Mesele sadece soğan mı?

Kuru soğanda y&uuml;zde 49.5&rsquo;lik g&uuml;mr&uuml;k vergisi sıfırlanarak ithalata yeşil ışık yakıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından imzalanan İthalat Rejimi Kararına Ek Karar bug&uuml;nk&uuml; Resmi Gazete de yayımlandı. Kuru soğandaki y&uuml;zde 49.5 lik g&uuml;mr&uuml;k vergisi 28 Şubat 2019 tarihine kadar sıfırlandı. İthalatın yapılması olası &uuml;lkeler arasında &Ouml;zbekistan, Kazakistan ve İran g&ouml;steriliyor fakat bu &uuml;lkelerde de &ccedil;ok miktarda kuru soğan &uuml;retiminden bahsetmek zor. Tabii bir de işin kalite tarafı var. İthal &uuml;r&uuml;nlerin tadı ve lezzeti ile bizim b&ouml;lgelerimize has aroma arasında farklar olacaktır. Hatırlanacağı &uuml;zere kuru soğanın kilogram fiyatının kasım ayından itibaren 7 liraya kadar y&uuml;kselmiş, ve ardından kuru soğanda stok&ccedil;uluk iddiaları g&uuml;ndeme gelmişti. Yıllardır kuru soğanların depolandığı alanlara baskınlar d&uuml;zenlenmişti. Son bir yılda fiyatı y&uuml;zde 185 artarak 2018 yılının zam şampiyonu olan kuru soğanda bu noktaya nasıl geldik? Aslında bug&uuml;n hala kuru soğanı ve ithalatını konuşmamızın ardında tarımdaki kronik sorunlar yatıyor. T&uuml;rkiye&rsquo;nin 2017 yılında 2,1 milyon tonluk kuru soğan &uuml;retimi ger&ccedil;ekleşti. 2018&rsquo;de ise &uuml;retim y&uuml;zde 9,4 azalarak 1,9 milyon ton oldu. Ama bu resmi veriler. Sekt&ouml;r temsilcilerine g&ouml;re ise depolardaki t&uuml;ketilebilir durumdaki kuru soğanın miktarı 1,5-1,6 milyon ton seviyelerinde. Zaten fiyat ve ithalat tartışmalarını tetikleyen de bu y&uuml;zde 25 civarında tahmin edilen kayıp oldu. Kısacası resmi ya da gayri resmi veriler bir noktada &ouml;rt&uuml;ş&uuml;yor: Bu sezon &uuml;retim d&uuml;ş&uuml;k. Bunun da birka&ccedil; sebebi var: 1- Mesela stok&ccedil;ulukla ilgili olarak İ&ccedil; Anadolu&rsquo;nun en &ouml;nemli soğan &uuml;retim merkezi olan Ankara&rsquo;nın Polatlı il&ccedil;esindeki depolar g&uuml;ndeme geldi. Polatlı&rsquo;daki &uuml;retime bakalım. 2017&rsquo;de 90 bin dekarlık alanda 430 bin ton soğan &uuml;retilmiş. Bu yıl ise 60 bin dekarlık alanda 350 bin ton &uuml;retim yapılmış. Bir kere &ccedil;ift&ccedil;i tercihiyle birlikte ekim alanı ve &uuml;retim zaten d&uuml;ş&uuml;k. Soğan denilince ilk akla gelen Adana, Hatay/Reyhanlı, Amasya ve Eskişehir&rsquo;de de tablo farklı değil. 2- Rekolte kaybında ge&ccedil;tiğimiz yıllarda kuru soğandan para kazanamadığı &ccedil;ift&ccedil;inin ekim tercihini değiştirmesi kadar iklim değişikliğine bağlı kayıplar da etkili. Yağışların d&uuml;zensiz olması sebebiyle hasat edilen &uuml;r&uuml;nlerde hastalıklarl yaşandı. