Koronavirüs salgınının ardındaki gerçekler

Bug&uuml;nlerde yazılan haber ve makalelerin, paylaşılan veri ve bilgilerin neredeyse tamamı yeni tip koronavir&uuml;s salgınıyla alakalı. Bir taraftan kaygıyla s&uuml;reci takip ederken, diğer taraftan da merakla gelişmeleri izliyoruz. Koronavir&uuml;s vakası ilk kez &Ccedil;in&rsquo;de g&ouml;r&uuml;ld&uuml;ğ&uuml; sıralarda bu vir&uuml;s&uuml;n nedenleri &uuml;zerine konuşurken, mesele hızla k&uuml;resel bir hal alınca bug&uuml;n t&uuml;m d&uuml;nya salgının sonu&ccedil;ları &uuml;zerine odaklanmış durumda. Kimse durumu kestiremiyor, &ccedil;ok net &ouml;ng&ouml;r&uuml;ler ortaya koyamıyor. Dolayısıyla bu k&uuml;resel salgının sonu&ccedil;larının ucu her anlamda a&ccedil;ık. Ama sonu&ccedil;lara giderken hikayenin başlangıcından, dolayısıyla nedenlerden de kopmamak lazım. Zira nedenlere farklı a&ccedil;ılardan bakıp konunun &ouml;z&uuml;ne inebilmek, bizlere bundan sonraki d&ouml;nemde karşılacağımız olası riskler ve benzer senaryolara karşı hazırlıklı olma şansı sağlayabilir. Son g&uuml;nlerde herkes gibi ben de bu konuda &ccedil;ıkan yazı ve araştırmalara odaklanmış durumdayım. Yaptığım okumalardan da kenara notlar alıyorum. Dikkatimi &ccedil;eken noktaları sizlerle de paylaşayım. D&uuml;nya Ekonomik Forumu nda &ldquo;Biyo&ccedil;eşitlilik kaybı salgın hastalıklarla m&uuml;cadele etme yeteneğimizi nasıl etkiliyor&rdquo; başlıklı bir makale, &ouml;zellikle son y&uuml;zyılda g&ouml;r&uuml;len ve yoğunluğu artan salgın hastalıklarla k&uuml;resel iklim değişikliği ve biyolojik &ccedil;eşitlilikte yaşanan kaybın doğrudan bağlantılı olduğuna dikkat &ccedil;ekiyor. Salgın hastalıkların sıklığının giderek arttığı bir d&ouml;neme girildiğine vurgu yapılırken, 1980-2013 yılları arasında, 44 milyon bireysel vakayı i&ccedil;eren ve her &uuml;lkeyi etkileyen 12 bin 12 kayıtlı salgın yaşandığı bilgisi paylaşılıyor. S&ouml;z konusu y&uuml;kselişte, k&uuml;resel seyahat, ticaret ve &uuml;lkeler arası bağlantıların artması ile y&uuml;ksek yoğunluklu yaşam da dahil olmak &uuml;zere bir dizi eğilimin katkıda bulunduğu belirtiliyor. Ama bunların da &ouml;tesinde k&uuml;resel iklim değişikliği ve biyolojik &ccedil;eşitlilikte yaşanan kayıplar, s&ouml;z konusu risklerin artmasında en &ccedil;arpıcı bağlantı olarak vurgulanıyor. Bu tespitler yakın ge&ccedil;mişten &ouml;rnek ve veriler ışığında somutlaştırılıyor. K&uuml;resel anlamda son 20 yılda istikrarlı(!) bir şekilde artan ormansızlaşma ile Ebola, Zika ve Nipah vir&uuml;s salgınlarının y&uuml;zde 31&rsquo;inin bağlantılı olduğu ifade ediliyor. O bağlantı da şu şekilde kuruluyor: &ldquo;Ormansızlaşma, vahşi hayvanları doğal ortamlarından uzaklaştırıyor ve insan n&uuml;fusunun yoğun olduğu b&ouml;lgelere daha da yakınlaştırıyor. Bu durum, hayvanlardan insanlara ge&ccedil;en hastalıklar a&ccedil;ısından (zoonoz hastalıklar) uygun ortam yaratıyor. Halbuki FAO ya g&ouml;re ormanlar, biyo&ccedil;eşitlilik i&ccedil;in hayati &ouml;neme sahip ve karadaki yaşamın yaklaşık y&uuml;zde 80 ine ev sahipliği yapıyor. ABD Hastalık Kontrol ve &Ouml;nleme Merkezleri de insanları enfekte eden &ldquo;yeni ortaya &ccedil;ıkan&rdquo; hastalıkların d&ouml;rtte &uuml;&ccedil;&uuml;n&uuml;n hayvan kaynaklı