duruyor. Meyve ve sebzede zarar eden &uuml;reticilerin 2025&rsquo;te &uuml;retimlerini azaltma riski de arz-talep dengesini bozarak fiyatları dalgalandırabilir. Bunun yanında iklimsel riskler, d&ouml;vize bağlı girdi maliyetlerinin seyri, iş&ccedil;i sıkıntısı ve finansmana erişim şartları başta olmak &uuml;zere pek &ccedil;ok fakt&ouml;r sekt&ouml;rdeki risk ve kırılganlıkların olası etkilerinde belirleyici olacak. Hen&uuml;z pratiğe tam manasıyla yansımayan &uuml;retim planlaması ile ithalat ve ihracata y&ouml;nelik izlenecek politikalar da &uuml;retici ve t&uuml;ketici enflasyonu a&ccedil;ısından kritik &ouml;nemde olacak. İrfan Donat - Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Tarımda 2024'ün riskleri 2025'e devreder mi?

Diğer Yazılar