Tarımsal desteklemelerin üretime etkisi ne kadar?

Tarım politikalarının temel amacı tarım sektöründe gelir/refah düzeyini yükseltmek, üretim, verim ve ürün çeşitliliğini artırarak bu işi sürdürülebilir kılmaktır.

Bunu sağlamanın temel araçlarından bir tanesi de tarımsal desteklemelerdir.

Peki Türkiye'de merkezi yönetim bütçesinden yapılan tarımsal destekleme ödemelerinin tarımsal üretim üzerindeki etkisi ne kadar?

Bilmiyoruz...

Bunu biz değil Sayıştay Başkanlığı'nın “Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2016 Yılı Sayıştay Denetim Raporu” söylüyor.

Tarımsal destekleme rakamı 2016 yılı için 11,6 milyar TL olarak açıklanmıştı.

Sayıştay'ın raporunda 2016 yılında ödenen tarımsal destek ödemelerinin 11,3 milyar TL olduğu belirtiliyor. Söz konusu rakam bakanlık bütçesinin yüzde 65’ine tekabül ediyor.

Tarım sektörü açısından önemli bir miktar ama gelin görün ki bunun sektöre ne yönde ve ne derece etki ettiği konusunda herhangi bir fikrimiz yok.

Raporda da buna vurgu yapılarak, “Tarımsal destekleme ödemelerine ilişkin olarak, tarım kanununda hedeflenen amaçlara ne ölçüde ulaşıldığı hususunda etki analizi yapılmasına ve sağladığı katkıların izlenmesine ve raporlanmasına yönelik bir sistemin bulunmaması” konusuna dikkat çekiliyor.

Sayıştay'ın raporunda, “Tarım politikalarının nihai amaçlarının gerçekleştirilmesi için kurum bütçesine konulan ödeneklere istinaden, kamu kaynakları kullanılarak verilen tarımsal desteklemelerin ekonomik ve sosyal etkinliği ile verimlilik koşullarının ne ölçüde sağlandığı, ülke ekonomisi ile tarımsal politikaların amaçlarına ne derece etki ve hizmet ettiği, çiftçi nezdinde desteklemelerden memnuniyet derecesinin ölçümü, gibi etki analizlerinin raporlanamadığı görülmüştür” tespiti yer alıyor.

Daha öz bir ifadeyle her yıl tarım sektörüne ayrılan milyarlarca liralık tarımsal desteklemelerin etki değerlendirme analizi yapılmıyor.

Aslına bakarsanız bu yeni bir mesele değil.

Geçtiğimiz yıllarda da Sayıştay Raporu'nda bu uyarı yer aldı ama geçen zaman içerisinde değişen bir şey olmadığı yayımlanan son raporda şu cümleyle ortaya konuyor: “Konu geçmiş yıllar Sayıştay Denetim Raporları'nda da yer almasına rağmen önemli bir gelişmenin sağlanamadığı anlaşılmıştır.”

Sayıştay, tarımsal desteklemelerden, tarımın yapısal problemlerinin çözümü ve sürdürülebilir tarımın sağlanabilmesi için gereken karar süreçlerinde yeterince fayda sağlanamadığı sonucuna varıyor.

Aslında tarım sektörünün bugün içinde bulunduğu durum da rapordaki tespitleri teyit eder nitelikte.

Sayıştay raporunda tespitin ötesine geçilerek yapılması gerekenler de sıralanıyor.

Tarımsal destek ödemeleri ile ilgili etki analizleri yapılması istenen raporda, ülke kalkınma planları ve programları çerçevesinde, kamu kaynaklarının verimli, etkili ve tutumlu kullanılmasını sağlamak amacıyla; veri tabanı oluşturulması gerektiği vurgulanıyor.

Sağlanan bilimsel veriler ışığında karar destek mekanizmaları kurularak tarım politika süreçlerinin kısa, orta ve uzun vadede analizlerinin yapılarak raporlanması gerektiğinin altı çiziliyor.

Elde edilen sonuçlar ışığında, karar alıcı ve uygulayıcılar tarafından tarımın yapısal problemlerinin çözümü ve sürdürülebilir tarımın sağlanabilmesi için gereken çalışmaların yapılarak idari ve kontrol sisteminin hayata geçirilmesinin gerekli olduğu belirtiliyor.

Sayıştay Başkanlığı'nın “Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2016 Yılı Sayıştay Denetim Raporu”nda şu ifadeler dikkat çekiyor: “Tarımsal desteklemelerin; Tarım Kanunu'nda belirtilen amaçların gerçekleşmesine ne derece etki ve hizmet ettiği, tarımsal ürün artışı ve ürün kalitesi acısından katkısı, çiftçi nezdinde memnuniyet derecesinin ölçümüne (v.b) ilişkin tüm desteklemelere yönelik olarak etki analizi çalışmalarının ivedelikle yapılması için idari karar ve işlemlerin uygulanması ile varsa yasal düzenlemelerin yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.”

Bakalım 2017 ve sonrası için tarımsal desteklemelerin etki değerlendirme analizleri yapılabilecek mi?

Yoksa yine gelecek yıllardaki Sayıştay raporlarında benzer uyarıları okuyacak mıyız?

Bunu hep birlikte göreceğiz.

Konunun bir diğer boyutu da her yıl açıklanan bu destekleme kararlarının kimler tarafından ve ne şekilde alındığı...

Tarımsal desteklemeleri kimler belirliyor?

Nasıl belirliyor?

Açıklanan desteklemeler ülke gerçekleri ve mevcut şartlara göre ne kadar gerçekçi ve uyumlu?

Ana destek kalemleri ve alt kalemlerde dağılım neye göre yapılıyor?

Fiyat oluşumları ve maliyetler hangi kriterlere göre baz alınıyor?

Destekleme hesaplamalarında kur riski ne derece dikkate alınıyor?

Destekleme miktarının belirlenmesinde sektörün diğer paydaşları ile ne kadar fikir alışverişinde bulunuluyor?

Bu soruların cevabını şahsen merak ediyoruz.

Sonuçta her yıl milyarlarca liralık tarımsal destekler sektörde hak ettiği etkiyi ve memnuniyeti yaratmıyorsa ters ya da eksik bir şeyler var demektir.

İrfan Donat

Bloomberg HT Tarım Editörü

idonat@bloomberght.com