olduğunu tahmin ediyor. Daha da geniş kapsamda, iklim değişikliğinin, zika, sıtma ve dang humması gibi bulaşıcı hastalıkların bulaşma modellerini değiştirdiği ve hızlandırdığına dikkat &ccedil;ekiliyor. New York Times&rsquo;ta bu konudaki bir makele de dikkat &ccedil;ekici. Makaleyi yazan Amerikalı bilim ve doğa yazarı David Quammen. Quammen diyor ki, &ldquo;&Ccedil;ok sayıda hayvan ve bitki t&uuml;r&uuml;n&uuml; barındıran tropikal ormanları ve diğer vahşi alanları, i&ccedil;indeki canlılar ve vir&uuml;slerle birlikte istila ediyoruz. Ağa&ccedil;ları kestik; hayvanları ya &ouml;ld&uuml;rd&uuml;k ya da kafeslere koyup pazarlara g&ouml;nderdik. Ekosistemi bozuyoruz ve vir&uuml;sleri doğal alanlarından &ccedil;ıkarıyoruz. Onların da yeni yaşam alanlarına ihtiyacı var ve genelde bu alanlar insanlar oluyor. Wuhan veya Amazon dan Paris, Toronto veya Washington a olan mesafe bazı vir&uuml;sler i&ccedil;in kısadır. &Ouml;zellikle u&ccedil;ak yolcuları sayesinde saatler i&ccedil;inde binlerce kilometre uzağa taşınabilirler. Pandemi hazırlığının finansmanının pahalı olduğunu d&uuml;ş&uuml;n&uuml;yorsanız, yeni tip koronavir&uuml;s&uuml;n son maliyetini g&ouml;rene kadar bekleyin.&rdquo; Sizinle bir başka bilgiyi de paylaşalım. UCL Ekoloji ve Biyolojik &Ccedil;eşitlilik B&ouml;l&uuml;m Başkanı Kate Jones ve araştırma ekibi, 2008 yılında yaptığı bir &ccedil;alışma sonucunda 1960-2004 yılları arasında ortaya &ccedil;ıkan 335 farklı hastalığın en az y&uuml;zde 60 ının hayvanlardan insanlara ge&ccedil;tiğini tespit etti. Ve daha da &ouml;nemlisi, bu zoonotik hastalıkların giderek daha fazla &ccedil;evresel değişim ve insan davranışı ile bağlantılı olduğu ortaya &ccedil;ıktı. Kate Jones, salgın hastalıkların vahşi yaşamdan insanlara bulaşmasının artık &ldquo;insani ekonomik gelişmenin gizli bir maliyeti olduğunu s&ouml;yl&uuml;yor. Evrimleşmeye devam eden ve bir noktada insanlar i&ccedil;in tehdit oluşturabilecek sayısız patojenin olduğunu dile getiren Jones, ekibiyle birlikte şuan, bozulmuş habitatlardaki t&uuml;rlerin insanları enfekte edebilecek daha fazla vir&uuml;s taşıma olasılığını araştırıyor. &Ccedil;ok &ccedil;arpıcı değil mi? Ama bitmedi... Emory &Uuml;niversitesi &Ccedil;evre Bilimleri B&ouml;l&uuml;m&uuml;nden Ekolog Thomas Gillespie de bu risklerle ilgili &ccedil;alışma yapan bilim insanları arasında yer alıyor. Doğal yaşam alanlarının daralmasının hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıkların riskine nasıl katkıda bulunduğunu araştıran Gillespie, &ldquo;Patojenler, t&uuml;r sınırlarına saygı g&ouml;stermez. O y&uuml;zden koronavir&uuml;s salgınına hi&ccedil; şaşırmadım. Patojenlerin &ccedil;oğu hala keşfedilmeyi bekliyor. Buzdağının en ucundayız&rdquo; diyor. Hayvanlardan insanlara ge&ccedil;en hastalıkların yayılma koşullarını insanoğlunun kendisinin yarattığını belirten Gillespie, bug&uuml;n yaşananları yaban hayatı ile insanoğlu arasındaki bariyerlerin zayıflamasına bağlıyor. New York&rsquo;taki Bard College de Biyoloji Profes&ouml;r&uuml; olan Felicia Keesing ise &ccedil;evresel değişikliklerin insanların bulaşıcı hastalıklara maruz kalma olasılığını nasıl etkilediğini inceliyor. Profes&ouml;r Keesing, &ldquo;Biyo&ccedil;eşitliliği