Türkiye'de ceviz yetiştiriciliği cazip bir yatırım mı?

Geçen hafta, “Türkiye’de badem yetiştiriciliği karlı bir iş mi?” başlıklı bir yazı yazmıştık.

Zira, Tarım ve Orman Bakanlığı Türkiye’de badem bahçesi tesis etmek üzere yapılacak yatırımların ekonomik açıdan kârlı olup olmadığını belirlemeye yönelik detaylı bir çalışma yayınlamıştı.

Yazımız üzerine birçok okuyucumuz ceviz yetiştiriciliği konusunda da benzer bir çalışma olup olmadığını sordu.

Bakanlığın tıpkı badem gibi ceviz ve zeytin için de yayınlanmış çalışmaları mevcut.

Henüz okumayan ya da gözden kaçıranlar için “Ceviz Bahçe Tesisi Projesi – Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi” başlıklı çalışmadan öne çıkan notları da bu vesileyle paylaşalım istedik.

Çünkü bu çalışma da ceviz yetiştiriciliğine yatırım yapan ya da yapmak isteyenlerin merak ettiği pek çok soruya yanıt veriyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı neden ceviz bahçesi yatırımını destekliyor?

Son yıllarda Türkiye, yeni ceviz bahçeleri tesis edilmekle birlikte, artan iç talep nedeniyle ihtiyacın bir kısmı ithalatla karşılanıyor. 2019 yılında yüzde 15 gümrük vergisi ile 129.1 milyon dolar karşılığında 75 bin 498 ton ceviz ithalatı yapıldı.

Bakanlık, yapılacak olan yatırımlarla ceviz üretimini artırarak ülke ihtiyacını ithalat yerine yerli üretimle karşılamayı hedefliyor. Ve ihtiyaç fazlası ürünü de ihracata konu ederek döviz girdisi sağlamyı planlıyor.

Ayrıca fındık ve badem gibi cevizle ikame özelliği yüksek sert kabuklu meyvelerde üretim ve ihracat potansiyeli dikkate alındığında, ortak pazarlama stratejisi ile Türkiye’nin ceviz pazarında küresel üstünlüğe sahip olması söz konusu. Bu ürünlerin uzun süre depolama özelliği yanında, meyvesi, kabuğu ve kerestesinin farklı kullanım alanları göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’de ceviz bahçesi tesis edilmesi daha da önemli hale geliyor.

Ceviz bahçesi tesisi için hangi tür destekler söz konusu?

Tıpkı bademde olduğu gibi cevizde de bakanlığın sağlamış olduğu sertifikalı fidan ve diğer hibe destekleri yanında, bozuk orman arazilerinin ve hazine arazilerinin tahsisiyle yeni ceviz bahçelerinin kurulması teşvik ediliyor.

Bakanlık tarafından; ceviz bahçe tesisine hem yatırım yılında sertifikalı fidan kullanım desteği kapsamında fidan bedelinin yüzde 75’ini karşılayarak hem özel ağaçlandırma projeleri kapsamında yatırım bedelinin yüzde 25’ini hibe ederek hem de bahçe tesisi kurmayı teşvik etmek amacıyla yüzde 95’lere varan faiz indirimli kredi desteği sağlanıyor.

Bakanlık cevize dair nasıl bir hesaplama yapıyor?

Bademde olduğu gibi cevizde de yaklaşık 1.000 dekar alanda arazi bedeli hariç yatırımın ekonomik analizi hesaplanmaya çalışılmış. Bu veriler dikkate alındığında, tesis yapılacak arazi şartlarının ilgili konu uzmanı teknik personellerce incelenmesi sonrasında badem bahçesi için yapılacak bu yatırımın fizibil olduğu belirtiliyor.

Projenin ekonomik olarak gelir getirmeye başlaması 5’inci yılda gerçekleşmekte olup, 8’inci yılda ise yapılan yatırım ve işletme masraflarını karşılayıp kâra geçiliyor.

Projenin fayda/masraf oranı 3,83>1 şeklinde bulunmuş olup, yapılan masrafların 3 katından fazla bir fayda sağlandığı ve projenin karlı olduğu değerlendiriliyor.

Ortalama verim yıllarında, bir yıl içerisinde oluşan net karın ilk yatırım yılındaki maliyetlere oranlanmasıyla yapılan hesaplama ile yatırımın mali rantabilitesi yüzde 182 oranında bulunmuş olup bu gösterge de karlı bir alana yatırım yapılmış olacağını işaret ediyor.

Ceviz bahçe tesisi projesi uygulandığında en az 30 yıllık proje ömrü boyunca net bugünkü değer olarak 116 milyon TL gibi bir gelir elde edilmektedir.