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; mevsimlerdeki kayışların da etkisiyle farklı s&uuml;rede yetişen ve farklı zamanlarda hasat edilen soğan tohumlarından &ccedil;ıkan &uuml;r&uuml;nler aynı depolarda stoklanınca k&uuml;f hastalığı belirdi. Bu da yine &uuml;r&uuml;n kaybına neden oldu. 3- Bilin&ccedil;siz g&uuml;bre ve ila&ccedil; kullanımı, yanlış tohum tercihi, ekim &ouml;ncesi arazi hazırlığının tam olarak yapılamaması, hatalı depolamaya dayalı kayıpları &uuml;st&uuml; &uuml;ste koyunca sıkıntı daha da b&uuml;y&uuml;d&uuml;. Sonu&ccedil;ta dekar başına 10-12 ton soğan alan &uuml;retici de var, 5-6 ton alan da&hellip; 4- Buna bir de spek&uuml;latif etkiyi eklerseniz bug&uuml;nk&uuml; noktaya geldik. Ge&ccedil;tiğimiz aylarda bu konuları &ccedil;ok konuştuk ve tartıştık ama bazı noktaları hatırlatmakta fayda var. Kuru soğan hasadı 12 ay olmaz. Hasat belli d&ouml;nemlerde yapılır ve soğan depolara konulur. Bu &ldquo;stok&rdquo; yıllardır yapılır ve yapılmak zorundadır. Sağlıklı şekilde korunmak &uuml;zere kuru soğan, patates gibi &uuml;r&uuml;nler depolanmak durumundadır. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; hasat d&ouml;nemi &ccedil;oktan bitti. Kuru soğanda yeni hasat Nisan ayı ortalarında Adana/Hatay taraflarında başlayacak. Ancak b&ouml;lgedeki aşırı yağışlar nedeniyle bu yıl hasadın nisan sonu/mayıs başına kalma riski de var. STOK&Ccedil;ULUK MU KARABORSACILIK MI? Sanırız burada &lsquo;stok&ccedil;uluk&rsquo; ile &lsquo;karaborsacılık&rsquo; terimleri karıştırılıyor. Sonu&ccedil;ta Toprak Mahsulleri Ofisi de arz-talep-fiyat dengesini sağlamak adına başta hububat olmak &uuml;zere pek &ccedil;ok &uuml;r&uuml;n&uuml; lisanslı depolarında stokluyor. Belki kuru soğan ve patates gibi &uuml;r&uuml;nlerin kayıplarını engellemek ve daha sağlıklı koşullarda depolanıp sağlıklı şekilde pazara ulaşımı i&ccedil;in lisanslı depoculuğu daha fazla konuşmamız lazım. Yani tarımsal &uuml;r&uuml;nlerin piyasaya sağlıklı ve kontroll&uuml; arzını sağlayarak &ccedil;ift&ccedil;ilerin alın terini koruyacak, t&uuml;keticiyi mağdur etmeyecek bir sistemden bahsediyoruz. MESELE PLANSIZ VE Y&Uuml;KSEK MALİYETLİ &Uuml;RETİM Tarımsal &uuml;retimde iklim değişikliğini de hesaba katarak planlama, maliyet y&ouml;netimi, depolama, pazara ulaşım ve fiyatlama kritik &ouml;nemde. Sorun, &uuml;retimden başlıyor sonrasında da zincirin t&uuml;m halkalarında devam ediyor. İzlenebilirlik ve şeffaflık yok, kayıt dışılık &ccedil;ok. Halbuki &ccedil;ift&ccedil;ilerin girdi maliyetlerini uygun oranda temin edecek şekilde bir &uuml;retim planlaması yapılsa, verim ve kaliteyi artıracak bir destekleme politikası uygulansa, &uuml;r&uuml;nlerin pazara değer fiyatına ve uygun şartlarda erişimini sağlayan s&uuml;rd&uuml;r&uuml;lebilir bir model geliştirilse ne kuru soğanda ne de diğer &uuml;r&uuml;nlerde bu tartışmaları ve ithalatı konuşuruz. Bunu başaran &uuml;lkeler var&hellip; Mesela İspanya, Hollanda, Fransa, Bel&ccedil;ika&hellip; O y&uuml;zden yapmak zor değil. Ama T&uuml;rkiye bu konuda &ccedil;ok ge&ccedil; kaldı maalesef. Halbuki tarımda arz-talep-fiyat dengesini sağlamak adına ithalatın &ccedil;&ouml;z&uuml;m olmadığını uzun yıllardır test ediyoruz. İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Mesele sadece soğan mı?

Diğer Yazılar