aşındırdığımızda, bize yeni hastalıklar yayması en muhtemel t&uuml;rlerin &ccedil;oğaldığını g&ouml;r&uuml;yoruz&rdquo; diyor. Keesing, habitatın yok edilmesi ve biyo&ccedil;eşitlilik kaybı yoluyla insanların neden olduğu maliyet ve tehlikelerin tahminlerin &ccedil;ok &uuml;zerinde olabileceği uyarısında bulunuyor. Bir başka araştırmaya g&ouml;re ise k&uuml;resel &ccedil;apta artan sınır&ouml;tesi g&ouml;&ccedil; fakt&ouml;r&uuml; de salgının yayılma hızı ve kapsamında olduk&ccedil;a etkili. İnsanların genellikle k&ouml;t&uuml; koşullar altında yeni yerlere taşınması, yerlerinden edilen n&uuml;fusun kızamık, sıtma, ishalli hastalıklar ve akut solunum yolu enfeksiyonları gibi biyolojik tehditlere karşı savunmasızlığını arttırıyor. Aslında bug&uuml;n geldiğimiz nokta s&uuml;rpriz değil. İnsanoğlu, &ouml;zellikle son 20-30 yıldaki salgın hastalıklarla, etkisi her ge&ccedil;en g&uuml;n daha yıkıcı olan bir dizi felaketin yeni bir aşamasına şahitlik ediyor. Salgın hastalıkların sıklığı ve yoğunluğu hakkındaki bu karamsar tabloya karşın, iyi haber şu ki, bu salgınların insan sağlığı &uuml;zerindeki etkilerine karşı, tıbbi gelişmeler ve halk sağlığı sistemlerindeki ilerlemeler sayesinde daha kontroll&uuml; m&uuml;cadele edilebilir. Ama durun bir dakika&hellip; Burada da yine ekosistemin sahip olduğu biyo&ccedil;eşitlilk &ouml;nemli bir rol oynuyor. Zira uzun zaman alan Ar-Ge &ccedil;alışmaları sonucu geliştirilen ila&ccedil; ya da aşı her zaman ileri sentetik (suni) biyoteknoloji ile m&uuml;mk&uuml;n olamayabiliyor. Bilim insanları yeni tedavi y&ouml;ntemlerinde temel olarak yeniden doğaya geri d&ouml;n&uuml;yor ve doğaya dayalı, doğa kaynaklı &ccedil;&ouml;z&uuml;mlere ağırlık veriyor. Burada da yine karşımıza sahip olduğumuz ama her ge&ccedil;en g&uuml;n yok ettiğimiz biyo&ccedil;eşitlilik &ccedil;ıkıyor. Araştırmalara g&ouml;re, geleneksel veya modern tıp i&ccedil;in tahmini 50 bin ila 70 bin arasında bitki t&uuml;r&uuml;nden yararlanılıyor. Modern tıbbın &uuml;rettiği ila&ccedil;ların yaklaşık y&uuml;zde 50 si, yok olma tehdidi altındaki bitki t&uuml;rlerinden geliştiriliyor. İnanabiliyor musunuz? İnsanoğlu hayatta kalabilmek adına muhta&ccedil; olduğu biyo&ccedil;eşitliliği sırf vahşi kapitalizmin hırs ve ihtirası y&uuml;z&uuml;nden farklı sebeplerle doğrudan ya da dolaylı şekilde yok ediyor. &Ouml;zetle, k&uuml;resel anlamda habitatı bozmaya devam ettiğimiz, iklimi değiştirmeyi s&uuml;rd&uuml;rd&uuml;ğ&uuml;m&uuml;z ve biyolojik &ccedil;eşitliliği katlettiğimiz s&uuml;rece bug&uuml;nk&uuml; koronavir&uuml;s salgını, kitle pandemilerinin sadece başlangıcı gibi g&ouml;z&uuml;k&uuml;yor. &Ccedil;&uuml;nk&uuml; araştırmalar, hayvan kaynaklı Ebola, SARS, kuş gribi ve şimdi COVID-19 gibi bulaşıcı hastalık salgınlarının artmakta olduğunu g&ouml;steriyor. O y&uuml;zden şu ger&ccedil;eği artık idrak etmemiz gerekiyor. K&uuml;resel iklim değişikliği ve yok ettiğimiz biyo&ccedil;eşitlilik basit bir ekolojik sorun değildir. İnsanoğlunun neslini s&uuml;rd&uuml;rmek ya da s&uuml;rd&uuml;rmemek adına vermesi gereken bir karardır. Tamam mı devam mı? İrfan Donat Bloomberg HT Tarım Edit&ouml;r&uuml; idonat@bloomberght.com

Koronavirüs salgınının ardındaki gerçekler

Diğer Yazılar