PROJE FİZİBİLİTE SONUÇLARI:

Uygulama Yılı: 2020

Tesis Alanı: 1000 Dekar

Yatırım Tutarı: 2.447.500 TL

Yıllık İşletme Giderleri: 1.736.873 TL

Yıllık İşletme Gelirleri: 7.550.000 TL

Net Nakit Akışları: 171.946.325 TL

Fayda Masraf Oranı: 3,83

Mali Rantabilitesi: %182

İç Karlılık Oranı: %27,3

Yatırım Geri Ödeme Suresi: 8 Yıl

Net Bugünkü Değer- Gelir: 116.025.761 TL

Sonuç olarak; ceviz bahçesinin kurulacağı bölgede iklim ve diğer ekolojik koşulların uygunluğu, teknik bakım işlemlerinin usulüne uygun olarak yerine getirilmesi, yer ve çeşit seçiminin önemi, büyük pazarlara yakınlık, iç ve dış ticaret imkanları da bu işin kârlılığında en belirleyici faktörler arasında yer alıyor.

Türkiye’nin ceviz üretimi, tüketimi karşılayabiliyor mu?

Türkiye, mevcut ceviz üretim miktarı ile dünyada 4’üncü sırada yer alıyor. Buna rağmen kendi ihtiyacını tamamen karşılayamıyor ve net ithalatçı ülke konumunda yer alıyor.

Yıllık ceviz tüketiminin 268 bin ton seviyesinde olduğu Türkiye, 2019 yılı itibariyle 225 bin ton ceviz üretimi gerçekleştirdi.

İthalat ve ihracat dengeleri gözetildiğinde İhtiyacın karşılanmasında yeterlilik oranı yüzde 74,5 olarak hesaplanıyor.

Arz açığı ithalatla karşılanmakta olup ithalatta uygulanan gümrük vergisi oranı 2020 yılı itibariyle kabuklu ve kabuksuz ceviz için yüzde 4 seviyesinde. Ayrıca kabuklu ceviz ithalatında ton başına 300 Euro, kabuksuz cevizde ise 690 Euro toplu konut fonu uygulanıyor.

Küresel ceviz üretimindeki rakamlar nasıl?

Dünya ceviz üretimi, 2018 yılı itibariyle 1,1 milyon hektar alanda 3,6 milyon ton olup en fazla üretim alanına sahip ülke Çin.

Türkiye, ABD ve İran'dan sonra ceviz üretiminde 4’üncü sırada yer alıyor.

Verimlilikte ise ABD ilk sırada yer alıyor. Türkiye ise üretimde olduğu gibi verimlilikte de 4’üncü sırada bulunuyor. Zira ABD dekar başına 448 kilogram ürün alırken, Çin 383 kilogram, İran 281 kilogram ve Türkiye 192 kilogram ürün alıyor.

Küresel ceviz ticaretinde hangi ülkeler öne çıkıyor?

Dünya ceviz üretiminin yaklaşık yüzde 8,8’i ihracata konu oluyor.

Tıpkı bademde olduğu gibi üretimde ikinci sırada olan ABD, en fazla ceviz ihracatı yapan ülke pozisyonunda yer alıyor. ABD’yi Şili, Fransa ve Meksika takip ediyor.

TÜİK verilerine göre, Türkiye’nin ceviz ihracat miktarı 2019 yılı itibariyle 3 bin 142 ton, ihracat değeri de 26 milyon dolar olarak gerçekleşmiş durumda.

Dünya kabuklu ceviz ihracat değeri yaklaşık 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşirken, kabuksuz ceviz ihracatı ise 1,76 milyar dolar seviyesinde. ABD ihracat miktarında olduğu gibi elde edilen gelirde de ilk sırada yer alıyor.

ABD’yi Şili, Fransa ve Meksika takip etmektedir.

Cevizin ekonomik önemi nedir?

Ceviz hem meyvesi hem de kereste değeriyle ekonomik öneme sahiptir. Ceviz ağacının 150-200 yıllık ömrünün ilk 60-70 yılında meyvelerinden, bu yaştan sonra da piyasa taleplerine göre kerestesinden faydalanılmaktadır.

Ceviz hangi iklim şartlarını sever?

Ceviz ağacının en önemli niteliklerinden birisi, değişik iklimlere kolayca uyum sağlamasıdır. Ceviz ağacının soğuklama ihtiyacı 800-1800 saat olup deniz seviyesinden 1700 m yükseklikteki alanlara kadar yayılış gösterir. Aşırı yaz sıcaklarında yeşil kabukta, yapraklarda yanmalar ve meyvelerde büzülmeler olur. Bir bölgede ceviz yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli faktörlerin başında ilkbahar geç ve sonbahar erken donları gelmektedir.

Söz konusu donlar sürgünlerde zararlara neden olabilir. Yüksek yaz sıcakları özellikle 38°C’den sonra meyve kalitesinde sorunlar oluşturmaktadır. İlkbahar geç yağışları ağaçlarda bakteriyel leke ve antraknoz zararını artırabilmektedir.

Çeşitlerin iklim gereksinimleri iyi saptanmalı ve özellikle ilkbahar geç donları yönünden risk olmamalıdır.

Çok geç yapraklanan ceviz çeşitlerinde vejetasyon süresi kısa olduğu için, olgunlaşamayan sürgünlerin erken sonbahar donlarından zarar gördüğü de önemli bir gerçektir.

Ceviz hangi tür toprak yapısını sever?

Ceviz ağaçları, toprak bakımından seçici olmamakla beraber, taban suyu seviyesi 2,5-3,0 metreden yukarı olmayan, su tutmayan, nemliliğini muhafaza eden derin topraklarda iyi gelişir. Ceviz bahçesi tesis edilecek arazide, kök gelişiminin yaygın olacağı derinlikte blok halinde kaya veya ağır kil tabakası bulunmamalıdır. Ceviz, su tutan killi topraklarda ve durgun sulu yerlerde gelişemez.

Ayrıca toprağın, pH’sı 6.4-7.3 dolayında olmalı ve bünyesinde alkalilik ve tuz problemi bulunmamalıdır. Ceviz ağaçları, yüksek konsantrasyonlarda alkalilik, sodyum, klor ve bora karşı hassastır.

Ceviz bahçesinin yer seçiminde nelere dikkat etmeli?

Ceviz yetiştiriciliğinde bahçe yerinin seçimi oldukça önemlidir. Ceviz ağaçları yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk rüzgârlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülmektedir.

Maliyet ve kârlılık analinizinde nelere dikkat edilmeli?

Meyve yetiştiriciliği uzun yıllar uğraşı gerektiren bir faaliyet alanıdır. Bundan dolayı herhangi bir sebeple üretimden vazgeçme esnekliği oldukça düşüktür. Bu itibarla çok yıllık bitkilerde maliyet ve kârlılık analizinin büyük öneme sahip olduğu ifade edilir

Bu çalışmada, ceviz bahçesi için tesis dönemi 4 yıl, proje ömrü ise 30 yıl olarak belirlenmiştir. Dekara 25 adet fidan gelecek şekilde dikim planlanmıştır. Yatırımın 5’inci yılından itibaren artı gelir elde edilmesi öngörülmektedir.

49 sayfalık çalışmada ceviz yetiştiriciliğine yatırım yapmak isteyen üretici ve girişimcilerin daha pek çok teknik sorusuna yanıtlar veriliyor.

Cevizin bitkisel özellikleri ve ekolojik istekleri, çeşit seçimi, dikim ve ihtiyaç duyulan kültürel işlemler dahil olmak üzere hastalık ve zararlılarla mücadeleden hasat ve sonrasındaki işlemlere kadar pek çok detay yer alıyor.

Yine ceviz bahçesi projesinin mali analizi ve fizibilitesine yönelik bilgiler de projenin yatırım giderleri, girdi maliyetleri, proje gelirleri ve mali rantabilitesi gibi farklı alt başlıklar halinde detaylandırılmış.

BU İŞE GİRMEK İSTEYEN YA DA DÜŞÜNENLERE UFAK BİR UYARI

Badem yetiştiriciliğine dair yazımızda altını çizdiğimiz uyarıları aynen ceviz yatırım yapmak isteyenler için de yineleyelim.

Tarım ve Orman Bakanlığının bu tür bir çalışmayla ceviz bahçesi konusunda yatırım iştahı ya da merakı olan girişimci ruhlu üreticilere yol gösteriyor olması güzel.

Ancak bu alanda yatırım yapmak isteyenlere bizim naçizane tavsiyemiz aynı zamanda sahada da kendi fizibilite çalışmalarını yapmaları yönünde olacaktır.

Türkiye’de tarım sektörü kendi içinde fırsatlar yarattığı kadar riskler de barındırıyor.

Bu riskler bazen üretim maliyetleri, bazen finansman yönetimi bazen de satış ve pazarlama tarafında yaşanıyor. İklimle ilgili riskleri zaten söylememize gerek yok sanırız.

Dolayısıyla kırsaldaki gerçekler ve piyasa dinamikleri bazen kağıt üzerindeki analizlerle tam olarak uyuşmayabiliyor.

O yüzden bu ve buna benzer rapor ve çalışmalardan yararlanırken aynı zamanda bu işle ilgili hali hazırda yatırım yapmış ve devam eden tesisleri gezerek üreticilerle konuşmakta fayda var.

Hatta bu alana büyük bir iştah ve hevesle girerek belirli bir süre sonra işler planladığı ve beklediği şekilde yürümediği için çıkan ya da çıkmak isteyen yatırımcıların fikrini de almakta fayda olduğunu düşünüyoruz.

Böylece sektöre sadece bir değil birkaç açıdan bakma fırsatı ve gerçekleri tüm boyutuyla görme şansınız olacaktır.

BAKANLIKTAN YASAL UYARI

Zaten Tarım ve Orman Bakanlığı da söz konusu çalışmalarla ilgili şöyle bir yasal uyarı notunu da düşmeyi ihmal etmemiş: “Rehberde yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir kişi, kurum veya kuruluşa herhangi bir taahhüt içermemekte olup sadece bilgi amaçlıdır. Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Rehberde yer alan bilgi, görüş ve değerlendirmelerin doğru, değişmez ve eksiksiz olması konusunda hiçbir taahhüt ve sorumluluk kabul etmez.”

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın "Ceviz Bahçe Tesisi Projesi – Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi” çalışmasının tamamına link tıklayarak ulaşabilirsiniz.

İrfan Donat

Bloomberg HT Tarım Editörü